Taşıma Hukuku ve Mevzuatı

Taşıma hukuku, mal veya insanların bir yerden başka bir yere taşınması sırasında ortaya çıkan hukuki ilişkileri düzenleyen bir hukuk dalıdır. Taşıma hukuku, taşıma sözleşmeleri, taşıma işletmelerinin sorumluluğu, taşıma sigortası ve taşıma ile ilgili diğer konuları kapsar.

Taşıma hukuku, hava taşımacılığı, kara taşımacılığı, deniz taşımacılığı ve demiryolu taşımacılığı gibi farklı taşıma türleri için ayrı ayrı düzenlemeler içermektedir. Bu düzenlemeler, taşıma işletmeleri, yük sahipleri ve yolcuların haklarını ve sorumluluklarını belirler.

Taşıma hukuku, uluslararası ticaretin gelişmesiyle birlikte önem kazanmıştır. Uluslararası ticarette mal veya hizmetlerin taşınması, çeşitli ülkelerin hukuk sistemleri ve ticari teamüllerine uygun olarak yapılması gerekmektedir. Bu nedenle, uluslararası taşıma sözleşmeleri ve bu sözleşmelere uygun hareket edilmesi, taşıma hukukunun en önemli konularından biridir.

Taşıma Hukukunun Genel İlkeleri Nelerdir?

Taşıma hukukunun genel ilkeleri aşağıda sayılmıştır:

• Taşıma hukuku kuralları emredicidir.
• Taşıma hukukunda sınırlı sorumluluk ilkesi geçerlidir.
• Taşıma hukukunda kısa zamanaşımı ve hak düşürücü süreler söz konusudur.
• Taşıma hukuku ispat hukukuna ilişkin düzenlemeler içerir.

Taşıma Hukukunun Mevzuatı

Taşıma Hukuku, klasik kamu hukuku ve özel hukuk ayrımı içinde özel hukuk ayrımı içinde özel hukuk temelli bir hukuk dalıdır. Buna rağmen taşıma hukukuna dair çeşitli kamu hukuku düzenlemeleri de bulunmaktadır.

Taşıma hukuku kurallarının bütün taşıma yöntemlerini tek ve yeknesak bir düzenleme içerisinde ele alması, bu taşıma yöntemlerinin özellikleri gereği mümkün olmamaktadır.

Taşıma sadece ülke içi bir faaliyet değildir. Dolayısıyla ülkelerarası gerek eşya gerekse yolcu taşımaları düzenleme gereği doğmaktadır. Bu duruma ilişkin olarak uluslararası antlaşmalar düzenlenmiştir. Nitekim Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanunu m.1/2’de, “Türkiye Cumhuriyetinin taraf olduğu milletlerarası sözleşme hükümleri saklıdır.” şeklinde bir düzenleme yer almaktadır.

Taşımanın uluslararası niteliği olduğu takdirde, taşımanın türüne göre, Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler öncelikle uygulanacaktır.

Taşıma Hukukunda Ulusal Hukukta Genel Düzenleme

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun dördüncü kitabında, “Taşıma İşleri” başlığı altında genel bir düzenleme yer almaktadır.

Bu kısımda;

• Taşıma hukukuna ilişkin düzenlemelerin uygulama alanı,
• Sırası,
• Sorumluluğun sınırlanması yasağı,
• Taşımlara ilişkin zamanaşım hususları yer almaktadır.

Hakkında ayrı ve özel bir düzenleme olmayan taşıma yöntemleri için Türk Ticaret Kanunu’nda düzenlenmiş olan taşıma işlerine ait hükümler uygulanacaktır.

Karayolu Taşımalarında Hangi Kanun Uygulanır?

Karayolu taşımaları için özel bir düzeleme olmadığından, karayolu üzerinde gerçekleşen eşya taşımaları için TTK’nın dördüncü kitabı hükümleri uygulanmaktadır.

Eşya taşımaları için TTK m. 856 – 893 hükümleri uygulanır.

Türk Ticaret Kanunu’nda eşya taşımaları, ticari eşya ve evden eve ya da bürodan büroya veya benzeri yerler arasında yapılan eşya taşımaları ayırılmıştır. Taşınma eşyası taşımaya ilişkin olarak m. 894 – 901 uygulanmaktadır.

Karayoluyla yapılan yolcu taşımaları için ise TTK’da Yolcu Taşıma başlığı altında düzenlenmiş olan m. 906 – 916 hükümleri uygulanması gerekmektedir.

Demiryolu Taşımalarında Hangi Kanun Uygulanır?

Kanun koyucu tarafından demiryolu taşımalarına ilişkin özel bir düzenleme öngörülmemiştir. Dolayısıyla demiryolu ile eşya taşımaları ve yoluca taşımalarında da Türk Ticaret Kanunu uygulancaktır:

• Eşya taşımalarında TTK m. 856 ve devamı,
• Yolcu taşımalarıda TTK m.906-916.

Havayolları Taşımalarında Hangi Kanun Uygulanır?

Havayoluyla yapılan taşımalar ister eşya isterse yoluca olsun Türk Sicil Havacılık Kanunu’na tabidir.

TSHK içerisinde hem özel hem de kamu hukukuna ilişkin hükümler barındırmaktadır.

TSHK’nin 106. maddesine göre, “Havayolu ile yurt içinde yapılacak taşımalarda; bu Kanunda hüküm bulunmadıkça, Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası anlaşmaların hükümleri ve bu anlaşmalarda da hüküm bulunmadığı hallerde, Türk Ticaret Kanunu hükümleri uygulanır.”

Multimodal Taşıma Ne Demek?

Multimodal taşıma, tek bir taşıma sözleşmesi ile eşyaları bir yerden bir yere götürmek üzere taşımayı üstlenen taşıyıcının, en az iki farklı talıma yöntemiyle bu sözleşmeyi ifa etmesidir.

Multimodal taşımalar yolcu taşımaları için söz konusu olmayıp sadece eşya taşımaları için öngörülmüştür.

CMR Nedir?

CMR, “Uluslararası Karayolu Taşımacılığına İlişkin Sözleşme” anlamına gelmektedir.

CMR, Birleşmiş Milletler tarafından 1956 yılında imzalanmış ve kabul edilmiş bir sözleşmedir. CMR, mal taşımacılığına ilişkin hukuki düzenlemeleri kapsamaktadır ve sınır ötesi karayolu taşımacılığına ilişkin standartlar belirlemektedir.

CMR belgesi, taşıma işlemi için düzenlenen bir belgedir ve taşımacılık sözleşmesinin kanıtı olarak kullanılabilir. CMR belgesi, taşıma işlemi sırasında malların ne zaman, nereden ve nereye taşındığını, ne kadar ağırlıkta olduğunu ve taşıma işlemi için ödenen ücreti içermektedir. CMR belgesi, mal sahibi, taşıyıcı ve diğer tarafların haklarını ve sorumluluklarını belirlemektedir.

CMR, taşıma işlemi sırasında oluşabilecek hasarlar, kayıplar ve diğer sorunlarla ilgili olarak tarafların haklarını ve sorumluluklarını da belirlemektedir. CMR, taşıyıcının malın kaybolması, hasar görmesi veya geç teslim edilmesi gibi durumlarda sorumluluğunu da düzenlemektedir.

CMR’nin Uygulanabilmesi İçin Aranan Şartlar

CMR’nin uygulanabilmesi için aranan şartlar aşağıda sayılmıştır:

• Bir taşıma sözleşmesinin bulunması gerekir.
• Taşımanın karayolu ile yapılması gerekir.
• Eşyanın yüklendiği ilke ile teslim edileceği ilkenin farklı ülkeler olması ve bu ülkelerden en az birinin CMR’ye taraf olması gerekir.
• Taşıma konusunun eşya olması gerekir.
• Taşımanın ücret karşılığında yapılmalı.

CMR Hangi Durumlarda Uygulanmaz?

Bazı hallerde CMR’nin uygulanmayacağı durumlar bulunmaktadır. CMR’nin uygulanmayacağı durumlara örnek olarak şunlar verilebilir:

• Uluslararası posta anlaşmaları gereğince yapılan taşımalarda,
• Cenaze taşımalarında,
• Ev eşyası taşımalarında,
• Malın taşınması sırasında sadece bir ülke içinde kalıyorsa veya taşıma işlemi tamamen bir ülke içinde gerçekleşen taşımalarda,
• Gemi veya uçakla yapılan taşımalarda,
• Sözleşmenin taraflarından biri CMR’yi reddetmişse veya CMR hükümlerine uymayı kabul etmemişse.

COTİF Nedir?

COTIF, “Uluslararası Demiryolu Taşımacılığına İlişkin Sözleşme” anlamına gelmektedir. COTIF, 1985 yılında imzalanan ve uluslararası demiryolu taşımacılığına ilişkin kuralları ve standartları belirleyen bir anlaşmadır.

COTIF ayrıca, uluslararası demiryolu taşımacılığı için standartlar belirlemekte ve taşıma işlemleri için gerekli olan belgeleri ve prosedürleri düzenlemektedir. Anlaşma, uluslararası ticarette demiryolu taşımacılığı için önemli bir araçtır ve sınır ötesi demiryolu taşımacılığı işlemlerinde kullanılmaktadır.

COTIF, uluslararası demiryolu taşımacılığı için standart bir konşimento olan CIM belgesini de düzenlemektedir.

CIM Nedir?

CIM, Birleşmiş Milletler tarafından 1951 yılında imzalanmış ve kabul edilmiş bir sözleşmedir. CIM, demiryolu eşya taşımacılığına ilişkin hukuki düzenlemeleri kapsamaktadır ve sınır ötesi demiryolu taşımacılığına ilişkin standartlar belirlemektedir.

CIM, taşıma işlemi sırasında oluşabilecek hasarlar, kayıplar ve diğer sorunlarla ilgili olarak tarafların haklarını ve sorumluluklarını da belirlemektedir. CIM, taşıyıcının malın kaybolması, hasar görmesi veya geç teslim edilmesi gibi durumlarda sorumluluğunu düzenlemektedir.

CIM’ın uygulanması için taşımanın CIM’e taraf iki ayrı devlette gerçekleşmesi gerekmektedir.

CIM, konvansiyona taraf komşu ülkeler arasındaki istasyonlarda gerçekleşen taşımalarda, eğer bu istasyonların altyapısı devleter veya bunlarda yalnızca birine bağlı olan teşebbüsler tarafından yönetiliyorsa uygulanmaz. Taşıyıcını taşımayı mutlaka ücret karşılığı yapması şarttır; aksi takdirde CIM uygulanmaz.

CIV Nedir?

COTİF’in CIV eki demiryolu yolcu taşımalarını düzenlemektedir.

Bir demiryolu taşımasının CIV hükümlerine tabi olabilmesi için CIV m.1’de belirtilen şartların var olması gerekir. Buna göre, hareket ve varış yerlerinin iki farklı taraf devletin sınırları içinde yer alması yeterlidir.

Taşımanın ücretsiz yapılması CIM’den farklı olarak bu türde bir taşımayı CIV kapsamı dışında tutmamıştır.

Varşova Konvansiyonu Nedir?

Varşova Konvansiyonu, 1929 yılında imzalanan ve uluslararası hava taşımacılığına ilişkin ilk uluslararası anlaşmadır. Konvansiyon, hava taşımacılığı için birçok standart belirlemekte ve taşıma işlemleri için gerekli olan belgeleri ve prosedürleri düzenlemektedir.

Varşova Konvansiyonu, hava taşımacılığı için birçok kural ve sınırlama belirlemekte ve havayolu şirketleri için sorumluluklarını düzenlemektedir. Konvansiyon, yolcu ve yük taşımacılığı için ayrı ayrı düzenlemeler içermekte ve taşıma işlemlerinde meydana gelebilecek hasarlar veya kayıplar için havayolu şirketleri için sınırlı bir sorumluluk öngörmektedir.

Stj. Av. Mehmet Can CİVAN & Av. Ahmet EKİN