Zilyetlik Ne Demek?

Zilyetlik, bir eşya üzerinde fiili egemenliğin irade ile ele geçirilmesiyle başlayan ve bu egemenliğin sona ermesine kadar devam eden hukuksal bir durumdur.

Zilyetlik, taşınır ve taşınmaz malların tamamı veya bir kısmı üzerinde kurulabilir. Ayrıca, bütünleyici parçalar, eklentiler ve haklar üzerinde de zilyetlik tesis edilebilir.

Zilyetliğin Unsurları Nelerdir?

Zilyetliğin bazı temel unsurları vardır:

Fiili Egemenlik

Fiili egemenliğin varlığı için kişinin eşyaya onu kullanabilecek, dış etkenlerden koruyabilecek veya ondan yararlanabilecek kadar yakın olması gerekir. Kişi ile eşya arasındaki ilişki, çok sıkı olmasa bile yaşam deneyimlerine göre, o kişinin o eşya üzerinde fiili egemenliğe sahip olduğu anlaşılabilir.

Fiili egemenliğin belirli bir ölçüde ve sürekli olması gerekir. Kısa süreli egemenlik zilyetlik sayılmaz. Ancak geçici sebeplerle fiili egemenliğin kullanılamaması zilyetliği sona erdirmez (TMK m. 976). Fiili egemenlik doğrudan kullanılması zorunlu değildir; üçüncü bir kişi aracılığıyla da kullanılabilir (TMK m. 975). Bazı durumlarda fiili egemenlik unsuru aranmaz, örneğin mirasın açılması durumunda zilyetlik mirasçıya geçer (TMK m. 599).

Zilyetlik İradesi

Zilyetlik için fiili egemenlik tek başına yeterli değildir; kişinin zilyet olma iradesine sahip olması gerekir. Zilyetlik iradesi, eşyayı bilerek ve isteyerek fiili egemenliğinde bulundurma iradesidir.

Zilyet olmak için mal sahibi olma iradesine sahip olmak gerekmez. Zilyetlik iradesi, maddi sonuca yönelik bir irade açıklamasıdır ve tam fiil ehliyeti gerektirmez; ayırt etme gücüne sahip olmak yeterlidir. Mirasçıların mirasın açıldığını bilmese bile ölen kişinin zilyetliğindeki malların zilyedi sayılması kanun hükmüdür.

Zilyetliğin Türleri Nelerdir?

Zilyetliğin çeşitli türleri vardır:

Hakka Dayanan Zilyetlik – Hakka Dayanmayan Zilyetlik

Bir kimse, ayni veya kişisel bir hakka dayanarak bir mala zilyet ise hakka dayanan zilyetlik söz konusudur. Bir kişinin bir eşya üzerindeki zilyetliği hakka dayanmıyorsa hakka dayanmayan zilyetliktir. Haksız zilyetlik, zilyedin bu durumu bilip bilmemesine göre iyi niyetli ve kötü niyetli zilyetlik olarak ayrılır. Bu ayrım, zilyetliği geri verme borcunun kapsamının belirlenmesinde önemlidir.

Yalın Zilyetlik

Yalın zilyetlik, aynı eşyanın tümü üzerinde tek bir zilyetliğin olmasıdır. Örneğin bir kimse, maliki olduğu eşyayı kiraya vermemişse veya üzerinde başka bir hak kurmamışsa yalın zilyetlik vardır.

Dereceli Zilyetlik

Dereceli zilyetlik, aynı eşya üzerinde, aynı anda, farklı niteliklere sahip birden fazla zilyetlik durumudur. Dereceli zilyetlik çeşitli türlere ayrılır:

Asli Zilyetlik – Feri Zilyetlik

Asli zilyetlik, bir şeye malik sıfatıyla veya malik olma iradesiyle zilyet olmaktır (TMK m. 974). Birden fazla kişi eşya üzerinde asli zilyet olabilir. Feri zilyetlik, bir şeye sınırlı bir ayni hakka veya kişisel bir hakka dayanarak zilyet olmaktır (TMK m. 974). Feri zilyetlik için iki zilyet arasındaki hukuksal bağın geçerli olması gerekmez. Örneğin kira sözleşmesi geçersiz olsa bile kiralayan asli, kiracı feri zilyet olarak kalır.

Dolaysız Zilyetlik – Dolaylı Zilyetlik

Dolaysız zilyetlik, bir kimsenin eşya üzerindeki fiili egemenliğini doğrudan kullanmasıdır.

Dolaylı zilyetlik, fiili egemenliğin başkası aracılığıyla kullanılmasıdır. Dolaylı zilyet, eşyayı sınırlı bir ayni veya kişisel hak kurmak üzere başkasına devreden kişidir. Örneğin, eşyasını kiraya veren malik dolaylı zilyettir.

Tek Başına Zilyetlik – Birlikte Zilyetlik

Tek başına zilyetlik, bir eşyayı tek bir kişinin zilyet olma iradesiyle elinde bulundurmasıdır. Bu, asli veya feri zilyetlik şeklinde olabilir.

Birlikte zilyetlik, birden fazla kişinin aynı eşya üzerinde aynı anda zilyet olmasıdır. Bu kişiler aynı türden zilyet olmasalar da zilyet olabilirler. Örneğin bankadaki kiralık kasa üzerinde banka asli, kiralayan ise feri zilyettir.

Başkası İçin Zilyet – Zilyet Yardımcılığı – Organ Zilyetliği

Başkası için zilyet, bir eşyayı başkası adına fiili egemenliği altında bulunduran kişidir.

Zilyet yardımcısı, bir eşyayı zilyetlik iradesiyle değil, başkasına hizmet amacıyla elinde bulundurur.

Organ zilyetliği ise tüzel kişiliğe ait eşyayı, organ niteliğindeki kişilerin fiili egemenliklerini tüzel kişi adına kullanmalarıdır. Bu durumda zilyet olan tüzel kişidir, organ ise tüzel kişilik adına hareket eder.

Eşya Zilyetliği – Hak Zilyetliği

Eşya zilyetliği, taşınır veya taşınmaz eşya üzerindeki zilyetliktir. Hak zilyetliği ise fiili egemenlik kurulmasına gerek olmayan ayni hakların fiilen kullanılmasıdır. Kural olarak haklar üzerinde zilyetlik söz konusu değildir.

Kendisi İçin Zilyet – Başkası İçin Zilyet

Kendisi için zilyet, bir kişinin eşya üzerinde ayni veya kişisel bir hakka dayanarak kendi adına zilyet olmasıdır. Başkası için zilyet, bir kişinin başkası adına zilyetlik sürdürmesidir.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Kübra DEMİR