Mal Rejimi Nedir? Mal Rejimi Türleri Nelerdir?

Mal rejimi, eşlerin evlenmeden öncesinde ve sonrasında edindikleri mallar üzerindeki hak ve yükümlülüklerin boşanma sürecinde tasfiye edilmesine dair kurallardır.

Kanun eşlerin seçebilecekleri mal rejimlerini sınırlamıştır. Yani numerus clausus geçerlidir. Taraflar kanunda düzenlenmemiş bir mal rejimini kabul edemezler.

Bunlar yasal mal rejimi olan edinilmiş mallara katılma rejimi seçimlik mal rejimleri olan; mal ayrılığı rejimi, paylaşmalı mal ayrılığı rejimi ve mal ortaklığı rejimidir.

Mal Rejimi Türleri Nelerdir?

Yasal Mal Rejimi Nedir?

4721 sayılı TMK’da düzenlen edinilmiş mallara katılma rejimi Türk Hukukunda kabul gören yasal mal rejimidir.

Edinilmiş mallara katılma rejimi nedir? Eşlerin evli kaldıkları süre zarfında elde ettikleri, edindikleri mallar üzerinde ortak hak sahibi olmalarıdır. Eşlerin evlilik birliğinde edindikleri malvarlıklarında evlilik birliği sona erdikten sonraki hak ve yükümlülüklerini belirleyen kurallardır.

Yasal mal rejimi evlenme ile başlar. Taraflar mal rejimi türünü değiştirmezse, boşanmazsa ya da mevcut evlilik iptal olmazsa ya da taraflardan biri talep etmemişse boşanma ile sona erer. Malların değerlerinin hesaplanması mal rejiminin sona erme anındaki değere göre yapılır.

Mal Ayrılığı Rejimi Nedir?

Eşler evlilik birliği süresince elde kazandıkları malları, gelirleri edinilmiş mal olarak değil kişisel mal olarak görürler.

TMK Madde 242- Mal ayrılığı rejiminde eşlerden her biri, yasal sınırlar içerisinde kendi malvarlığı üzerinde yönetim, yararlanma ve tasarruf haklarını korur.

Paylaşmalı Mal Ayrılığı Rejimi Nedir?

Eşler evlilik birliğini herhangi bir zaman diliminde bitirmesi durumunda evlilik birliğindeki her husus eşit olarak pay edilecektir.

Mal Ortaklığı Rejimi Nedir?

Eşlerin kişisel malları ve ortaklık malları mal ortaklığı rejimini meydana getirir. Kural olarak kişisel mal sayılanlar hariç olmak üzere eş bir malın, kişisel malı olduğunu iddia ediyorsa ispatlamakla mükelleftir aksi halde o mal ortak mal sayılacaktır. Hangi malları ortak mal yapacaklarına karar vermeleri gibi hangi malları ortak mal yapmayacaklarına da karar verebilirler.

Mal Rejimi Sözleşmesi Nedir?

Mal rejimi sözleşmesi, evlenmeden önce veya sonra yapılabilir. Taraflar, istedikleri mal rejimini ancak kanunda yazılı sınırlar içinde seçebilir, kaldırabilir veya değiştirebilirler.

Mal rejimi sözleşmesi ayırt etme gücüne sahip olanlar tarafından noterde ya da evlenme başvurusu sırasında yazılı beyanla yapabilirler.

Taraflar mal rejimi sözleşmesini istedikleri zaman anlaşarak sonlandırabilirler.

Olağanüstü Mal Rejimi Nedir?

TMK madde 206’da bahsedile haklı bir sebeplere dayalı olarak eşlerden birinin talebi ile ya da TMK madde 197/2 uyarınca hâkim olağanüstü mal rejimine geçiş kararı verebilir.

TMK MADDE 197/2- Birlikte yaşamaya ara verilmesi haklı bir sebebe dayanıyorsa hâkim, eşlerden birinin istemi üzerine birinin diğerine yapacağı parasal katkıya, konut ve ev eşyasından yararlanmaya ve eşlerin mallarının yönetimine ilişkin önlemleri alır.

TMK Madde 206- Haklı bir sebep varsa hâkim, eşlerden birinin istemi üzerine, mevcut mal rejiminin mal ayrılığına dönüşmesine karar verebilir. Özellikle aşağıdaki hâllerde haklı bir sebebin varlığı kabul edilir:

1. Diğer eşe ait malvarlığının borca batık veya ortaklıktaki payının haczedilmiş olması,
2. Diğer eşin, istemde bulunanın veya ortaklığın menfaatlerini tehlikeye düşürmüş olması,
3. Diğer eşin, ortaklığın malları üzerinde bir tasarruf işleminin yapılması için gereken rızasını haklı bir sebep olmadan esirgemesi,
4. Diğer eşin, istemde bulunan eşe malvarlığı, geliri, borçları veya ortaklık malları hakkında bilgi vermekten kaçınması,
5. Diğer eşin sürekli olarak ayırt etme gücünden yoksun olması. Eşlerden biri ayırt etme gücünden sürekli olarak yoksun ise, onun yasal temsilcisi de bu sebebe dayanarak mal ayrılığına karar verilmesini isteyebilir.

Mal Rejiminin Tasfiyesinde Yetkili Ve Görevli Olan Mahkeme Neresi?

Yetkili ve görevli mahkeme eşlerden birisinin yerleşme yerinde Aile Mahkemesidir.

Alacaklılar Nasıl Korunur?

Eşin sorumluluğu tali ve intikal eden malların değeri ile sınırlı bir sorumluluktur.

TMK Madde 213 – Mal rejiminin kurulması, değiştirilmesi veya önceki rejimin tasfiyesi, eşlerden birinin veya ortaklığın alacaklılarının, üzerinden haklarını alabilecekleri malları sorumluluk dışında bırakamaz. Kendisine böyle mallar geçmiş olan eş, borçlardan kişisel olarak sorumludur; ancak, söz konusu malların borcu ödemeye yetmediğini ispat ettiği takdirde, bu ölçüde kendisini sorumluluktan kurtarabilir.

Eşlerin Malvarlıkları Nasıl Yönetilir?

Eşler kendi malvarlıklarını kendileri yönetir. Bu bütün mal rejimlerinde aynıdır. Ancak eş mallarının yönetimini açık ya da örtülü olarak diğer eşe bırakabilir.

TMK Madde 215 – Eşlerden birinin açık veya örtülü olarak mallarının yönetimini diğer eşe bırakması hâlinde, aksi kararlaştırılmış olmadıkça vekâlet hükümleri uygulanır

Envanter Nasıl Yapılır?

Envantere düzenleme ve onaylama şeklinde resmiyeti kazandırmaya yetkili makam noterlerdir.

TMK Madde 216- Eşlerden her biri, diğerinden her zaman mallarının envanterinin resmî senetle yapılmasını isteyebilir. Bu envanter, malların getirilmesinden başlayarak bir yıl içinde yapılmışsa, aksi ispatlanmış olmadıkça bu envanterin doğru olduğu kabul edilir.

Eşler Arasındaki Borçlar Nelerdir Ve Nasıl Ertelenir?

Eşler arasında bir mal rejiminin olması eşler arasında borçların muaccel olmasının önüne geçmez.

Evlilik birliği borcun zamanında ödenmesine bağlı olarak tehlikeye düşerse, eşin diğer ele olan borçlarını olağan vadede ödemesi borçlu eş için ciddi zarar ve kayıplara sebep olacaksa borçlu olan eş ödeme için alacaklı olan eşten hâkimden talepte bulunarak süre isteyebilir.

Yasal Mal Rejimi Olarak Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi

EMK ile 31.12.2001 tarihine kadar yasal mal rejimi mal ayrılığı rejimi olmuştur fakat eşler arasında haksızlığı önlemek ve ekonomik açıdan daha zayıf durumda olan eşi korumak amacı ile 4721 s. TMK ile 01.01.2002’den sonra yasal mal rejimi edinilmiş mallara katılma rejimi olarak değiştirilmiştir.

Edinilmiş Mallara Katılma Rejiminde Hak Sahipliği İlişkisi

Edinilmiş mallara katılma rejiminde kadının edinilmiş ve kişisel malları, erkeğin edinilmiş ve kişisel malları olmak üzere dört farklı mal grubu vardır.

Mal rejimi sona erdiği takdirde malvarlığı şu şekilde hesaplanacaktır; kadınının emeği ile edindiği malvarlığı ½ + kocanın emeği ile edindiği malvarlığı ½ + eşlerin kişisel malları

Kişisel mallar paylaşıma tabii değildir.

TMK Madde 220- Aşağıda sayılanlar, kanun gereğince kişisel maldır:

1. Eşlerden birinin yalnız kişisel kullanımına yarayan eşya,
2. Mal rejiminin başlangıcında eşlerden birine ait bulunan veya bir eşin
3. sonradan miras yoluyla ya da herhangi bir şekilde karşılıksız kazanma yoluyla elde ettiği malvarlığı değerleri,
4. Manevî tazminat alacakları,
5. Kişisel mallar yerine geçen değerler.

Eşlere ismin gaspi ya da kişisel hakların ihlali sonucunda ödenen maddi tazminatlar edinilmiş maldır.

İspat

Eşlerin malları aksi ispat edilene kadar edinilmiş mal sayılır. Aksini ispat eden eş, iddiasını ispatlamakla yükümlüdür.

TMK Madde 222 – Belirli bir malın eşlerden birine ait olduğunu iddia eden kimse, iddiasını ispat etmekle yükümlüdür. Eşlerden hangisine ait olduğu ispat edilemeyen mallar onların paylı mülkiyetinde sayılır. Bir eşin bütün malları, aksi ispat edilinceye kadar edinilmiş mal kabul edilir.

Yönetim, Yararlanma, Tasarruf

Her eş, yasal sınırlar içerisinde kişisel malları ile edinilmiş mallarını yönetme, bunlardan yararlanma ve bunlar üzerinde tasarrufta bulunma hakkına sahiptir. Ancak tasarrufta bulunma hakkının kullanılması diğer eşin de rıza vermesine bağlamıştır. Rıza olmadan yapılan işlemlerde üçüncü kişi iyi niyetli bile olsa bu onu korumayacaktır.

Üçüncü Kişilere Karşı Sorumluluk

Eşlerden her biri kendi borçlarından üçüncü kişilere karşı bütün malvarlığıyla sorumludur.

Sona Erme Ve Tasfiye

Mal rejimi, eşlerden birinin ölümü veya başka bir mal rejiminin kabulüyle sona erer. Mahkemece evliliğin iptal veya boşanma sebebiyle sona erdirilmesine veya mal ayrılığına geçilmesine karar verilmesi hâllerinde, mal rejimi dava tarihinden geçerli olmak üzere sona erer.

Eşlerden birisi hakkında ölüm karinesinin kurulması da aynı sonucu doğurur.

Tasfiye davasını eşlerden birinin ölmesi durumunda diğer eş veya ölen eşin mirasçıları açabilir. Tasfiye davası için öngörülmüş olan hak düşürücü süre ya da zamanaşımı süresi yoktur.

Mal rejiminin ölümle sona ermesi durumunda ölenin son yerleşim yerindeki aile mahkemesi, boşanmaya evliliğin iptaline veya hakim tarafından mal ayrılığına karar verilmesi hallerinde yetkili olan aile mahkemesi, bunların dışındaki durumlarda davalı eşin yerleşim yerindeki aile mahkemesi.

TMK Madde 226 – Her eş, diğer eşte bulunan mallarını geri alır.

Tasfiye sırasında, paylı mülkiyete konu bir mal varsa, eşlerden biri kanunda öngörülen diğer olanaklardan yararlanabileceği gibi, daha üstün bir yararı olduğunu ispat etmek ve diğerinin payını ödemek suretiyle o malın bölünmeden kendisine verilmesini isteyebilir.

Eşler karşılıklı borçları ile ilgili düzenleme yapabilirler.

Değer artış pay alacağının şartları;

• Diğer eşe ait malvarlığı unsuruna yönelik katkı olmalı
• Bağışlama kastı veya karşı edimin olmaması
• Mal rejiminin tasfiyesi anında bir değer artışının varlığı
• Mal rejiminin tasfiyesinin talep edilmesi

Edinilmiş maldan kişisel mallara aktarılan miktarlara denkleştirme alacağı denir. Edinilmiş mallardan kişisel mallara yapılan harcama aktiflere denkleştirme alacağı olarak yazılır. Olağan ve olağanüstü olmak üzere iki çeşit denkleştirme alacağı vardır.

TMK Madde 230- Bir eşin kişisel mallara ilişkin borçları edinilmiş mallardan veya edinilmiş mallara ilişkin borçları kişisel mallarından ödenmiş ise, tasfiye sırasında denkleştirme istenebilir. Her borç, ilişkin bulunduğu mal kesimini yükümlülük altına sokar. Hangi kesime ait olduğu anlaşılamayan borç, edinilmiş mallara ilişkin sayılır. Bir mal kesiminden diğer kesimdeki malın edinilmesine, iyileştirilmesine veya korunmasına katkıda bulunulmuşsa, değer artması veya azalması durumunda denkleştirme, katkı oranına ve malın tasfiye zamanındaki değerine veya mal daha önce elden çıkarılmışsa hakkaniyete göre yapılır.

Mal rejiminin tasfiyesinde malların sürüm değeri esas alınır.

TMK Madde 239- Katılma alacağı ve değer artış payı ayın veya para olarak ödenebilir. Aynî ödemede malların sürüm değeri esas alınır; bir mesleğin icrasına ayrılmış birimler ile işletmelerin ekonomik bütünlüğü gözetilir.

Katılma alacağının ve değer artış payının derhâl ödenmesi kendisi için ciddî güçlükler doğuracaksa, borçlu eş ödemelerinin uygun bir süre ertelenmesini isteyebilir.

Aksine anlaşma yoksa, tasfiyenin sona ermesinden başlayarak katılma alacağına ve değer artış payına faiz yürütülür; durum ve koşullar gerektiriyorsa ayrıca borçludan güvence istenebilir.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Fatma Mislina DİNÇER