Kovuşturma Nedir?

Kovuşturma evresi iddianamenin kabulüyle başlayıp hükmün kesinleşmesine kadar devam eden yargılama aşamasıdır.

Kovuşturma evresi dört aşamadan oluşmaktadır. Bunlar; Duruşma Hazırlığı, Duruşma, Son Karar ve Yasa Yollarıdır.

Duruşma Hazırlığı Nedir?

Kovuşturma evresinin ilk aşamasına duruşma hazırlığı denilmektedir. İddianamenin kabulünden sonra duruşmaya hazırlık tutanağı yani tensip zaptı düzenlenerek şu işlemler yapılır.

• İddianame, çağrı kâğıdı ile birlikte sanığa tebliğ olunur. Tutuklu olmayan sanığa tebliğ olunacak çağrı kâğıdına mazereti olmaksızın gelmediğinde zorla getirileceği yazılır. Tutuklu sanığın çağrılması duruşma gününün tebliği suretiyle yapılır. Sanıktan duruşmada kendisini savunmak için bir istemde bulunup bulunmayacağı ve bulunacaksa neden ibaret olduğunu bildirmesi istenir; müdafii de sanıkla birlikte davet olunur. Bu işlem, tutuklunun bulunduğu ceza infaz kurumunda cezaevi kâtibi veya bu işle görevlendirilen personel yanına getirilerek tutanak tutulmak suretiyle yapılır.
• Ceza Muhakemesi Kanununun 176. maddesinin 4. fıkrası gereğince çağrı kağıdı ile duruşma arasında en az 1 hafta olması gerekmektedir.
• Eş, ana, baba gibi mağdur sıfatından kaynaklanan nedenler cezada artırıma sebep olacağından nüfus kayıt örneği dosya arasına alınır.
• Delillerin karartılması ihtimalinin varlığında keşif icrasına karar verilir.
• Maddi gerçeğe ulaştıracak tanıklar duruşmaya davet edilir.
• Sanık, tanık veya bilirkişinin davetini veya savunma delillerinin toplanmasını istediğinde, bunların ilişkin olduğu olayları göstermek suretiyle bu husustaki dilekçesini duruşma gününden en az beş gün önce mahkeme başkanına veya hâkime verir.
• Mahkeme başkanı veya hâkim, sanığın veya katılanın gösterdiği tanık veya uzman kişinin çağrılması hakkındaki dilekçeyi reddettiğinde, sanık veya katılan o kişileri mahkemeye getirebilir. Bu kişiler duruşmada dinlenir.
• Sanık, doğrudan doğruya davet ettireceği veya duruşma sırasında getireceği bilirkişi ve tanıkların ad ve adreslerini Cumhuriyet savcısına makul süre içinde bildirir.
• Tanık veya bilirkişilerin dinlenmesi için belirlenen gün, Cumhuriyet savcısına, suçtan zarar görene, vekiline, sanığa ve müdafiine bildirilir. Düzenlenen tutanağın örneği hazır bulunan Cumhuriyet savcısına ve müdafiye verilir.

Duruşma Nedir? Duruşmada Kimler Hazır Bulunabilir?

Duruşmada hazır bulunması gereken kişiler Ceza Muhakemesi Kanununun 188. maddesinde şu şekilde düzenlenmiştir; Duruşmada, hükme katılacak hâkimler ve Cumhuriyet savcısı ile zabıt kâtibinin ve Kanunun zorunlu müdafiliği kabul ettiği hâllerde müdafiin hazır bulunması şarttır. Müdafiin mazeretsiz olarak duruşmaya gelmemesi veya duruşmayı terk etmesi halinde duruşmaya devam edilebilir.

Birden çok Cumhuriyet savcısı ve birden çok avukat aynı zamanda duruşmaya katılabilecekleri gibi aralarında işbölümü de yapabilirler.

Suça sürüklenen çocuğun gerçekleştirilen yargılamasında çocuk, velisi, vasisi, sosyal çalışma görevlisi hazır bulunabilir.

Sanığa gönderilen çağrı kağıdı ile duruşma günü arasında bir hafta yoksa sanığa duruşmaya ara verilmesini isteme hakkı olduğu hatırlatılır.

Ceza Muhakemesi Kanununun 193. maddesinin 1. fıkrasına göre; “Kanunun ayrık tuttuğu hâller saklı kalmak üzere, hazır bulunmayan sanık hakkında duruşma yapılmaz. Gelmemesinin geçerli nedeni olmayan sanığın zorla getirilmesine karar verilir.”

Duruşma, sanık hazır bulunmaksızın yapılırsa, mahkemenin karar ve işlemlerinin kendisine tebliği tarihinden itibaren bir hafta içinde, sürenin geçmesinden doğan sonuçları gidermek için sanık, kanunî nedenlere dayanarak, mahkemenin o karar ve işlemleri hakkında eski hâle getirme isteminde bulunabilir. Ancak sanık;

• Kendi istemi üzerine duruşmadan bağışık tutulmuş veya
• Müdafi aracılığıyla temsil edilmek yetkisini kullanmışsa bu durumda eski hale getirme talebinde bulunamayacaktır.

Sanık veya mağdur, kendisini anlatabilecek derecede Türkçe bilmiyorsa bu halde mahkeme tarafından görevlendirilen tercüman aracılığıyla duruşmadaki iddia ve savunmaya ilişkin esaslı noktalar tercüme edilir. Engelli olan sanığa veya mağdura, duruşmadaki iddia ve savunmaya ilişkin esaslı noktalar, anlayabilecekleri biçimde anlatılır.

Duruşmaya sanığın ve müdafiinin hazır bulunup bulunmadığı, çağrılmış tanık ve bilirkişilerin gelip gelmedikleri saptanarak duruşmaya başlanır. Sanık ise duruşmaya kelepçesiz alınır. Mahkeme başkanı veya hâkim, duruşmanın başladığını, iddianamenin kabulü kararını okuyarak açıklar. Bu aşamada tanıklar tarafsızlıklarının bozulmaması için duruşma salonundan çıkarılırlar. Devamında sanığın kimlik tespiti yapılarak kendisine ilişkin bilgilerin kaydı yapılır.

İddianame veya iddianame yerine geçen belgede yer alan suçlamanın dayanağını oluşturan eylemler ve deliller ile suçlamanın hukuki nitelendirmesi anlatılır. Bu aşamada iddianamenin tamamının okunmasına gerek bulunmamaktadır.

Sanığa, yüklenen suç hakkında açıklamada bulunmamasının kanunî hakkı olduğu ve müdafi yardımından yararlanabileceği bildirilir.

Sanık açıklamada bulunmaya hazır olduğunu bildirdiğinde, usulüne göre sorgusu yapılır. Sanık dinlendikten sonra müşteki dinlenir. Şikayetçi iseler davaya katılmak isteyip istemedikleri sorulur. Sorgu tamamlandıktan sonra kanıtların ortaya konulmasına başlanır. Kanıtların ortaya konulmasından sonra kanıtlar değerlendirilir. Kanıtların tartışılmasında söz sırasıyla katılana veya vekiline, cumhuriyet savcısına, sanığa ve müdafisine veya yasal temsilcisine verilir.

Cumhuriyet savcısı bütün kanıtlar toplandıktan sonra esas hakkındaki mütalaasını sunar. Hükümden önce son söz hazır bulunan sanığa verilir. Son sözün sanığa verilmesi sanık yararına bir hukuk kuralıdır.

En son olarak araştırılacak başka bir husus kalmadığından duruşma sona erdirilir ve hüküm verilir.

Duruşma Tutanağı Nedir?

Duruşma boyunca yaşananlar tutanağa geçirilir. Ceza Muhakemesi Kanununun 219. Maddesine göre; “Duruşma için tutanak tutulur. Tutanak, mahkeme başkanı veya hâkim ile zabıt kâtibi tarafından imzalanır. Duruşmada yapılan işlemlerin teknik araçlarla kayda alınması halinde, bu kayıtlar vakit geçirilmeksizin yazılı tutanağa dönüştürülerek mahkeme başkanı veya hâkim ile zabıt kâtibi tarafından imzalanır.”

Duruşma tutanağının  başlığında; Duruşmanın yapıldığı mahkemenin adı, oturum tarihleri, hâkimin, Cumhuriyet savcısının ve zabıt kâtibinin adı ve soyadı yer alır.

Duruşma zaptının içeriğinde ise; “Oturumlara katılan sanığın, müdafiin, katılanın, vekilinin, kanunî temsilcisinin, bilirkişinin, tercümanın, teknik danışmanın adı ve soyadı, Duruşmanın seyrini ve sonuçlarını yansıtan ve yargılama usulünün bütün temel kurallarına uyulduğunu gösteren unsurlar, Sanık açıklamaları, Tanık ifadeleri, Bilirkişi ve teknik danışman açıklamaları, Okunan veya okunmasından vazgeçilen belge ve yazılar, İstemler, reddi halinde gerekçesi, Verilen kararlar ve hüküm” yer alır.

Duruşmanın Aleniyeti Nedir?

Kural olarak duruşmalar herkese açıktır. Ancak genel ahlak ve kamu güvenliğinin gerektirdiği hallerde duruşmanın bir kısmı veya tamamı kapalı yapılabilir.

Genel ahlakın ve kamu güvenliğinin kesin olarak gerekli olduğu durumlarda duruşma kapalı olsa bile hüküm açık duruşmada tefhimi zorunludur.

Duruşmanın kapalı yapılması gereken haller:

• Sanık, on sekiz yaşını doldurmamış ise duruşma kapalı yapılır; hüküm de kapalı duruşmada açıklanır. Duruşmanın devamı sırasında sanık 18 yaşını doldurmuş ise duruşmanın açık yapılması ve hükmün aleni açıklanması gerekir.
• Açık duruşmanın içeriği, millî güvenliğe veya genel ahlâka veya kişilerin saygınlık, onur ve haklarına dokunacak veya suç işlemeye kışkırtacak nitelikte ise; mahkeme, bunları önlemek amacı ile ve gerektiği ölçüde duruşmanın içeriğinin kısmen veya tamamen yayımlanmasını yasaklar ve kararını açık duruşmada açıklar.

Duruşmanın Düzeni Ve Disiplini Ve Düzeni Nasıldır?

Duruşmanın düzeni mahkeme başkanı tarafından sağlanır. Mahkeme başkanı veya hâkim, duruşmanın düzenini bozan kişinin, savunma hakkının kullanılmasını engellememek koşuluyla salondan çıkarılmasını emreder. Kişi dışarı çıkarılması sırasında direnç gösterir veya karışıklıklara neden olursa yakalanır ve hâkim veya mahkeme tarafından, avukatlar hariç, verilecek bir kararla derhâl dört güne kadar disiplin hapsine konulabilir. Ancak çocuklar hakkında disiplin hapsi uygulanmaz.

Duruşmada Suç İşlenmesi: Duruşmada suç işlenmesi hususu Ceza Muhakemesi Kanununun 205. Maddesinde düzenlenmiştir. Bu maddeye göre; “Bir kimse, duruşma sırasında bir suç işlerse, mahkeme olayı tespit eder ve bu hususta düzenleyeceği tutanağı yetkili makama gönderir; gerek görürse failin tutuklanmasına da karar verebilir.”

Doğrudan Soru Yöneltme Nedir?

Doğrudan soru yöneltme duruşma disiplinini bozmaksızın mahkeme başkanı veya hakimin müdahalesi olmaksızın duruşmada bulunan kişilerin soru sorabilmesidir. Bu kişiler; Cumhuriyet savcısı, müdafi, vekildir. Söz konusu kişiler sanığa, katılana, tanıklara, bilirkişiler ve duruşmaya katılan diğer kişilere soru sorabilirler.

Sanık ve katılan ise mahkeme başkanı veya hakim aracılığıyla sorularını yöneltebilmektedir.

Ek Savunma Hakkı Nedir?

Ceza Muhakemesi Kanununun 225. Maddesi gereği hüküm ancak iddianamede unsurları gösterilen suça ilişkin fail ve fiil hakkında verilir. Şayet yasal unsurları gösterilen suçtan başka bir suça mahkumiyet söz konusu ise ek savunma hakkı tanınmalıdır.

Ek savunma hakkı tanınması gereken haller şunlardır;

• Sanığa isnat edilen suçun hukuki niteliğinin değişmesi halinde sanığa ek savunma hakkı tanınmaktadır.
• Cezanın arttırılmasını gerektiren haller duruşma esnasında ortaya çıktıysa sanığa ek savunma hakkı verilir.
• Teşebbüs hükümlerine göre açılan davada mahkemenin tamamlanmış suç hükümlerine göre hüküm kurabilmesi için sanığın ek savunmasının alınması gerekmektedir.
• Cezaya ek olarak güvenlik tedbirlerinin uygulanması gerekliliği ortaya çıkarsa bu durumda ek savunma alınması gerekmektedir.

Ek savunma verilmesini gerektiren hâllerde istem üzerine sanığa ek savunmasını hazırlaması için süre verilir. Suçun hukuksal niteliğinin değişmesi sanık yararına olsa dahi sanığa ek savunma hakkı verilmelidir.

Suçun hukuksal niteliği değişmeksizin faile verilecek cezanın azalması söz konusuysa faile ek savunma verilmesine gerek yoktur.

Son Karar Nedir?

Duruşma aşamasının sona ermesiyle son karar evresine geçilmektedir. Mahkeme karar aşamasında iddianamede gösterilen eylem ve faille bağlıdır. İddianame dışına çıkılarak başka kişi hakkında başka fiil üzerinden karar verilemez.

Mahkeme eylemin nitelendirilmesinde iddia ve savunmalarla bağlı değildir. Suçun nitelendirilmesi mahkemenin takdirindedir.

Hüküm Nedir?

Hüküm yargılama makamı önüne getirilen uyuşmazlığı çözen karardır. Duruşmanın sona erdiği açıklandıktan sonra hüküm verilir. Duruşmanın bittiği bildirilmeden hükmün açıklanması mümkün değildir. Ceza Muhakemesi Kanununda 7 çeşit hüküm bulunmaktadır. Bunlar; beraat, ceza verilmesine yer olmadığı kararı, mahkumiyet kararı, güvenlik tedbirine hükmedilmesi, davanın reddi, davanın düşmesi, adli yargı dışındaki bir yargı merciine yönelik görevsizlik.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Ezgi YÜCEL