Soybağına İlişkin Kanunlar İhtilafı Kuralları

Yabancılık unsuru içeren soybağı ilişkilerinde çocuk ile ana-baba arasında soybağının kurulması veya iptali konularında hangi ülke hukukunun uygulanacağı, MÖHUK’un 16. Maddesinde düzenlenmiştir.

MÖHUK m.16’ya göre, “Soybağının kuruluşu, çocuğun doğum anındaki milli hukukuna, kurulamaması halinde çocuğun mutad meskeni hukukuna tabidir. Soybağı bu hukuklara göre kurulamıyorsa, ananın veya babanın, çocuğun doğumu anındaki milli hukuklarına, bunlara göre kurulamaması halinde ana ve babanın, çocuğun doğum anındaki müşterek mutad mesken hukukuna, buna göre de kurulamıyorsa çocuğun doğum yeri hukukuna tabi olarak kurulur.”

Söz konusu madde uyarınca soybağının hüküm ve sonuçlarına uygulanacak hukuk kademeli olarak belirlenmiştir. Buna göre:

• Çocuğun doğum anındaki milli hukuku,
• Çocuğun mutad meskeni,
• Ana veya babanın çocuğun doğum anıdaki milli hukuklarına,
• Ana veya babanın çocuğun doğum anındaki müşterek mutad meskeni,
• Çocuğun doğum yeri hukuku.

Söz konusu hüküm, soybağının evlat edinme dışında kalan tüm diğer yollarla kurulması hakkında uygulama alanı bulur. Evlat edinmeye ilişkin hususlar MÖHUK’un 18. Maddesine düzenlenmiştir.

Soybağına İlişkin Milletlerarası Sözleşmeler

Soybağına ilişkin milletlerarası sözleşmeleri ayrı ayrı incelemek faydalı olacaktır. Bu sözleşmeler şunlardır:

• Evlilik Dışı Çocukların Ana Bakımından Soybağının Tesis Hakkında Kişi Halleri Komisyonu Sözleşmesi

Sözleşmenin amacı, çocuk ile annesi arasındaki soybağının kuruluşu bakımından hukuk düzenlerinin yaklaşımları arasındaki farkı azaltmaktır.

• Evlenme ile Nesep Düzeltilmesi Hakkında Kişi Halleri Komisyonu Sözleşmesi

Sözleşme, çocuğun soybağının evlilik içi çocuk statüsünde kurulması bakımından yetkili hukuku belirlemek dışında, çocuğun evlilik nedeniyle kazandığı statünün, akit devletlerin yetkili makamlarınca kayıt altında alınması konusunda çeşitli hükümler içermektedir.

• Evlilik Dışında Çocukların Tanınmalarını Kabule Yetkili Makamların Yetkilerinin Genişletilmesi Hakkında Kişi Halleri Komisyonu Sözleşmesi

Sözleşmeye taraf olan devletlerin hepsi tanıma beyanının hukuki sonucunun, baba ile çocuk arasında mirasçılık ilişkisi kurulmasını kapsayan kişisel sonuçlu babalık olduğunu kabul etmektedir.

Soybağının İptali Bakımından Yetkili Hukuk

MÖHUK m.16/2’ye göre, “Soybağı hangi hukuka göre kurulmuşsa iptal de o hukuka tabidir.”

Soybağının kurulmasını sağlamış olan hukuku belirleyen bağlama noktalarında sonradan meydana gelen değişiklikler, soybağının iptalinde dikkate alınmayacaktır.

Soybağının Hükümlerine Uygulanacak Hukuk

Soybağının hükümlerine uygulanacak hukuk MÖHUK m.17’de düzenlenmiştir. Söz konusu maddeye göre, “Soybağının hükümleri, soybağını kuran hukuka tabidir. Ancak ana, baba ve çocuğun müşterek hukuku bulunuyorsa, soybağının hükümlerine o hukuk, bulunmadığı takdirde müşterek mutad mesken hukuku uygulanır.”

Soybağının hükümlerine uygulanacak hukuk sırasıyla;

• Ana, baba ve çocuğun müşterek hukuku,
• Ana, baba ve çocuğun müşterek mutad mesken,
• Soybağının hükümleri hakkında soybağını kurmuş olan hukuk uygulanır.

Soybağının hükümlerini düzenleyen 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanunu m.17 kapsamına giren en önemli hususlardan biri velayettir.

Türkiye’nin soybağının hüküm ve sonuçları hakkında taraf olduğu birçok milletlerarası sözleşme vardır. Bunlardan en önemlisi 1980 tarihli Uluslararası Çocuk Kaçırmalarının Hukuki Veçhelerin Dair La Haye Sözleşmesidir.

Sözleşme mutad meskeni taraf bir devlet ülkesinde bulunan çocukların, kendi anne veya babaları tarafından hukuka aykırı biçimde diğer bir taraf devlet ülkesine götürmeleri veya alıkonulmaları halinde uygulanır.

Sözleşmenin uygulanabilmesi için aşağıda sayılan şartların varlığı aranmaktadır:

• Çocuğun mutad meskenin taraf bir devlet ülkesinde bulunması,
• Çocuğun bir başka taraf devlet ülkesine kaçırılması veya mutad meskenin bulunduğu ülke dışında başka bir taraf devlette alıkonulması,
• Çocuğun kaçırılması nedeniyle velayet hakkının ihlal edilmiş olması,
• Kaçırılmış çocuğun 16 yaşını doldurmamış olması.

Yukarıda sayılan şartların gerçekleşmesi halinde, çocuk üzerinde velayet hakkı sahibi olan kişi, çocuğun mutad meskenin bulunduğu ülkeye iadesini Sözleşme çerçevesinde talep edebilir.

Evlat Edinmeye İlişkin Kanunlar İhtilafı Kuralları

Evlat edinme ehliyet ve şartlar bakımından çeşitli hukuk düzenlerinde farklılıklar söz konusu olabilir. Yabancılık unsuru taşıya evlat edinmelerde uygulanacak hukuk konusu, MÖHUK’un 18. maddesinde düzenlenmiştir. Söz konusu madde uyarınca;

• Evlat edinme ehliyeti ve şartları, taraflardan her birinin evlat edinme anındaki milli hukukuna
• Evlat edinmeye ve edinilmeye diğer eşin rızası konusunda eşlerin milli hukukları birlikte uygulanır.
• Evlat edinmenin hükümleri evlat edinenin milli hukukuna, eşlerin birlikte evlat edinmesi halinde ise evlenmenin genel hükümlerini düzenleyen hukuka tabidir.

Evlat edinme ehliyeti ve şartlarına uygulanacak hukuk bakımından evlat edinme anı sabi bir statü olarak belirlenmiştir. Bu sebepten dolayı evlat edinmede MÖHUK’un 3. maddesine düzenlenmiş olan değişken ihtilaflar söz konusu olmayacaktır.

Evlat edinmenin ehliyet ve şartlarına uygulanacak hukuk m.18/1’de hüküm altında alınmıştır. Buna göre evlat edinme ehliyeti ve şartları, taraflardan her birinin evlat edinme anındaki milli hukukuna tabidir.

MÖHUK m.18/2 uyarınca evlât edinmeye ve edinilmeye diğer eşin rızası konusunda eşlerin millî hukukları birlikte uygulanır. Buna göre evlat edinme bakımından evlat edinenin eşinin rızası konusunda evlat edinen ve eşinin milli hukukları birlikte uygulanır. Aynı şekilde evlat edinilenin eşinin rızası konusunda evlat edinilen ve eşinin milli hukukları birlikte uygulanır.

MÖHUK m.18/3’e göre, “Evlat edinmenin hükümleri, evlat edinenin milli hukukuna; eşlerin birlikte evlat edinmesi halinde ise evlenmenin genel hükümlerini düzenleyen hukuka tabidir.” Evlat edinmenin hükümlerine uygulanacak hukukun kapsamına evlat edinilenin evlat edinen ve öz ailesiyle soybağı ilişkisi ve evlat edinme sonucu evlat edinilen ile evlat edinen arasındaki karşılıklı hak ve yükümlülükler gibi hususlar girer.

Evlat edinmenin şekline uygulanacak hukuk konusunda MÖHUK’ta özel bir düzenleme mevcut olmayıp MÖHUK m. 7’deki genel şekil kuralı uygulanacaktır.

Milletlerarası Özel Hukuk, oldukça kapsamlı bir konu olup uzmanlık gerektirmektedir. Milletlerarası Özel Hukuka ilişkin olarak herhangi bir hukuki destek talebiniz bulunması halinde Ekin Hukuk Bürosu ile iletişime geçebilirsiniz.

Stj. Av. Mehmet Can CİVAN & Av. Ahmet EKİN