Yetki Kuralları
Yetki kuralları genel yetki kuralı ve özel yetki kuralı olmak üzere iki kategoriye ayrılmaktadır.
Genel Yetki Kuralları
Genel yetki kuralı, özel bir düzenlemenin bulunmadığı durumda açılan bütün hukuk davaları için yetkili olan mahkemeleri gösteren yetki kurallarıdır.
Genel yetki kuralları çekişmeli yargıda ve çekişmesiz yargıda değişiklik göstermektedir.
Çekişmeli Yargıda Genel Yetki Kuralları
Çekişmeli yargıdaki genel yetki kuralları da gerçek kişiler bakımından ve tüzel kişiler bakımından ve davalının birden fazla olması durumları olmak üzere 3 grupta incelenir.
Gerçek Kişiler Bakımından Çekişmeli Yargıda Genel Yetki Kuralları
Gerçek kişiler bakımından çekişmeli yargıda genel yetki kuralları HMK m.6 da düzenlenmiştir.
HMK m. 6’ya göre, “Genel yetkili mahkeme, davalı gerçek veya tüzel kişinin davanın açıldığı tarihteki yerleşim yeri mahkemesidir. Yerleşim yeri, 22/11/2001 tarihli ve 4721 sayılı Türk Medenî Kanunu hükümlerine göre belirlenir.”
Türkiye’de Yerleşim Yeri Bulunmaması Durumunda Genel Yetki Kuralı
Türkiye’de yerleşim yeri bulunmayanlar hakkında genel yetkili mahkeme, davalının Türkiye’deki mutad meskeninin bulunduğu yer mahkemesidir. Ancak, diğer özel yetki hâlleri saklı kalmak üzere, malvarlığı haklarına ilişkin dava, uyuşmazlık konusu malvarlığı unsurunun bulunduğu yerde de açılabilir.
Tüzel Kişiler Bakımından Çekişmeli Yargıda Genel Yetki Kuralları
Tüzel kişiler bakımından genel yetkili mahkeme davalı tüzel kişinin davanın açıldığı tarihteki yerleşim yeri mahkemesidir.
Tüzel kişilerin yerleşim yerinin nerede olduğu hususu TMK m.51 de düzenlenmiştir. Buna göre; Tüzel kişinin yerleşim yeri, kuruluş belgesinde başka bir hüküm bulunmadıkça işlerinin yönetildiği yerdir.
Davalıların Birden Fazla Olması Durumunda Çekişmeli Yargıda Genel Yetki Kuralları
Davalı birden fazla ise dava, HMK m.7 ye göre bu davalılardan birinin yerleşim yeri mahkemesinde açılabilir. Ancak bu kuralın iki istisnası mevcuttur. Bu istisnalar aşağıdaki gibidir:
- Dava sebebine göre kanunda, davalıların tamamı hakkında ortak yetkiyi taşıyan bir mahkeme belirtilmişse, davaya o yer mahkemesinde bakılır.
- Birden fazla davalının bulunduğu hâllerde, davanın, davalılardan birini sırf kendi yerleşim yeri mahkemesinden başka bir mahkemeye getirmek amacıyla açıldığı, deliller veya belirtilerle anlaşılırsa, mahkeme, ilgili davalının itirazı üzerine, onun hakkındaki davayı ayırarak yetkisizlik kararı verir.
Çekişmesiz Yargıda Genel Yetki Kuralları
Çekişmesiz yargıda genel yetki kuralı HMK m.384 te düzenlenmiştir. Buna göre; kanunda aksine hüküm bulunmadıkça, çekişmesiz yargı işleri için talepte bulunan kişinin veya ilgililerden birinin oturduğu yer mahkemesi yetkilidir.
Özel Yetki Kuralları
Özel yetki kuralları, yalnızca belirli dava ve işler için öngörülen yetki kurallarıdır. Sözleşmeden doğan davalar, miras davaları, taşınmaza ilişkin davalar, karşı davalar, şubenin işlemlerinden doğan davalar, özel hukuk tüzel kişilerinin kendilerine ilişkin davalar, iflas davaları, sigorta sözleşmesinden kaynaklanan tazminat davaları, alacak ve taşınır mal davaları, haksız eylemlerden doğan davalar, aile hukukuna ilişkin bazı davalar ve kişilik haklarının korunmasına ilişkin davalar için özel yetki kuralları düzenlenmiştir.
Sözleşmeden Doğan Davalarda Yetki
Sözleşmeden doğan davalarda yetki HMK m.10 da düzenlenmiştir. Sözleşmeden doğan davalar, sözleşmenin ifa edileceği yer mahkemesinde de açılabilir.
Miras Davalarında Yetki
Miras davalarında yetki HMK m.11 de düzenlenmiştir. İlgili maddede miras davalarında yetkili mahkeme miras bırakanın son yerleşim yerinde görülecek davalar, malın bulunduğu yerde de görülebilecek davalar ve mirasçıların olduğu yerde görülecek işler olmak üzere 3 bölüme ayrılmıştır.
Miras bırakanın son yerleşim yerinde görülecek olan davalar:
- Terekenin paylaşılmasına, yapılan paylaşma sözleşmesinin geçersizliğine, ölüme bağlı tasarrufların iptali ve tenkisine, miras sebebiyle istihkaka ilişkin davalar ile mirasçılar arasında terekenin yönetiminden kaynaklanan davalar.
- Terekenin kesin paylaşımına kadar mirasçılara karşı açılacak tüm davalar.
Malın bulunduğu yerde de görülebilecek davalar:
- İstihkak davası,
- Terekenin yazımı ve tespiti.
Mirasçıların olduğu yerde görülecek işler:
- Mirasçılık belgesinin iptali ve yeni mirasçılık belgesi verilmesine ilişkin davalar
Taşınmaza İlişkin Davalarda Yetki
Taşınmaza ilişkin davalarda yetki HMK m.12 de düzenlenmiştir.
Taşınmaz üzerindeki ayni hakka ilişkin veya ayni hak sahipliğinde değişikliğe yol açabilecek davalar ile taşınmazın zilyetliğine yahut alıkoyma hakkına ilişkin davalarda, taşınmazın bulunduğu yer mahkemesi kesin yetkilidir.
İrtifak haklarına ilişkin davalar, üzerinde irtifak hakkı kurulan taşınmazın bulunduğu yer mahkemesinde açılır. Bu davalar, birden fazla taşınmaza ilişkinse, taşınmazlardan birinin bulunduğu yerde, diğerleri hakkında da açılabilir.
Karşı Davada Yetki
Karşı davada yetki HMK m.13 de düzenlenmiştir. Kesin yetkinin söz konusu olmadığı hâllerde, asıl davaya bakan mahkeme, karşı davaya bakmaya da yetkilidir.
Şubenin İşlemlerinden Doğan Davalarda Yetki
Şubenin işlemlerinden doğan davalarda yetki HMK m.14/1 de düzenlenmiştir. Bir şubenin işlemlerinden doğan davalarda, o şubenin bulunduğu yer mahkemesi de yetkilidir.
Özel Hukuk Tüzel Kişilerinin Kendilerine İlişkin Davalarda Yetki
Özel hukuk tüzel kişilerinin kendilerine ilişkin davalarda yetki HMK m.14/2 de düzenlenmiştir. Özel hukuk tüzel kişilerinin, ortaklık veya üyelik ilişkileriyle sınırlı olmak kaydıyla, bir ortağına veya üyesine karşı veya bir ortağın yahut üyenin bu sıfatla diğerlerine karşı açacakları davalar için, ilgili tüzel kişinin merkezinin bulunduğu yer mahkemesi kesin yetkilidir.
Sigorta Sözleşmelerinden Doğan Davalarda Yetki
Sigorta sözleşmelerinden doğan davalarda yetki HMK m.15 de düzenlenmiştir.
Zarar sigortalarından doğan davalar, sigorta, bir taşınmaza veya niteliği gereği bir yerde sabit bulunması gereken yahut şart kılınan taşınıra ilişkinse, malın bulunduğu yerde; bir yerde sabit bulunması gerekmeyen veya şart kılınmayan bir taşınıra ilişkinse, rizikonun gerçekleştiği yerde de açılabilir.
Can sigortalarında, sigorta ettirenin, sigortalının veya lehtarın leh veya aleyhine açılacak davalarda onların yerleşim yeri mahkemesi kesin yetkilidir. Ancak bu kural deniz sigortalarından doğan davalarda geçerli değildir.
Haksız Fiilden Doğan Davalarda Yetki
Haksız fiilden doğan davalarda yetki HMK m.16 da düzenlenmiştir. Haksız fiilden doğan davalarda, haksız fiilin işlendiği veya zararın meydana geldiği yahut gelme ihtimalinin bulunduğu yer ya da zarar görenin yerleşim yeri mahkemesi de yetkilidir.
İflas Davalarında Yetki
İflas davalarında yetki İİK m.154/3 de düzenlenmiştir. Buna göre iflas davalarında yetkili mahkeme borçlunun işlem merkezinin bulunduğu yer mahkemesidir.
Aile Hukukuna İlişkin Bazı Davalarda Yetki
Boşanma veya ayrılık davalarında yetkili mahkeme, eşlerden birinin yerleşim yeri veya davadan önce son defa altı aydan beri birlikte oturdukları yer mahkemesidir.
Soy bağına ilişkin davalar, taraflardan birinin dava veya doğum sırasındaki yerleşim yeri mahkemesinde açılır.
Kişilik Haklarının Korunmasına İlişkin Davalarda Yetki
Kişilik haklarının korunmasına ilişkin davalarda yetki TMK m. 25/5’de düzenlenmiştir. Davacı, kişilik haklarının korunması için kendi yerleşim yeri veya davalının yerleşim yeri mahkemesinde dava açabilir.
Av. Ahmet EKİN & Duygu Maide KARATAŞ
