Taşınır Mülkiyeti
Taşınır mülkiyetinin konusu, nitelikleri itibarıyla taşınabilen maddî şeyler ile edinmeye elverişli olan ve taşınmaz mülkiyetinin kapsamına girmeyen doğal güçlerdir (MK m. 762).
Örneğin, elektrik ve doğal gaz da bu bağlamda taşınır olarak nitelendirilir.
Taşınır Mülkiyetinin Kazanılması
Taşınır mülkiyeti devren ve aslen olmak üzere iki şekilde kazanılır:
Taşınır Mülkiyetini Devren Kazanma
Taşınır mülkiyetinin nakli için zilyetliğin devri gerekir. Zilyetliğin devren kazanılabilmesi için hukuka uygunluk aranmadığı hâlde mülkiyetin kazanılabilmesi hukuka uygun bir devre de ihtiyaç gösterir. Örneğin, sınırlı ehliyetsiz bir kişiden yasal temsilcisinin izni olmadan bir taşınır mal satın aldığınızda zilyetliği devren kazanmış olursunuz ancak bu durumda mülkiyeti kazanamazsınız.
Mülkiyeti kazanabilmeniz, yasal temsilcinin bu işleme izin vermesine bağlıdır. Bir taşınırın zilyetliğini iyiniyetli ve malik olmak üzere devralan kimse, devredenin mülkiyeti devir yetkisi olmasa bile, zilyetlik hükümlerine göre kazanmanın korunduğu hâllerde o şeyin maliki olur (MK m. 763).
Taşınır Mülkiyetini Aslen Kazanma
Aslen kazanma da sahipsiz taşınırların aslen kazanılması ve sahipli taşınırların aslen kazanılması olmak üzere ikiye ayrılır:
Sahipsiz Taşınırların Aslen Kazanılması
Bu durum bir tanedir ve sahiplenme (ihraz) olarak isimlendirilir. Sahipsiz bir taşınırı malik olmak iradesiyle zilyetliğine geçiren kimse, onun maliki olur (MK m. 767). Örneğin, bir av hayvanını yakaladığınız zaman veya çöp topladığınız zaman herhangi bir sürenin geçmesine gerek kalmadan bunların mülkiyetini kazanmış olursunuz.
Sahipli Taşınırların Aslen Kazanılması
Bu şekilde kazanma da kendi içinde beş gruba ayrılır:
- a) Bulunmuş Eşya (Lükata): Kaybedilmiş bir şeyi bulan kimse, malın sahibine, sahibini bilmiyorsa kolluk kuvvetlerine, köylerde muhtara bildirmek veya araştırma yapma ve gerektiğinde ilân etmek zorundadır (MK m. 769). Örneğin, yolda yürürken bir saat buldunuz. Bu saat sizin olmaz. Bunun malikini aramak zorundasınız. Malikin kim olduğunu bilmiyor iseniz, bulduğunuz yere en yakın kolluk birimine (polis, zabıta, jandarma vb.) götürüp teslim etmek zorundasınız. Bulunan şeyin özenle korunması gerekir. Korunması aşırı masrafı gerektiren veya çabuk bozulabilecek nitelik taşıyan ya da kolluk kuvvetleri veya kamu kurumu tarafından bir yıldan fazla saklanmış olan bulunmuş eşya satılabilir. Satış bedeli bulunan şeyin yerine geçer (MK m. 770). Bulunan şeyin maliki, ilân veya kolluk kuvvetlerine ya da muhtara bildirme tarihinden başlayarak beş yıl içinde ortaya çıkmazsa; bulan kimse, yükümlülüklerini yerine getirmiş olmak koşuluyla o şeyin mülkiyetini kazanır (MK m. 771). Örneğin, saati veya başka herhangi bir eşyayı buldunuz ve teslim ettiniz. Beş yıl içinde bu taşınırların maliki ortaya çıkmaz ise saatin mülkiyeti size geçiyor veya satım bedeli kolluk gücü tarafından size teslim ediliyor.
Su, rüzgâr, çığ veya diğer doğal güçlerin etkisiyle veya rastlantı sonucunda taşınır mallar veya hayvanlar kimin egemenlik alanına girerse, o kimse kaybolan eşyayı bulanın haklarına sahip ve yükümlülüklerine tâbi olur. Örneğin, evcil olduğu belli olan bir köpek sizin bahçenize girmiş ve hiçbir yere gitmiyor. Tasmasında da malikine ait bilgiler yer almıyor. Bu durumda da kolluk güçlerine durumu bildirmeniz veya bu durumu ilân etmeniz gerekir. Beş yıl içinde sahibinin çıkmaması durumunda ise köpek sizin olur.
Başkasının kovanına göçen arı oğlu, bir bedel ödenmeksizin kovan malikinin olur (MK m. 774). Örneğin, arıcılıkla uğraşıyorsunuz ve komşu kovandan bir grup arı sizin kovanlarınızdan birine göçmüş. Yani sizin kovanınıza bal yapıyor. Arı oğluna ilişkin bu özel hüküm karşısında bu arı oğlu herhangi bir bedel ödenmeksizin sizin mülkiyetinize tâbi olur.
- b) Define (Gömü): Bulunmalarından çok zaman önce gömülmüş veya saklanmış olduğu ve duruma göre artık malikinin bulunmadığı kesin olarak anlaşılan değerli şeyler, define sayılır. Örneğin, amcanız tarafından 20–30 yıl gibi kısa bir süre önce saklanmış olan kıymetli taşınırlara defineye ilişkin hükümler uygulanmaz. Malikinin kim olduğu anlaşılamayacak kadar eski olan taşınırlar bu hükmün kapsamındadır.
Bilimsel değer taşıyan eşyaya ilişkin hükümler saklı kalmak üzere define, içinde bulunduğu taşınmaz veya taşınır malın malikinin olur. Bu bağlamda, tarihî eser niteliği taşıyan taşınırlar kimin eşyasının içinden çıkarsa çıksın Devlet’in hüküm ve tasarrufu altına girer. Bunun dışındakiler ise kimin malının içinden çıkarsa onun olur.
Defineyi bulan kimse, değerinin yarısını aşmamak üzere uygun bir ödül isteyebilir (MK m. 72).
- c) İşleme (Hukukî Tağyir): Bir kimse başkasına ait bir şeyi işler veya başka bir şekle sokarsa, emeğin değerinin o şeyin değerinden fazla olması hâlinde, yeni şey işleyenin, aksi hâlde malikin olur. İşleyenin malik olabilmesi iyiniyetli olmasına bağlıdır (MK m. 775).
- d) Karışma ve Birleşme: Birden çok kişinin taşınır malları önemli bir zarara uğratılmadan veya aşırı bir emek ve para harcamadan ayrılmayacak şekilde birbiriyle birleşmiş veya karışmışsa o kişiler, yeni şey üzerinde kendi taşınırlarının birleşme veya karışma zamanındaki değerleri oranında paylı mülkiyete sahip olurlar.
Bir taşınır diğer bir taşınırla onun ikincil nitelikte bütünleyici parçası olacak şekilde karışır veya birleşirse; eşyanın tamamı, ana parçanın malikine ait olur. Tazminat ve sebepsiz zenginleşmeden doğan istem hakları saklıdır (MK m. 776).
- e) Kazandırıcı Zamanaşımı: Kazandırıcı zamanaşımının koşullarını şu şekilde sıralamamız mümkündür:
- Malik sıfatıyla zilyetlik sürdürülmesi,
- Zilyetliğin davasız ve aralıksız sürmesi,
- Zilyetliğin beş yıl boyunca sürdürülmüş olması,
- Zilyedin iyiniyetli olması gerekir.
Zilyetliğin irade dışı kaybedilmesi hâlinde zilyet, bir yıl içinde eşyayı ele geçirir veya açacağı bir dâva yoluyla onu yeniden elde ederse kazandırıcı zamanaşımı kesilmiş olmaz (MK m. 777/I-II). Başka bir deyişle, bu beş yıllık sürenin aynı zilyedin elinde geçmesine gerek yoktur.
Eşya Hukuku; oldukça kapsamlı bir konu olup mülkiyet hakkınıza ilişkin herhangi bir hukuki destek talebinde bulunmanız halinde Ekin Hukuk Bürosu ile iletişim kurarak uzman ve tecrübeli avukatlarımızla görüşme gerçekleştirebilirsiniz.
Av. Ahmet EKİN & Şevval Asude DOĞAN
