Vakıf ve Dernekler Hukuku
Vakıf ve dernekler hukuku; derneklerin ve vakıfların kuruluşlarını, tescili ve ilanı, yönetim ve zorunlu organlarının kurulması ve toplanması ile vakıf ve derneklerin sona ermesi ile ilgilenen hukuk dalıdır. Vakıf ve dernekler hukukunun temelini vakıflar ve dernekler oluşturmaktadır.
Vakıf ve dernekler hukukunun temel kaynağını başta Türk Medeni Kanunu gelmek üzere 5253 sayılı Dernekler Kanunu ile 5737 sayılı Vakıflar Kanunu oluşturmaktadır.
Gerçek veya tüzel en az yedi kişinin kazanç paylaşma dışında belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip kişi topluluklarına dernek denmektedir.
Gerçek veya tüzel kişilerin yeterli mal ve hakları belirli ve sürekli bir amaca özgülemeleriyle oluşan tüzel kişiliğe sahip mal toplulukları ise vakıf olarak tanımlanmaktadır. Görüldüğü üzere dernekler ve vakıflar bir amacı gerçekleştirmek saikiyle kurulur. Amaca ulaşmak için ise en doğru yolu tercih edilmelidir.
Kimler Vakıf ve Dernek Kurabilir?
Dernekler Kanunu’nun 3. Maddesine göre, “fiil ehliyetine sahip gerçek veya tüzel kişiler, önceden izin almaksızın dernek kurma hakkına sahiptir.” Türk Medeni Kanunu’nun 57. Maddesinde de dernek kurma hakkı düzenlenmiştir. Söz konusu maddeye göre, “Herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma hakkına sahiptir. Dernek kurucularının fiil ehliyetine sahip olması gerekir.”
Yukarıda açıklanan maddelerden de anlaşılacağı üzere herkes izin almaksızın dernek kurma hakkına sahiptir. Aranan tek şart fiil ehliyetine sahip olunmasıdır. Dolayısıyla ayırt etme gücüne sahip ve kısıtlı olmayan her ergin kişi önceden izin almaksızın dernek kurabilir.
Vakıflar derneklerden farklı olarak mal topluluklarıdır. Derneğin kurulması için 7 kişinin toplanması gerekirken, vakıfların kurulması için 1 kişinin mevcut olması yeterlidir.
Vakıf kuracak olan kişinin gerçek kişiliğe sahip olması gerekmektedir. Tüzel kişilerin vakıf kurmasında herhangi bir engel yoktur. Vakıf kurucuların tam veya sınırlı ehliyetli olmaları gereklidir. Sınırlı ehliyetsizler vasiyet yolu dışında vakıf kurma ehliyetine sahip değildir.
Vakıf ve Dernek Arasındaki Farklar
Vakıf ve dernekler arasında birçok hususta farklılık mevcuttur; en önemli fark kuruluşlarında göstermektedir. Nitekim derneğin kurulması için yedi kişinin bulunması şart iken, vakıfların kuruluşunda bir kişinin bulunması yeterlidir. Vakıflarda kişi sınırlaması bulunmamaktadır.
Amaç unsuru bakımından da vakıf ve dernekler farklılık göstermektedir. Nitekim derneklerin amacı, kazanç paylaşma dışında belirli ve ortak bir amaç gerçekleştirmek, bilgi ve çalışmaları sürekli olarak birleştirmektir. Vakıfların amacı ise belirli bir hizmetin yerine getirilmesi veya başkalarının belirli mallardan yararlandırılmasıdır.
Dernekler kuruluş bildirimi ve eklerini mülki idari amirliğine vermek suretiyle tüzel kişilik kazanırlar. Vakıfların kuruluş aşaması ise noterde düzenlenen senet veya ölüme bağlı tasarruf ile açıklanmaktadır. Vakıflar ancak yerleşim yeri mahkemesinde tutulan sicile tescil ile tüzel kişilik kazanmaktadır.
Farklılıklar sınırlı olmayıp organlar, denetim, üyelik, amaç vd. konularda da dernek ve vakıflar birçok alanda farklılık göstermektedir.
Dernek Kuruluş Bildiriminin İncelenmesi
Dernek kurucuları tarafından imzalanmış kuruluş bildirimi derneğin kurulacağı yerin mülki idare amirliğine verilir. Nitekim dernekler vakıflardan farklı olarak kuruluş bildirimi ve eklerini mülki idare amirliğine vermek suretiyle tüzel kişilik kazanırlar.
Kuruluş bildirimi ve ekinde verilen belgelerin doğruluğu ile dernek tüzüğü, alındı belgesinin düzenlendiği tarihten itibaren altmış gün içinde mülki idare amiri tarafından bizzat veya sivil toplumla ilişkiler birimlerin yetki verilmek suretiyle incelenir. İlçelerde kurulan derneklerin tüzükleri de ilgili valiliklerce incelenir.
Kuruluş bildirimi ve ekleri ile dernek tüzüğünde Kanuna aykırılık veya noksanlık bulunması halinde kuruculara 30 günlük süre verilir. Bu süreninin içerisinde aykırılık veya noksanlık giderilmediği takdirde mülki idare amiri yetkili asliye hukuk mahkemesinde derneğin feshi hakkında davanın açılması için Cumhuriyet Savcılığına bildirir.
Vakıf Dernek Üyeliğinden Nasıl Çıkılır?
Türk Medeni Kanunu’nun 63. Maddesine göre, “Hiç kimse, bir derneğe üye olmaya ve hiçbir dernek de üye kabul etmeye zorlanamaz.” Dernek üyeliği üç farklı yol ile sona erebilmektedir:
- Üyeliğin Kendiliğinden Sona Ermesi
- Üyeliğin Çıkma ile Sona Ermesi
- Üyeliğin Çıkarılma ile Sona Ermesi
Yukarıda da belirtildiği gibi, hiç kimse dernekte üye kalmaya zorlanamaz. Her üye yazılı olarak bildirme kaydıyla, dernekten çıkma hakkına sahiptir. Dolayısıyla herhangi bir üye dernekten çıkmak isterse ilgili birime istifa dilekçesi vermesi yeterli olacaktır. Yönetim kurulu istifa dilekçesini almaktan kaçınırsa noter aracılığıyla istifa dilekçesinin gönderilmesi gerekecektir.
Dernekler Kanununda Yönetim Kuruluna İlişkin Hükümler Nelerdir?
Dernekler Kanunu’nda yönetim kuruluna ilişkin çeşitli hükümler mevcuttur. Bunlar:
- Yönetim kurulu tarafından iç denetim yapılabilir. (m. 9/1)
- Denetim kurulu denetim sonuçlarını bir rapor halinde yönetim kuruluna sunar. (m.9/2)
- Dernek gelirlerinin toplanmasında kullanılacak alındı belgeleri yönetim kurulu kararı ile bastırılır (m.11/2)
- Dernek gelirlerini toplayacak kişiler yönetim kurulu kararıyla belirlenir. (m.11/3)
- Dernekler genel kurullarının yetki vermesi üzerine yönetim kurulu kararıyla taşınmaz mal satın alabilir veya taşınmaz mallarını satabilirler. (m.22)
Dernekler Kanunu’nda Düzenlenen Cezai Yaptırımlar Nelerdir?
Dernekler Kanunu’nun 32. Maddesinde çeşitli cezai yaptırımlar düzenlenmiştir. Bu kanun hükmilerine aykırı davranan kişilere söz konusu maddede belirtilmiş olan cezalar uygulanacaktır. Aşağıda sayılan durumlarda ilgili kişilere idari para cezası kesilir:
- Dernek kurma hakkı bulunmadığı halde dernek kuran kişiler,
- Derneklere üye olmaları kanunla yasaklandığı halde dernek üyesi olanlar,
- Derneklere üye olması kanunlara yasaklanmış kişileri bilerek dernek üyeliğinde kabul eden veya kaydını silmeyen,
- Genel kurulu süresinde toplantıya çağırmayan, genel kurul toplantılarını kanun ve tüzük hükümlerine aykırı yapan dernek yöneticilere,
- Yurt dışı yardımı bankalar aracılığıyla almayan dernek yöneticilerine,
- Genel kurul ve diğer dernek organlarında yapılan seçimler ve oylamalarile oyların sayım ve dökümüne hile karıştıranlar ve defter veya kayıtları tahrif veya yok edenler veya gizleyenler, fiilleri daha ağır bir cezayı gerektirmediği takdirde altı aydan iki yıla kadar hapis ve adlî para cezası ile cezalandırılır.
Cezai Yaptırımlar sadece sayılanlardan ibaret olmayıp diğer cezai yaptırımlar Dernekler Kanunu’nun 32. maddesinde sayılmıştır.
Vakıfta Amaç Unsuruna İlişkin Yasaklar Nelerdir?
Vakıfların temel amacı topluma katkı sağlamaktır. Vakfın amacının imkânsız olmaması gerekmektedir. Anayasa ile belirlenen niteliklerine ve Anayasanın temel ilkelerine, hukuka, ahlaka, milli birliğe ve milli menfaatlere aykırı veya belirli bir ırk ya da cemaat mensuplarını desteklemek amacıyla vakıf kurulamaz.
Dernekte Amaç Unsuruna İlişkin Yasaklar Nelerdir?
Dernekler; tüzüklerinde gösterilen amaç ve bu amacı gerçekleştirmek üzere belirtilen çalışma konuları dışında faaliyette bulunamazlar. Bir dernek, Anayasa ve kanunlarla açıkça yasaklanan amaçları veya konusu suç teşkil eden filleri gerçekleştirmek amacıyla kurulamaz. Askerliğe, milli savunma ve genel kolluk hizmetlerine hazırlayıcı öğretim ve eğitim faaliyetlerinde bulunamaz, bu amaçları gerçekleştirmek üzere kamp veya eğitim yerleri açamazlar. Üyeleri için özel kıyafet veya üniforma kullanamazlar.
Genel olarak amaç; kanuna, ahlaka ve adaba aykırı olamaz. Amacın imkânsız olması derneğin amacının olmaması anlamına gelmektedir.
Dernek Organları Nelerdir?
Derneğin genel kurul, yönetim kurulu ve denetim kurlu olmak üzere üç tane kurulması gereken zorunlu organları mevcuttur. Ancak bu organlar hariç başka organlar da oluşturulabilir. Ancak zorunlu organların görev, yetki ve sorumlulukları devredilemez.
- Genel Kurul
- Yönetim Kurulu
- Denetim Kurulu
Genel kurul, derneğe kayıtlı üyelerden oluşur ve derneğin en yetkili organıdır. Türk Medeni Kanunu’nun 80. maddesine göre, “genel kurul, derneğin diğer organlarını denetler ve onları haklı sebeplerle her zaman görevden alabilir. Dernek organlarını seçer.” Tüzük değişiklikleri genel kurul kararıyla olabilmektedir. Dernekler genel kurullarının yetki vermesi üzerine yönetim kurulu kararıyla taşınmaz mal satın alabilir veya taşımaz mallarını satabilirler.
Yönetim kurulu, derneği temsil etmekle görevlidir. Dernek tüzel kişilince kurulan iktisadi işletmeler, lokaller, sandıklar ve benzeri dernekten ayrı tüzel kişiliği olmayan örgütlerinde, dernek tüzel kişiliği adına sahibi ve nihai sorumlu yöneticisi konumundadır. Yönetim kurulu beş asıl beş yedek olmak üzere 10 kişiden az olamaz.
Derneğin tüzüğünde gösterilen amacın gerçekleştirilmesi için sürdürüleceği belirten çalışma konuları doğrultusunda faaliyet gösterip göstermediğini derneğin denetim kurulu denetler. Denetim sadece bu hususlar sınırlı olmayıp ayrıca defter ve hesapların mevzuata ve tüzüğe uygun olarak tutulup tutulmadığı denetim kurulunca denetlenir.
Sonuç
Dernek ve vakıfların kuruluşları ve tescili teknik bilgi ve deneyim gerekmektedir. Özellikle zorunlu organların kurulması ve genel kurul toplantılarının usulüne uygun yapılması gerekmektedir. Dernek ve vakıflar ile ortaya çıkabilecek uyuşmazlıkları önlemek adına süreci vekil aracığıyla yürütmek hak kaybını ortadan kaldıracaktır. Ekin Hukuk Bürosu olarak her türlü hak kaybınızı engellemek için disiplinli ve tecrübeli ekibimiz ile yanındayız.