Medeni Hukukta Hakların Kazanılması

Hak sahibi olabilen ve borç altına girebilen varlıklar kişi olarak adlandırılır. Kişiler gerçek ve tüzel kişiler olarak ikiye ayrılır.

Hukuki Olay Nedir?

Hukukun gerçekleşmesine belirli bir sonuç bağladığı olaylara hukuki olay denir. Hukuki olay belirli bir davranış sonucunda gerçekleşmez. Bir insanın 18 yaşını doldurması veya ölmesi hukuki olaydır.

Hukuki Fiil Nedir?

Hukukun sonuç bağladığı bilinci insan davranış ve fiillerine hukuki fiil denir. Her hukuki fiil aynı zamanda hukuki bir olaydır.

Hukuk düzeninin izin verdiği hukuku fiiller hukuka uygun; hukuk düzeninin izin vermediği hukuki fiiller ise hukuka aykırı fiiller olarak adlandırılır.

Hukuka aykırı fiiller haksız fiil ve borca aykırılıktır.

Hukuka Uygun Fiiller Nelerdir?

İrade Açıklaması Nedir?

Hukuki İşlem Nedir?

Hukuki bir sonuç yaratmak için yapılan irade açıklamalarına hukuk tarafından sonuç bağlanmasıdır.

Hukuki İşlem Benzeri Fiil Nedir?

Kişilerin irade açıklamalarına doğrudan hukuki sonuç bağlandığı hallerdir. Hukuki işlem benzeri fiillere ihtar ve mehil verilebilir.

Maddi Fiil Nedir?

Bir kişinin dış dünyada değişiklik meydana getiren ve bu değişikliğe hukuk sonuç bağlanan eylemlerine maddi fiil denir.

Bilgi ve Tasavvur Açıklaması Nedir?

Bir kişinin görüş, bilgi veya kanaat açıklamasına ilişkin beyanlarıdır.

His Açıklaması Nedir?

Hukuk kural olarak kişilerin his açıklamaları ile ilgilenmez. Ancak bazı hallerde hukuk düzeni his açıklamalarına sonuç bağlamıştır. Örneğin boşanma davalarında af; kusurlu davranışları affeden tarafın bu davranışlar sebebiyle dava açma hakkı yoktur.

Hukuki İşlem Nedir?

Hukuki bir sonuca yönelik olan irade beyanlarına hukuk tarafından sonuç bağlanmasına hukuki işlem denir.

Hukuki İşlemin Unsurları Nelerdir?

Hukuki işlemin üç unsuru vardır, bunlar:

• İrade beyanı,
• İrade beyanının hukuki bir sonuca yönelik yapılması,
• Hukuki bir sonuca yönelik yapılan irade beyanının hukuk düzenince tanınması.

Hukuki İşlemlerin Türleri Nelerdir?

Hukuki işlemler çeşitli şekillerde sınıflandırılmaktadır.

Katılanların sayısına göre hukuki işlemler:

• Tek taraflı hukuki işlemler,
• İki veya çok taraflı hukuki işlemler,
  • Sözleşmeler,
  • Kararlar.

Malvarlığına etkilerine göre hukuki işlemeler:

• Borçlandırıcı işlemler (taahhüt işlemleri),
• Tasarruf işlemleri.

Hüküm ifade edeceği zamana göre hukuki işlemler:

• Sağlararası hukuki işlemler,
• Ölüme bağlı tasarruflar.

Tek Taraflı Hukuki İşlem Nedir?

Bir kişinin irade beyanı ile kurulan, karşısında bir muhatabın olması gerekmeyen hukuki işlemlere tek taraflı hukuki işlemler denir.

İki veya Çok Taraflı Hukuki İşlemler Nedir?

Birden fazla kişinin irade beyanı ile gerçekleşen hukuki işlemlerdir.

İki tarafın karşılıklı irade beyanlarının uyuşması ile kurulan hukuki işlemlere sözleşme denir. Sözleşmeler kendi içlerinde tek tarafa borç yükleyen ve iki tarafa borç yükleyen sözleşmeler olarak ikiye ayrılmaktadır.

Tek taraflı borç yükleyen sözleşmelerde taraflardan yalnızca biri borç altına girmektedir.

İki tarafa borç yükleyen sözleşmelerde ise her iki tarafın da yerine getirmesi gerek yükümlülükleri vardır. İki tarafa borç yükleyen sözleşmeler tam iki tarafa borç yükleyen ve eksik iki tarafa borç yükleyen sözleşmeler olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Her iki tarafın tam olarak borç altına girdiği sözleşmelere tam iki tarafa borç yükleyen sözleşmeler denir. Değiş-tokuş ilişkisi vardır. Satım, kira sözleşmeleri örnek olarak verilebilir.

Sözleşme ile taraflardan birinin borç altına girdiği ve diğer tarafın borç altına girmesinin tarafların anlaşmasına ya da bir masraf veya zararın doğmasına bağlanan sözleşmelere eksik iki tarafa borç yükleyen sözleşmeler denir. Değiş-tokuş ilişkisi yoktur. Kullanım ödünü sözleşmesi örnek olarak gösterilebilir.

Bir şahıs topluluğunda topluluğu ilgilendiren bir konuda ortak irade beyanıyla bir sonuca varılmasını sağlayan hukuki işleme karar denir.

Borçlandırıcı İşlem Nedir?

Bir hakkı etkilemeden taraf ya da tarafların malvarlığının pasifini artıran hukuki işlemlerdir.

Tasarruf İşlemi Nedir?

Bir hakkı doğrudan etkilemek suretiyle malvarlığının aktifini azaltan hukuki işlemlerdir.

Sağlararası Hukuki İşlem Nedir?

Hukuki işlemi geçekleştiren kişinin sağlığında hüküm ve sonuç doğuran hukuki işlemlerdir.

Ölüme Bağlı Tasarruflar Nelerdir?

Hukuki işlemi gerçekleştiren kişinin ölümünden sonra hüküm ve sonuç doğuracak hukuki işlemlerdir. Ölüme bağlı tasarruflar vasiyet ve miras sözleşmesidir.

Hukuki İşlemlerde Hükümsüzlük Halleri Nelerdir?

Hukuki işlemlerin hükümsüz olduğu haller yokluk, geçersizlik, kısmi geçersizlik, iptal edilebilirlik, noksanlık ve nispi etkisizlik şeklinde sayılabilir.

Yokluk Nedir?

Yokluk, hukuki işlemin kurucu unsurlarının eksik olması halidir. Yokluk halinde söz konusu işlem baştan itibaren hiçbir hüküm ifade etmez. Yokluğun ileri sürülmesine veya dava açılmasına gerek yoktur. Eğer bir dava açılacaksa tespit davası niteliğinde olur. Yokluk herkes tarafından ileri sürebilir ve hakim tarafından re’sen nazara alınır. Yokluk her zamana ileri sürülebilir.

Geçersizlik (batıl/butlan) Nedir?

Geçersizlik halinde hukuki işlemin kurucu unsuları bulunmaktadır ancak eksik ya da sakattır. Geçersiz işlem başından itibaren hüküm ifade etmez. Eksik olan unsurun sonradan tamamlanması geçerli hale getirmez. Geçersizliğin ileri sürülmesine veya dava açılmasına gerek yoktur. Eğer bir dava açılacaksa tespit davası niteliğinde olur. Geçersizlik herkes tarafından ileri sürülebilir ve haki tarafından re’sen nazara alınır. Geçersizlik her zaman ileri sürülebilir. Geçersizlik halinde hukuki işlem tahvil yolu ile geçerli hale dönüştürülebilir.

Kısmi Geçersizlik Nedir?

Yapılan hukuki işlemin bir kısmının geçerlilik şartını sağlamamasıdır.

İptal Edilebilirlik Nedir?

İptal edilebilirlikte hukuki işlem baştan itibaren geçerlidir ancak taraflardan birine geçerli işlemi geçersiz hale getirme imkanı verilmiştir. İptal geçmişe etkili olarak sonuç doğurur. İptal hakkı bozucu yenilik doğuran bir haktır. İptal hakkının kullanımı hak düşürücü süreye tabidir. İptal hakkı tek taraflı irade beyanıyla kullanılır.

Eksiklik/Noksanlık (askıda hükümsüzlük) Nedir?

Kurucu unsurları taşıyan ancak geçerlilik unsurlarını taşımayan hukuki işlemler geçersizdir. Ancak bazı hallerde geçerlilik unsurlarında eksiklik olan işlemler doğrudan geçersiz kabul edilmez, eksik olan unsurların sonradan tamamlanabileceği kabul edilmiştir. Eksik olan geçerlilik unsuru tamamlandığı takdirde hukuki işlem hüküm ifade eder. Eksiklik tamamlanıncaya kadar işlem askıda hükümsüzdür.

Nispi Etkisizlik Nedir?

Taraflar arasında hukuki işlemin üçüncü kişiler için hüküm ifade etmemesidir.

Hakların Kazanılma Şekilleri Nelerdir?

Aslen Kazanma Nedir?

Bir hakkın doğrudan kazanılmasıdır. Aslen kazanmada başkasının iradesi gerekmez.

Devren Kazanma Nedir?

Bir hakkın mevcut hak sahibi tarafından kendi iradesiyle başkasına nakledilmesine devren kazanma denir. Devren kazanma temelde bir hukuki işleme dayanmaktadır. Bazı hallerde ise hukuki olaya dayanmaktadır. Örneğin mirasın geçmesi.

Tesisen Kazanma Nedir?

Hak sahibinin kendi hakkını koruyarak bir başka kişiyi daha hak sahibi yapmasıdır.

Hakların Kazanılmasında İyiniyetin Rolü Nedir?

İyiniyet gerekli dikkat ve özenin gösterilmesine rağmen bir hakkın kazanılmasına veya başka bir hukuki sonuç doğmasına ait engelin bilinmemesidir. İyiniyet kanunda belirtilen hallerle sınırlıdır. Türk Medeni Kanunu madde hükmü “Kanunun iyiniyete hukukî bir sonuç bağladığı durumlarda, asıl olan iyiniyetin varlığıdır. Ancak, durumun gereklerine göre kendisinden beklenen özeni göstermeyen kimse iyiniyet iddiasında bulunamaz.” şeklindendir.

Kanunun iyiniyete sonuç bağladığı hallerde aslolan iyiniyetin varlığıdır. İyiniyetin korunduğu hallerde bundan yararlanacak kişinin iyi niyetli olduğu kabul edilir. İyiniyet adi bir karinedir ve aksi ispat edilebilir. Durumun şartlarına göre gerekli dikkat ve özeni göstermeyen kişi iyiniyet iddiasında bulunamaz.

Kanun koyucunun iyiniyete sonuç bağladığı bir işlem temsilci aracılığıyla yapılıyorsa hem temsilcinin hem de temsil olunanın iyiniyetli olması gerekmektedir.

Tüzel kişi tarafından yapılan işlemlerde iradeyi açıklayan organda yer alan tüm kişilerin iyiniyetli olması gerekmektedir.

Elbirliğiyle mülkiyette topluluğun iyiniyetli kabul edilebilmesi için hepsinin iyiniyetli olması gerekmektedir.

Hakların Kazanılmasında Dürüstlük Kuralının Rolü Nedir?

Herkes haklarını kullanırken ve borçlarını yerine getirirken dürüstlük kuralına uygun şekilde davranmak zorundadır.

Dürüstlük kuralı emredici niteliktedir. Taraflarca aksi kararlaştırılamaz.

Dürüstlük Kuralı Bütün Hakların Kullanılmasında Ve Borçların İfasında Uygulanır.

Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağı Nedir?

Dürüstlük kuralı aykırı davranılması hakkın kötüye kullanılmasıdır. Hakkın kötüye kullanılmasının şartları:

• Geçerli bir hakkın varlığı,
• Hakkın dürüstlük kuralına aykırı davranılması,
• Bir zarar ya da zarar tehlikesinin doğması.

Dürüstlük kuralı hakim tarafından re’sen nazara alınır. Bir hakkın açıkça kötüye kullanılması hukuk düzeni tarafından korunmaz.

Stj. Av. Atike KARAMAN & Av. Ahmet EKİN