Koruma Tedbirlerinden Yakalama (CMK m. 90)

Yakalama bir koruma tedbiridir. Yakalama, suç işledikleri henüz şüphe seviyesinde olan kişilerin bir hakim kararı olmaksızın özgürlüklerinin kısıtlanmasıdır. 

Yakalama adli ve idari yakalama olarak ikiye ayrılmaktadır. Yakalama, kural olarak kolluk görevlileri tarafından ya da istisnai hallerde herkes tarafından yapılabilir. Yakalanan kişi, en yakın hakim veya mahkemeye gönderilmelidir.

Adli yakalama ve idari yakalama, ceza muhakemesinde farklı amaçlarla uygulanan iki ayrı yakalama türüdür. Adli yakalama, suç şüphesi altında bulunan kişilerin, henüz bir hakim kararı olmaksızın, geçici olarak özgürlüklerinin kısıtlanması işlemidir. İdari yakalama ise, suç şüphesi bulunmaksızın, tehlikeye maruz kalmak ya da tehlike yaratmak durumunda olan kişilerin geçici olarak yakalanmasını ifade eder. Adli yakalama, Ceza Muhakemesi Kanunu’nda, idari yakalama ise Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu’nda düzenlenmiştir.

Yakalamanın Koşulları

Yakalamanın koşulları, yakalama yetkisine sahip kişiye göre değişmektedir. Yakalama herkesçe yapılabilmekle birlikte bu yetki suçüstü hali ile sınırlandırılmıştır. 

Herkesin Sahip Olduğu Yakalama Yetkisi

CMK m.90 istisnai yakalamayı düzenler. Bu madde ile suçüstü durumunda herkese geçici olarak yakalama yetkisi verilmiştir.

Şu durumlarda herkes geçici olarak yakalama yetkisini kullanabilir:

• Kişiye suç işlerken rastlanılması,
• Suçüstü bir eylemden dolayı izlenen kişinin, kaçması olasılığının bulunması veya hemen kimliğini belirleme olanağının bulunmaması,
• Soruşturması ve kovuşturması şikâyete bağlı olan suçlarda, şikâyet yapılmış olması gerekir. Ancak suç çocuklara, beden veya akıl hastalığı, malullük veya güçsüzlükleri nedeniyle kendini idareden aciz olanlara karşı işlendiği takdirde, şikâyet koşulu aranmayacaktır. 

Kolluğun Yakalama Yetkisi

Kolluk görevlilerinin yakalama yetkilerini kullanmaları, yalnızca suçüstü durumlarına bağlı değildir. Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 90/2. maddesine göre, kolluk görevlileri, tutuklama kararı veya yakalama emri gerektiren ve gecikmesinde sakınca bulunan durumlarda, Cumhuriyet savcısına veya âmirlerine derhâl ulaşma imkanı olmadığında, yakalama yetkisini kullanabilirler.

Bu yetkinin kullanılabilmesi için aşağıda sayılan koşulların bir arada olması gerekir:

• Tutuklama karan veya yakalama emri düzenlenmesini gerektiren bir durum olmalıdır.
• Gecikmesinde sakınca bulunmalıdır.
• Cumhuriyet savcısına veya âmirlerine derhâl başvurma olanağı bulunmamalıdır.
• Şikâyete bağlı suçlarda şikâyet koşulu gerçekleşmiş olmalıdır.
• Yakalama yasağı bulunmamalıdır.

Yakalama Emri Nedir?

Yakalama emrini kural olarak hakim düzenlemektedir;

• Soruşturma evresinde çağrı üzerine gelmeyen ya da çağrı yapılamayan şüpheli hakkında, Cumhuriyet savcısının istemi üzerine sulh ceza hâkimi tarafından yakalama emri düzenlenebilir. 
• Tutuklama isteminin reddi kararına itiraz halinde, itiraz mercii tarafından da yakalama emri düzenlenebilir. 
• Kovuşturma evresinde ise kaçak sanık hakkında yakalama emri re’sen veya Cumhuriyet savcısının istemi üzerine hâkim veya mahkeme tarafından düzenlenir.

Bazı durumlarda Cumhuriyet savcısına ve kolluk amirine de yakalama emri düzenleme yetkisi verilmiştir;

• Yakalanmış iken kolluk görevlisinin elinden kaçan şüpheli veya sanık ya da tutukevi veya ceza infaz kurumundan kaçan tutuklu veya hükümlü hakkında Cumhuriyet savcıları ve kolluk kuvvetleri de yakalama emri düzenleyebilirler. 

Cumhuriyet savcısı tarafından yakalama emri düzenlenebilecek haller;

• Gözaltı süresinin dolması veya sulh ceza hâkiminin kararı üzerine serbest bırakılan kişi hakkında yakalamaya neden olan fiille ilgili yeni ve yeterli delil elde edilmesi halinde Cumhuriyet savcısı tarafından yakalama emri düzenlenebilecektir. 
• Hükümlü hapis cezası veya güvenlik tedbirinin infazı için gönderilen çağrı kâğıdının tebliği üzerine on gün içinde gelmez, kaçar ya da kaçacağına dair şüphe uyandırırsa, Cumhuriyet savcısı yakalama emri düzenlenebilecektir. Kasten işlenen suçlarda üç yıl, taksirle işlenen suçlarda ise beş yıldan fazla hapis cezalarının infazı için yakalama emri doğrudan düzenlenir. 

Yakalamanın Sonuçları Neledir?

Yakalamanın sonuçları aşağıda sayılmıştır:

• Yakalanan kişinin özgürlüğü sınırlanır. Yakalama, bir koruma tedbiri olduğu için geçici niteliktedir. Yakalanan kişi, en yakın hakim ya da mahkemeye gönderilmelidir. Yakalama süresi, gözaltı süresi ile birlikte en fazla dört gün olabilir.
• Yakalanan kişi üzerinde kaba üst araması yapılabilir. Yakalanan kişiden silah, delil ya da tehlike yaratabilecek eşyalar alınabilir. Yakalanan kişiye kelepçe takılması kural olarak yasaktır. İstisnai haller olabilir.
• Yakalanan kişiye yasal hakları derhal bildirilmelidir. Yakalanan kişi, avukatla görüşme, yakınlarına haber verme, sağlık kontrolünden geçirilme gibi haklara sahiptir. Bu haklar yakalamadan hemen sonra yakalanan kişiye anlatılır.
• Yakalanan kişi ve yakalamaya konu olay hakkında Cumhuriyet savcısına hemen bilgi verilmelidir. Cumhuriyet savcısı, yakalanan kişinin gözaltına alınmasına ya da serbest bırakılmasına karar verecektir.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Ezgi DEMİROCAK