Taşıma Sözleşmesinde Gönderen

Taşıma sözleşmesinde gönderen, taşıma sözleşmesini kendi adına yapan ve eşyayı taşıyıcıya teslim eden kişidir. Gönderenin, taşınacak eşyanın sahibi olması gerekmez.

Gönderilen ise, taşınan eşyanın yolculuk sonunda teslim edileceği kişidir. Gönderilenin de eşyanın sahibi olması şart değildir.

Gönderen ve gönderilen aynı kişi de olabilir.

Gönderenin Borçları Nelerdir?

Gönderenin borçları aşağıda sayılmıştır:

• Taşıma ücreti ve masrafları ödeme borcu,
• Eşyayı hazır bulundurma borcu,
• Taşınan eşya hakkında doğru ve yeterli bilgi verme borcu,
• Yükleme ve boşaltma borcu,
• Eşyaları ambalajlama ve işaretleme borcu,
• Taşıma belgelerini düzenleme borcu,
• Bekleme ücreti ödeme borcu.

Taşıma Ücreti ve Masrafları Ödeme Borcu

Taşıyıcının hakkı olan taşıma ücreti ve masrafları talep etme hakkını karşılığı olarak bunları borç olarak üstlenen gönderendir.

Gönderen taşıma ücretinin asıl borçlusudur.

Eşyayı Hazır Bulundurma Borcu

Taşıyıcının eşyayı taşımayı yerine getirme borcunun başlayabilmesi için, gönderenin eşyayı teslime hazır bulundurma borcunu yerine getirmesi lazımdır.

Eşya üzerinde bir zapt muamelesi veya benzeri bir engelle, taşıyıcı için eşyanın teslim almaya hazır bulundurulmaması ya da eşyanın taşıyıcı teslim almaya hazır iken getirilmemesi, eşyayı hazır bulundurma borcunun ihlalinden bahsedilir.

Bu durumda taşıyıcı, makul bir süre vererek gönderene eşyanın yüklenmesini veya hazır bulundurulmasını ihtar edecektir. İhtara rağmen ve ihtarda verilen süre içinde eşya yüklenmez veya hazır bulundurulmazsa, taşıyıcı sözleşmeyi feshedebilecektir.

Eşya Hakkında Doğru ve Yeterli Bilgi Verme Borcu

Taşıyıcının taşıma faaliyetini yerine getirirken, yük hakkında (yükün cinsi, niteliği, miktarı) doğru ve yeterli bilgi alması gerekir.

Özellikle tehlikeli veya taşınması yasaklanmış yükler hakkında gönderen taşıyıcıyı bilgilendirmelidir. Bu bilgilerin gereği gibi verilmemesi durumunda taşıyıcıyı bir zarara uğrarsa, bundan gönderen sorumludur.

Yükleme ve Boşaltma Borcu

Türk Ticaret Kanunu’nun 863. maddesine göre, “Sözleşmeden, durumun gereğinden veya ticari teamülden aksi anlaşılmadıkça; gönderen, eşyayı, taşıma güvenliğine uygun biçimde araca koyarak, istifleyerek, bağlayarak, sabitleyerek yüklemek ve aynı şekilde boşaltmak zorundadır. Taşıyıcı, ayrıca yüklemenin işletme güvenliğine uygun olmasını sağlamakla yükümlüdür.”

Söz konusu maddeden de anlaşılacağı üzere, sözleşmeye yükleme ve boşaltma ile ilgili aksi yönde bir hüküm konulmadıkça durumun gereği yükleme ve boşaltma taşıyıcıya ait olmadıkça veya ticari teamüle göre yükleme ve boşaltma taşıyıcı tarafından yerine getirilmesi gereken bir borç niteliğine bürünmedikçe, taşıma sözleşmesinde gönderenin bir yükümlülüğü olarak yer alacaktır.

Eşyaları Ambalajlama ve İşaretleme Borcu

Eşyanın ambalajlanması mükellefiyeti gönderene kesin olarak yüklenmiş bir yükümlülük olmamakla beraber, bazı şartların varlığında gönderene ait olmaktadır. Bu nedenle ambalajlama gönderenin asıl borcu değil, fer’i nitelikte bir borcu olarak kabul edilmektedir.

Ambalajlama ve işaretlemenin yetersiz olması, gönderenin kusursuz sorumluluğunu doğuracaktır. Bu da taşıyıcının meydana gelen zararlardan dolayı tazminat talep etme hakkını gündeme getirecektir.

Taşıma Belgeleri Düzenleme Borcu

Sadece taşıyıcı tarafından tek taraflı düzenlenmeyen taşıma belgelerinde, gönderenin de bu belgeleri düzenleme borcu bulunmaktadır.

Gönderen taşıma belgelerinin dışında, idari formalitelerin yerine getirilmesi için gerekli refakat belgelerini eksiksiz olarak verme borcu altındadır.

Bekleme Ücreti Ödeme Borcu

TTK m. 863/2, m. 866/1 ve TTK m. 871/1 hükümlerinde yer alan taşıyıcının hakkı niteliğindeki bekleme ücreti gönderenin borcu niteliğindedir.

Gönderenin Hakları Nelerdir?

Gönderenin hakları aşağıda sayılmıştır:

• Emir ve talimat verme hakkı,
• Sözleşmeyi feshetme hakkı,
• Kısmi taşmayı talep etme hakkı,
• Tazminat talep etme hakkı.

Gönderenin Emir ve Talimat Verme Hakkı

Gönderenin, taşıma açısından kullanabileceği haklardan biri TTK m. 868’de yer alan emir ve talimat verme hakkıdır.

TTK m. 686’e göre, gönderen taşıyıcıya taşımanın yapılması, taşımanın durdurulması, eşyanın geri getirilmesi, başka bir varma veya teslim yerine götürülmesi ya da başka bir gönderilene teslim edilmesi şeklinde emir ve talimatlarda bulunabilir.

Taşıyıcı Gönderenin Verdiği Her Talimatı Yerine Getirmekle Yükümlümüdür?

Taşıyıcı, gönderenin verdiği her talimatı yerine getirmekle yükümlü değildir.

Gönderenin emir, talimat ve tasarrufları, taşıyıcının işletmesi için sakıncalıysa veya diğer gönderenlerin ve alıcıların gönderileri için bir zarar tehdidini beraberinde getiriyorsa, taşıyıcı bunları yerine getirmekle yükümlü değildir.

Ayrıca taşıyıcının ahlaka, kanuna aykırı veya icrası mümkün olmayan talimatları da yerine getirmesi beklenemeyecektir.

Sözleşmeyi Feshetme Hakkı

TTK m. 865’e göre, gönderen, yapmış olduğu taşıma sözleşmesini her zaman feshetme hakkına sahiptir.

Gönderenin taşıma sözleşmesini feshi halinde, taşıyıcı iki seçimlik hakka sahip olur. Taşıyıcı;

• Kararlaştırılan taşıma ücreti ile bekleme ücretinden ve tazmini gereken giderlerden, sözleşmenin feshi sonucunda tasarruf ettiği giderlerin veya başka bir şekilde elde ettiği veya kötü niyetli olarak elde etmeyi ihmal ettiği menfaatlerin indirilmesiyle kalan tutarı veya
• Kararlaştırılan taşıma ücretinin üçte birini isteyebilir.

Kısmi Taşımayı Talep Hakkı

Gönderen, taşınması kararlaştırılan eşyanın tamamı yüklenmiş olmasa bile, taşıyıcının yola çıkmasını istediği takdirde, taşıyıcı yola çıkmak zorundadır.

Bu durumda taşıyıcı;

• Sözleşmede kararlaştırılmış olan taşıma ücretinin tamamını,
• Doğmuş bekleme ücretini,
• Esik yükleme sebebiyle yapmak zorunda kaldığı giderleri ve uğradığı zararları ve alacakları,
• Eksil yükleme sebebiyle kısmen veya teminatsız kalmışsa,

kendisine ek teminat gösterilmesini isteyebilir.

Tazminat Talep Etme Hakkı

Gönderen, taşıyıcının eşyanın zıya ve hasara uğraması veya gecikmesi söz konusu olduğunda, taşıyıcıya karşı tazminat talep etme hakkına sahip olacaktır.

Taşınan eşya taşıyıcı tarafından gönderilene teslim edilmiş olduğu takdirde taşıyıcıya karşı tazminat talep etme hakkı gönderilene geçtiği için, bu halde gönderenin tazminat talep etme hakkı ortadan kalkacaktır.

Stj. Av. Mehmet Can CİVAN & Av. Ahmet EKİN