Medeni Usul Hukuku Nedir?
Medeni usul hukuku, özel hukuk yargılama usulünü düzenleyen hukuk dalıdır. Medeni usul hukuku sıkı şekil şartlarına tabii şekli bir hukuk dalıdır.
Medeni Usul Hukukunun Konusu Nedir?
Medeni usul hukukunun konusunu bir dava ya da talebin mahkeme önüne getirilmesi ve mahkemece karara bağlanmasına kadarki süreç oluşturur.
Medeni Usul Hukukunun Amacı Nedir?
Medeni usul hukukunun amaçları şu şekilde sıralanabilir:
- Sübjektif hakların korunması,
- Özel menfaatlerin hukuki koruma altına alınması,
- Hak arama hürriyetini sağlanması,
- Keyfiliğin önlenmesi.
Medeni Usul Hukukunun Kaynakları Nelerdir?
Medeni usul hukukunun temel kaynakları:
- Uluslararası Anlaşmalar,
- 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu,
- 5235 sayılı Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ve Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluşu Hakkında Kanun,
- Yargıtay Kanunu,
- Tebligat Kanunu,
- Özel mahkemelerin kuruluş kanunları,
- Harçlar Kanunu,
- Hakimler ve Savcılar Kanunu
şeklindedir.
Medeni Usul Hukukuna Hakim Olan İlkeler Nelerdir?
Medeni usul hukukuna hakim olan ilkeler ilk kez 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile tek çatı altında düzenlenmiştir. Daha öncesinde doktrin ve yargı kararları ile kabul edilmiş olan ilkeler kanuni bir nitelik kazanmıştır.
Medeni usul hukukuna egemen olan ilkeler şu şekildedir:
- Tasarruf ilkesi,
- Taraflarca getirilme ilkesi,
- Taleple bağlılık ilkesi,
- Hukuki dinlenilme ilkesi,
- Aleniyet ilkesi,
- Dürüst davranma ve doğruyu söyleme yükümlülüğü,
- Usul ekonomisi ilkesi,
- Teksif (yığılma) ilkesi,
- Hakimin davayı aydınlatma yükümlülüğü,
- Hakimin yargılamayı sevk ve idare etme ilkesi,
- Hakimin Türk hukukunu re’sen uygulaması ilkesi,
- Doğrudanlık ilkesi.
Usul Kurallarının Uygulama Alanları Nelerdir?
Usul hukuku kuralları, maddi hukuktaki uyuşmazlıkların mahkemeye taşınmasıyla mahkemenin nihai kararına kadar olan süreci düzenleyen kurallardır.
Yer Bakımından Uygulanma Alanları:
Maddi hukuk uyuşmazlıklarında hakkın doğduğu yer hukuku (lex causae) uygulanır. Usul kurallarında ise hakimin hukuku ilkesi (lex fori) geçerlidir.
Yetkili ve görevli mahkeme, yargılama usulü, yargılama harçları, süreler, kanun yolları hakkında hakimin usul hukuku uygulanır.
İspat kurallarında ise işlemin gerçekleştiği yer hukukunun uygulanması gerekmektedir.
Zaman Bakımından Uygulanma Alanları:
Usul kurallarında derhal uygulama ilkesi geçerlidir. Bu kural Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda “Bu Kanun hükümleri, tamamlanmış işlemleri etkilememek kaydıyla derhal uygulanır.” şeklinde düzenlenmiştir.
Çekişmeli Ve Çekişmesiz Yargı Ayrımı Nedir?
Yargı organik bakımında devletin üç erkinden birini oluşturmaktadır. İşlevsel açıdan yargı ise hukuki uyuşmazlıkları ve hukuka aykırılık iddialarını karara bağlayan devlet işlevidir.
Yargıç güvencesine sahip, tarafsız ve bağımsız hakimlerden oluşan mahkemelerin, iki taraf arasında meydana gelen hukuki uyuşmazlığı hukuk kurallarına göre çözüme kavuşturmasına “çekişmeli yargı (nizalı kaza)” denir.
İlgilileri arasında herhangi bir uyuşmazlık bulunmayan ya da ilgililerin ileri sürebileceği bir hakkın bulunmadığı ya da hakimin re’sen harekete geçtiği hallerde mahkemece yapılan faaliyet “çekişmesiz yargı (nizasız kaza)” olarak adlandırılır.
Çekişmesiz yargının üç temel işlevi vardır. Bunlar:
- Yeni hukuki durumlar yaratmak (gaiplik vb.),
- Kişilerin korunması (vesayet vb.),
- Hukuki ilişkilerin tasfiyesine yardımcı olmak (konkordato ve iflas işleri).
Çekişmesiz yargı işlerine ergin kılınma, ad ve soyadın değiştirilmesi, gaiplik kararı verilmesi, evlat edinmeye izin verme, kadın için evlenmede bekleme süresinin kaldırılması gibi hukuksal işlemler örnek verilebilir.
Çekişmesi yargı işlerinde aksi kanunda belirtilmediği takdirde sulh hukuk mahkemeleri görevlidir.
Kanunda aksine hüküm bulunmadığı takdirde çekişmesiz yarı işlerinde istemde bulunan kişi ya da ilgililerin oturduğu yer mahkemesi yetkilidir.
Çekişmesi yargı işlerinde niteliğine uygun düştüğü takdirde basit yargılama usulü uygulanır.
Çekişmesiz yargı işlerinde kural olarak re’sen araştırma ilkesi geçerlidir. Çekişmesiz yargı işleri genellikle kamu düzenine ilişkindir.
Mahkemeler dışındaki resmi makamlara bırakılan çekişmeli yargı işlerinde uygulanacak usul özel kanunlarında belirtilen hükümlere tabidir.
Çekişmesiz yargı işlerinde verilen kararlara karşı hukuki yararın bulunması ve özel kanuni düzenlemeler saklı kalmak kaydıyla kararın öğrenilmesinden itibaren iki hafta içinde istinaf kanun yoluna başvurulabilir.
Çekişmeli – çekişmesiz yargı ayrımının sonuçları:
- Çekişmesiz yargıda re’sen araştırma ilkesi geçerlidir. Çekişmeli yargıda ise taraflarca getirilme ilkesi geçerlidir.
- Çekişmesiz yargıda yetki kuralları kamu düzenine ilişkindir. Çekişmeli yargıda yetki kuralları kamu düzenine ilişkin değildir.
- Kural olarak çekişmeli yargı kararları açıklayıcı niteliktedir. Çekişmesiz yargı kuralları ise genel olarak yenilik doğuran niteliktedir.
- Aksine hüküm bulunmadığı takdirde çekişmesiz yargı kararları maddi anlamda kesin hüküm oluşturmaz. Çekişmeli yargı kararları kesin hüküm oluşturabilir.
Stj. Av. Atike KARAMAN & Av. Ahmet EKİN
