Mülkiyet Hakkı Nedir?
Mülkiyet kavramı, Türk Medeni Kanunu‘nda doğrudan tanımlanmamış olsa da, kanun bu kavramın unsurlarını açıkça belirtmiştir (TMK m. 683).
Mülkiyet hakkı, kişiye eşya üzerinde en geniş yetkileri sağlayan ayni haktır. Bu hak, sahibine hukuk düzeninin belirlediği sınırlar içinde, eşyayı kullanma, ondan yararlanma ve onun üzerinde tasarrufta bulunma yetkileri tanır.
Mülkiyet hakkı, tekelci bir hak olmayıp, sahibinin bu hakkı herkese karşı ileri sürebilir olması ile karakterizedir. Malik, mülkiyet hakkını kullanırken kimseye bağımlı değildir ve bu hak, hukukun öngördüğü sınırlar içinde özgürce kullanılabilir.
Mülkiyet Hakkının İçeriği
Mülkiyet hakkı, içerisinde birçok yetki barındırır ve bu yetkiler, mülkiyet hakkının kapsamını belirler.
Aktif Yetki (Mülkiyetin Olumlu İçeriği)
Aktif yetki, malike eşyayı kullanma, ondan yararlanma ve onun üzerinde tasarrufta bulunma yetkilerini verir (TMK m. 683). Bu yetkiler, malın fiilen kullanılması, ürünlerinin toplanması, şeklinin değiştirilmesi ve bölünmesi (ifraz) gibi fiili tasarrufları içerdiği gibi, malı başkasına devretme, kiralama, eşya üzerinde ayni hak kurma ve mülkiyet hakkından feragat etme gibi hukuki tasarrufları da kapsar.
Mülkiyet hakkı aynı zamanda malike bazı ödevler de yükler. Anayasa, karma mülkiyet anlayışını benimsemiştir ve bu doğrultuda, mülkiyet hakkının kullanılması toplum yararına aykırı olamaz (Anayasa m. 35). Ayrıca malik, eşyayı “hukuk düzeninin sınırları içinde” kullanmak zorundadır (TMK m. 683). Örneğin, malik evini yıkıp yeniden yapabilir, ancak evini ateşe verip yakamaz, çünkü bu genel güvenliği tehlikeye sokmak anlamına gelir ve yasaktır (TCK m. 170).
Koruyucu Yetki (Mülkiyetin Olumsuz İçeriği)
Malikin, mülkiyet hakkına karşı yapılan saldırılara karşı koyabilmesi için kendisine tanınan olanaklara “koruyucu yetkiler” denir.
Malik, bu yetkilerini malın haksız yere elinde bulundurana karşı istihkak davası ve haksız saldırılara karşı el atmanın önlenmesi davası açarak kullanabilir (TMK m. 683). Ayrıca, malikin tespit davası açma hakkı da bulunmaktadır.
İstihkak Davası Nedir?
İstihkak davası, eşyanın doğrudan doğruya zilyedi olmayan malikin, mülkiyet hakkına dayanarak o eşya üzerindeki zilyetliği haklı bir nedene dayanmayan kimseye karşı açtığı davadır. Bu dava, haksız olarak ele geçirilen veya alıkonulan eşyanın geri verilmesini amaçlar ve bir ayni hakka dayandığı için edim davası niteliğindedir.
Yargılama sonucunda haksız çıkan davalı, taşınırlarda teslime, taşınmazlarda ise tahliyeye mahkum edilir. İstihkak davası ayni bir dava olduğu için zamanaşımına uğramaz.
İstihkak Davasının Konusu
İstihkak davasının konusu, mülkiyet hakkının konusu olan her türlü eşya olabilir. Bu davalar, hem taşınır hem de taşınmazlar için açılabilir. Tapuya kayıtlı olmayan taşınmazlar hakkında da istihkak davası açılabilir.
İstihkak Davasının Koşulları
İstihkak davasının açılabilmesi için iki temel koşul gereklidir:
- Davacının mülkiyet hakkına sahip olması
- Zilyedin o malı haklı bir nedenle elinde bulundurmaması.
Malik, bu davayı açabilmesi için zilyetliği yitirmiş olup olmaması veya zilyetliğin elden çıkış biçimi önemli değildir. Örneğin, malı çalınmış malik istihkak davası açabileceği gibi, malını kiraya veren malik, kiracının kira süresi bittiği halde kiralananı geri vermekten kaçınması durumunda da bu davayı açabilir.
Yargılama Usulü
Görevli mahkeme, asliye hukuk mahkemesidir (HMK m. 2). Yetkili mahkeme ise taşınmazlar yönünden bunların bulunduğu yer mahkemesidir (HMK m. 12). Taşınırlar bakımından genel kurallar uygulanır.
Davacı, eşyanın dolaysız zilyedi olmayan maliktir. Bu davayı dolaylı zilyet olan malik açabileceği gibi mala hiç zilyet olmamış veya zilyetliği sonradan yitirmiş malik de açabilir.
Davalı, eşyayı haksız olarak elinde bulunduran ve onu halen zilyetliğinde tutan kişidir. Zilyetliğin asli veya fer’i ya da dolaylı veya dolaysız zilyet olup olmaması önemli değildir. Ancak zilyedin, malike karşı zilyetliği haklı bir nedene dayanıyorsa, malikin istihkak istemi söz konusu olmaz.
Örneğin, A, B’ye bilgisayarını bir ay kullanması için ödünç vermişse, bu süre içinde B, haklı bir nedene dayanarak malı elinde bulundurduğundan, A mülkiyet hakkına dayanarak istihkak davası açamaz. Ancak B, bilgisayarı C’ye kiralamışsa, A, C’ye karşı istihkak davası açabilir. Zira B ile C arasındaki borç ilişkisi A’yı bağlamaz.
Davalılar, dava konusu mala ortak (müşterek) veya elbirliğiyle zilyet iseler, davanın bütün zilyetler aleyhine açılması gerekir. Zilyet yardımcılarına karşı ise istihkak davası açılamaz.
İstihkak Davasında İspat Yükü
İstihkak davasında ispat yükü, kural olarak davacıya aittir. Bu davada malik, kendisinin geçerli bir hukuksal nedene dayanarak malik olduğunu ve davalının (zilyedin) davanın açıldığı tarihte haklı bir neden olmaksızın malı elinde bulundurduğunu ispatlamak zorundadır.
Karar
İstihkak davası kabul edilirse, davalının haksız olarak el koyduğu veya alıkoyduğu eşyanın dolaysız zilyetliğinin davacıya geri verilmesine hükmedilir. Taşınırlarda teslime, taşınmazlarda ise tahliyeye karar verilir.
Mülkiyet Hakkının Önemi
Mülkiyet hakkı, bireyin ekonomik özgürlüğünü ve kişisel güvenliğini sağlama açısından büyük önem taşır. Bu hak, bireyin sahip olduğu eşyalar üzerindeki en geniş yetkileri kullanabilmesine olanak tanır ve bu yetkilerin hukukun belirlediği sınırlar içinde korunmasını sağlar.
Mülkiyet hakkının korunması, toplumun genel refahını ve adalet duygusunu güçlendirir. Bu nedenle, mülkiyet hakkının etkin bir şekilde korunması ve hukuka aykırı müdahalelere karşı güçlü bir koruma sağlanması, hukuk sisteminin temel hedeflerinden biridir.
Sonuç olarak, mülkiyet hakkı, bireyin eşyalar üzerindeki en geniş yetkileri kullanma hakkıdır ve bu hak, hukukun belirlediği sınırlar içinde korunur. Mülkiyet hakkının korunması, bireyin ekonomik özgürlüğünü ve kişisel güvenliğini sağlamanın yanı sıra, toplumun genel refahını ve adalet duygusunu güçlendiren önemli bir hukuki ilkedir.
Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Kübra DEMİR
