Medeni Usul Hukukunda Görev ve Yetki

Usul Hukukunda Görev Nedir?

Görev, bir davaya hangi mahkemenin bakacağına ilişkin usul hukuku kuralıdır. Görev kanunla belirlenir.

Görev kurallarının özellikleri:

• Kamu düzenine ilişkindir,
• Kesindir,
• Dava şartıdır, yargılamanın her aşamasında incelenebilir,
• Taraflar her zaman görev itirazlarını ileri sürebilir,
• Görev anlaşması yapılamaz,
• Görev kuraları kıyas yoluyla genişletilemez,
• Görev kurallarına aykırılık istinaf ve temyiz sebebidir.

Asliye Hukuk Mahkemesinin görevleri:

• Konusu para ile ölçülebilen her türlü davalar,
• Kamulaştırma Kanunu’nda doğan davalar,
• Kanunlarda aksine hüküm bulunmadıkça şahıs varlığından doğan davalar.

Sulh Hukuk Mahkemesinin görevleri:

• Dava konusu uyuşmazlıkların miktarına bakılmaksızın kira uyuşmazlıklarından doğan her türlü dava,
• Ortaklığın giderilmesine ilişkin davalar,
• Yalnızca zilyetliğin korunmasına ilişkin taşınır ve taşınmaz davaları,
• Kanunda aksine hüküm bulunmadıkça çekişmesiz yargı işleri,
• Özel kanunlarda sulh hukuk mahkemesinin görevli kılındığı konular.

Görevsizlik veya yetkisizlik kararı verilmesi hâlinde, taraflardan birinin, bu karar verildiği anda kesin ise bu tarihten, süresi içinde kanun yoluna başvurulmayarak kesinleşmiş ise kararın kesinleştiği tarihten; kanun yoluna başvurulmuşsa bu başvurunun reddi kararının tebliğ tarihinden itibaren iki hafta içinde kararı veren mahkemeye başvurarak, dava dosyasının görevli ya da yetkili mahkemeye gönderilmesini talep etmesi gerekir. Aksi takdirde, bu mahkemece davanın açılmamış sayılmasına karar verilir.

Usul Hukukunda Yetki Nedir?

Usul hukukunda yetki bir dava veya işe hangi yer mahkemelerinin bakabileceğini gösteren kurallardır.

Genel Yetki Kuralları Nelerdir ?

        Genel yetki kuralı kanunda aksine düzenleme bulunmadıkça uygulanacak yetki kuralıdır.

Hukuk Muhakemeleri Kanunu madde 6’ya göre davanın açıldığı tarihte davalının yerleşim yeri mahkemeleri genel yetkili mahkemelerdir.

Birden fazla davalının olduğu hallerde bunlardan birinin yerleşim yeri mahkemelerinde dava açılabilir. Bu kuralın iki önemli istisnası vardır:

• Birden fazla davalı hakkında dava sebebine göre ortak yetkiyi taşıyan bir mahkeme belirtilmişse dava burada görülür.
• Birden fazla davalının bulunduğu hâllerde, davanın, davalılardan birini sırf kendi yerleşim yeri mahkemesinden başka bir mahkemeye getirmek amacıyla açıldığı, deliller veya belirtilerle anlaşılırsa, mahkeme, ilgili davalının itirazı üzerine, onun hakkındaki davayı ayırarak yetkisizlik kararı verir.

Özel Yetki Kuralları Nelerdir ?

Yalnızca bazı dava ve işler için getirilmiş olan yetki kurallarıdır.

Özel yetki kuralları:

• Sözleşmeden doğan davalarda ifa yeri mahkemeleri de yetkilidir.
• Terekenin paylaşılmasına ilişkin davalar, yapılan paylaşma sözleşmesinin geçersizliğine ilişkin davalar, ölüme bağlı tasarrufların iptaline ilişkin davalar, tenkis davaları, miras sebebiyle istihkaka ilişkin davalar, mirasçılar arasındaki terekenin yönetiminden kaynaklanan davalar, terekenin kesin paylaşımına kadar mirasçılara karşı açılacak tüm davalarda miras bırakanın son yerleşim yeri yetkilidir.
• Terekede bulunan bir mal hakkındaki istihkak davası malın bulunduğu yer mahkemesinde açılır.
• Mirasçılık belgesinin verilmesi ya da bu belgenin iptaline ilişkin davalar mirasçılardan herhangi birinin oturduğu ver mahkemesinde açılabilir.
• Taşınmaza ilişkin mülkiyeti ilgilendiren davalar ile taşınmaza üzerindeki ayni hak sahipliğini ilgilendiren kural olarak taşınmazın bulunduğu yer mahkemesinde görülür.
• Karşı davalarda yetkili mahkeme asıl davanın görüldüğü mahkemedir.
• Şubeye karşı iş ve işlemleriyle ilgili olan davalar şubenin bulunduğu yerde de açılabilir.
• Özel hukuk tüzel kişilerinin kendilerine ilişkin davaları tüzel kişinin merkezinin bulunduğu yer mahkemesi kesin yetkilidir.
• İflas davaları borçlunun işlem merkezinin bulunduğu yer mahkemesinde açılır.
• Zarar sigortalarından doğan davalar, sigorta, bir taşınmaza veya niteliği gereği bir yerde sabit bulunması gereken yahut şart kılınan taşınıra ilişkinse, malın bulunduğu yerde; bir yerde sabit bulunması gerekmeyen veya şart kılınmayan bir taşınıra ilişkinse, rizikonun gerçekleştiği yerde de açılabilir.
• Can sigortalarında, sigorta ettirenin, sigortalının veya lehtarın leh veya aleyhine açılacak davalarda onların yerleşim yeri mahkemesi kesin yetkilidir.
• Asker, işçi, memur, öğrenci gibi geçici olarak belli bir yerde bulunan kişilere karşı açılacak alacak ve taşınır davaları bulundukları yer mahkemesinde açılabilir.
• Haksız fiilden doğan davalarda, haksız fiilin işlendiği veya zararın meydana geldiği yahut gelme ihtimalinin bulunduğu yer ya da zarar görenin yerleşim yeri mahkemesi de yetkilidir.
• Boşanma davalarında eşlerden birinin yerleşim yeri ya da davadan önce son altı ay boyunca oturdukları yer mahkemesi yetkilidir.

Kesin yetki kurallarının özellikleri:

• İstisnadır.
• Dava şartıdır.
• Kamu düzenine ilişkindir.
• Yargılamanın her aşamasında incelenebilir ve taraflar her zaman yetki itirazında bulunabilir.
• Kesin yetki kuralına aykırılık bozma sebebidir.
• Kesin yetki kuralı varsa yetki sözleşmesi yapılamaz.

Kesin yetki kurallarına örnekler:

• Mirasbırakanın son yerleşim yeri mahkemesi,
• Taşınmazın bulunduğu yer mahkemesi,
• İflasta borçlunun muamele merkezinin bulunduğu yer mahkemesi,
• Can sigortalarında sigorta ettirenin, sigortalının veya lehtarının yerleşim yeri mahkemesi.

Kesin olmayan yetki kurallarının özellikleri:

• Hukukumuzda genel kural yetkinin kesin olmadığı yönündedir.
• Mahkeme tarafından re’sen incelenmez. İlk itiraz olarak ileri sürülebilir.
• Kesin olmayan yetki halinde taraflar yetki sözleşmesi yapabilir.
• Kesin olmayan yetki kuralına aykırılık bozma sebebi değildir.
• Yetki itirazı dava şartı olmadığından cevap dilekçesinde ileri sürülebilir.
• Yetki itirazı mahkeme tarafından ön sorun olarak incelenir ve karara bağlanır.
• Yetki itirazında bulunan tarafın yetkili mahkemeyi de belirtmiş olması gerekmektedir. Aksi halde yetki itirazı geçersizdir.

Yetki Sözleşmesi Nedir ?

        Taraflar yetki sözleşmesi yaparak yetkili olmayan bir mahkemeyi yetkili kılabilirler.

Yetki sözleşmesinin geçerlilik şartları:

• Sadece tacirler ve kamu tüzel kişileri arasında yapılabilir.
• Konusu tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri bir alana ilişkin olmalıdır. Kamu düzenini ilgilendiren işlemlerde yetki sözleşmesi yapılamaz.
• Adi yazılı şekil şartına tabidir.
• Yetki sözleşmesinin geçerli olabilmesi için uyuşmazlığın kaynaklandığı hukuki ilişkinin belirli ya da belirlenebilir olması gerekmektedir.
• Yetkili kılınan mahkemelerin sözleşmeye açıkça yazılması gerekmektedir.

Stj. Av. Atike KARAMAN & Av. Ahmet EKİN