Sebepsiz Zenginleşmeden Doğan Borçlar

Bazı borçlar sebepsiz zenginleşme hükümlerinden doğabilir.

Sebepsiz zenginleşme kanundan doğan bir alacak türü olup Türk Borçlar Kanunu’nun 77 ve 82. maddeleri arasında düzenlenmiştir.

Sebepsiz Zenginleşme Kavramı, İşlevi ve Temel Özellikleri

Sözleşme ve haksız fiille birlikte borcun bir diğer kaynağı da sebepsiz zenginleşmedir. Gerçekten de sözleşme, haksız fiil veya borca doğrudan kaynaklık eden bir kaynaklık hükmü bulunmamasına rağmen, belli bir durumda taraflardan birinin diğerine belli bir şeyi vermekle yükümlü olması sebepsiz zenginleşme çerçevesinde gündeme gelebilir.

Sebepsiz zenginleşmenin bir borç kaynağı olarak düzenlenmiş olmasının kökeninde denkleştirici adalet düşüncesinin bulunduğu kabul edilmektedir. Bu şekilde sebepsiz zenginleşme kurumunun malvarlığı kaymalarını giderme ve düzeltme işlevi söz konusudur.

Sebepsiz zenginleşme talep hakkı sahibine nispi bir alacak hakkı sağlar. Bu hak nispi bir hak olduğundan, hakkın borçlusu dışında bir üçüncü kişiye karşı ileri sürülemez. Bu alacak hakkı fiil ehliyetine bağlı değildir. Gerek alacaklı gerek borçlu sebepsiz zenginleşmede ayırt etme gücüne sahip olabileceği gibi olmayabilir, ilgili kimseler gerçek kişi veya tüzel kişi olabilir.

Sebepsiz Zenginleşmenin Şartları Nelerdir?

Sebepsiz zenginleşme Türk borçlar kanununun 77 ile 82. maddelerinin arasındaki hükümler olarak düzenlenmiştir.

Haklı bir sebep olmaksızın bir başkasının mal varlığından ya veya ekmeğinden zenginleşen bu zenginleşmeyi geri vermekle yükümlüdür.

Sebepsiz zenginleşmenin şartları aşağıdaki gibidir:

• Fakirleşme,
• Zenginleşme,
• Zenginleşme ile fakirleşme arasındaki nedensellik bağı,
• Haklı bir sebebin bulunmaması.

Zenginleşme

Sebepsiz zenginleşmenin söz konusu olabilmesi için ilk başta zenginleşme şartı aranır. Zenginleşmeye konu olabilecek değerlerin tam bir listesini yapılabilmesi mümkün değildir.

Türk Borçlar Kanunu’nun 70. maddesine göre başkasının malından ya da ekmeğinden zenginleşmeden bahsedilir. Bu kapsamda her türlü mal hizmet hak maddi ya da fikri varlıklar fırsat ve avantajlar sebepsiz zenginleşmeye konu olabilir.

Fakirleşme

Fakirleşme zenginleşmenin türlerinde aktifin azalması pasifin artması, aktifin artmasının engellenmesi ya da pasifin azalmasının engellenmesi şeklinde ortaya çıkabilmektedir. Bu kapsamda fakirleşmeden edilen aktifin azalması ya da pasifin artması  direkt olarak anlaşılabilmesi söz konusu değildir.

Nedensellik Bağı

Sebepsiz zenginleşmenin bir diğer şartını oluşturan nedensellik bağı, zenginleşmenin fakirleşmenin sunucu olarak meydana gelmiş olmasıdır.

Kısacası fakirleşme ile zenginleşme arasında nedensellik bağı bulunmalıdır. Dikkat edilirse bu halde belli bir davranışla sonuç arasında değil , iki ayrı durum arasında neden sonuç ilişkisi vardır.

Haklı Sebebin Bulunmaması

Haklı sebebin bulunmaması hususu ifa vasıtasıyla zenginleşmeler ve ifa dışı zenginleşmeler olmak üzere ikiye ayrılır ifa yoluyla zenginleşmeler ifa sebebinin hiç bulunmaması, ifa sebebinin geçersiz olması, ifa sebebinin gerçekleşmemiş olması ve ifa sebebinin ortadan kalkmasıdır.

İfa Yoluyla Zenginleşmeler

İfa yoluyla zenginleşme durumunda, sebep hiç bulunmamış, geçersiz hale gelmiş veya gerçekleşmemiş olabilir.

Bu durumlardan sadece biri varsa ve aksi bir düzenleme yapılmamışsa, sebepsiz zenginleşme davası açılabilir. Ancak, bu durumlardan biri mevcut olmamasına rağmen sebepsiz zenginleşme davasının açılabilmesi, yalnızca açık bir kanun hükmünün var olduğu durumlarda mümkündür.

Belirli bir ifa durumunda, ifa sebebi hiç bulunmuyorsa, verilen şey veya yapılan hizmet sebepsiz zenginleşmeyi oluşturur ve iadesi gerekebilir.

İfa yoluyla sebepsiz zenginleşme, ifa sebebinin geçersiz olması nedeniyle ortaya çıkar. Bu durumda, geçersiz sebebe dayanılarak diğer tarafa kazandırılan bir miktar para veya kıymetli evrak varsa, sebepsiz zenginleşme davası açılabilir.

Gerçekleştirilen ifanın beklenen sebep gerçekleşmediğinde, ifa eden kişi bu itibariyle sebepsiz zenginleşme kapsamında talepte bulunabilir.

İfanın gerçekleştiği anda ifa sebebi mevcut ve geçerli olmakla birlikte sonradan bu sebep ortadan kalkarsa, gerçekleştirilen ifanın sebepsiz zenginleşme hükümleri çerçevesinde iadesi gerekebilir.

İfa Dışı Zenginleşmeler

Bir kimsenin kendi malını onardığını düşünerek başka bir kimsenin malını onarmasında belli bir kimseye ait hayvanın başka bir kimseye ait ağıla gitmesinde ya da bankanın bilgisayar sistemindeki bir problem sebebiyle bir müşterinin hesabındaki paranın başka bir müşterinin hesabına aktarılmasında ifa dışı sebepsiz zenginleşmeler mevcuttur.

Bu tür hallerde konuya ilişkin bir özel hüküm bulunmadıkça sebepsiz zenginleşme hükümleri uygulanmalıdır.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Ezgi DEMİROCAK