Karşılıksız Çek Düzenleme Suçu ve Cezası Nedir?

Ticari hayat içerisinde önemli yer kaplayan çeklerde oluşacak problem büyük sıkıntı yaratabilmektedir.

Özellikle çek hamilinin çeki bankaya süresinde ibraz edip çekin karşılığını bankada bulamaması durumunda çek hamili alacağını tahsil edemeyecek ve onun tahsil edememesi başka tacirleri etkileyerek ticari hayatta sıkıntı yaratacaktır.

Karşılıksız Çek Düzenleme Suçu

Ticari hayatta oluşacak bu sıkıntıların önüne geçmek için 5941 Sayılı Çek Kanunu m.5/1’de çek üzerinde bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içerisinde ibraz edilmesine rağmen bankada karşılığı olmayan çeki bulundurmak suç olarak düzenlenmiştir.

Karşılıksız çek düzenleme eylemi suç olarak düzenlenmiştir. Bu maddeye göre;

 MADDE 5 – (1)Üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içinde ibrazında, çekle ilgili olarak “karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında, hamilin şikâyeti üzerine, her bir çekle ilgili olarak, binbeşyüz güne kadar adli para cezasına hükmolunur. Ancak, hükmedilecek adli para cezası; çek bedelinin karşılıksız kalan miktarı, az olamaz. Mahkeme ayrıca, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına; bu yasağın bulunması hâlinde, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının devamına hükmeder. Yargılama sırasında da resen mahkeme tarafından koruma tedbiri olarak çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına karar verilir. Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı, çek hesabı sahibi gerçek veya tüzel kişi, bu tüzel kişi adına çek keşide edenler ve karşılıksız çekin bir sermaye şirketi adına düzenlenmesi durumunda ayrıca yönetim organı ile ticaret siciline tescil edilen şirket yetkilileri hakkında uygulanır.

Karşılıksız çek düzenleme suçunun cezası karşılıksız kalan her çek yaprağı için binbeşyüz güne kadar adli para cezasıdır. Verilecek adli para cezası çekin karşılıksız kalan bedelinden düşük olamaz. Bu suçla korunan hukuki değer hamilin malvarlığı değeri ve çeke duyulan güvendir.

Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunun Maddi Unsurları

Karşılıksız çek düzenleme suçunun maddi unsurları, mağdur, fail, fiil, konu unsurlarından oluşur. Bunlara ek olarak aranan bazı özel şartlar da vardır.

Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunun Fail ve Mağduru

Karşılıksız çek düzenleme suçunun faili, çek hesabı sahibi olarak çeki keşide eden kişidir. Bu husus Çek Kanunu m. 5/2’de şu şekilde düzenlenmiştir;

• Birinci fıkra hükmüne göre çek karşılığını ilgili banka hesabında bulundurmakla yükümlü olan kişi, çek hesabı sahibidir. Çek hesabı sahibinin tüzel kişi olması hâlinde, bu tüzel kişinin mali işlerini yürütmekle görevlendirilen yönetim organının üyesi, böyle bir belirleme yapılmamışsa yönetim organını oluşturan gerçek kişi veya kişiler, çek karşılığını ilgili banka hesabında bulundurmakla yükümlüdür.

Çek hesabının sahibiyle çeki düzenleyen kişiler kimi zaman farklı olabilir.

Örneğin çekle işleyen hesabın sahibi bir tüzel kişi ise çeki keşide eden bir gerçek kişi olacaktır. Bu durumda suçun faili çekle işleyen hesabın sahibi tüzel kişi değil, onun adına hesapta karşılığı bulundurmakla yetkili ve görevli gerçek kişidir.

Bu suçun mağduru ise, çekin ibraz tarihinde çeki bankaya ibraz edip karşılıksız çıkması sebebiyle zarara uğrayan gerçek veya tüzel kişidir.

Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunda Fiil

Karşılıksız çek düzenleme suçu, ihmali suretle işlenen bir suçtur. Failin çek bedelini ibraz süresi içerisinde hesapta bulundurması gerekirken, çek bedelini bulundurmaması ihmali hareket niteliğindedir. Karşılıksız çek düzenleme suçunda fiil unsuru kanuni ibraz tarihinde bankada çekin karşılığını bulundurmamaktır.

Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunda Konu

Karşılıksız çek düzenleme suçunda suçun konusu kanuni ibraz süresinde bankada karşılığı bulundurulmayan çektir. Burada bahsedilen çek Türk Ticaret Kanunu m. 780’de düzenlenen zorunlu yasal unsurların tamamını içeren bir çek olmalıdır.

Tüm Zorunlu Unsurları Tam Olan Bir Çek Olmalıdır

Çekin zorunlu yasal unsurları 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu m. 780’de düzenlenmiştir. Bu maddeye göre aşağıdaki şartları taşımayan çek, geçerli çek hükmünde değildir.

Yasal unsurlar şu şekildedir;

• Senet metninde “çek” kelimesini ve eğer senet Türkçe’den başka bir dille yazılmış ise o dilde “çek” karşılığı olarak kullanılan kelimeyi,
• Kayıtsız ve şartsız belirli bir bedelin ödenmesi için havaleyi,
• Ödeyecek kişinin, “muhatabın” ticaret unvanını,
• Ödeme yerini,
• Düzenlenme tarihini ve yerini,
• Düzenleyenin imzasını içermelidir.

Sayılan bu unsurlardan herhangi birinin eksik olması durumunda karşılıksız çek düzenleme suçu oluşmaz.

Çek Üzerinde Karşılıksız İbaresinin Bulunması

Bu şart kanunda yazılı bir şart olmamakla beraber uygulamada bazı çeklerin bankadan tahsil edilememesi ve çek üzerine “karşılıksızdır” ibaresinin bulunmaması mahkemeler bakımından içtihat farklılığı yaratmakta ve aynı konu ile ilgili farklı bölgelerde farklı kararlar çıkmakta ve bu da yeknesaklığının önüne geçmektedir. Bu nedenle Yargıtay 19. Ceza Dairesi, Bölge Adliye Mahkemelerinin bu konu ile ilgili verdiği farklı kararları aynı çatı altında toplamak maksadıyla bir karar vermiş ve üzerinde herhangi bir sebeple karşılıksızdır ibaresi bulunmayan çekler bakımından karşılıksız çek düzenleme suçunun oluşmayacağına hükmetmiştir.

Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunda Şikâyet

5941 Sayılı Çek Kanunu m. 5/1’e göre karşılıksız çek düzenleme suçunun takibi hamilin şikâyetine tabidir. TCK’daki birçok suç için düzenlenen altı aylık şikâyet hakkından farklı olarak bu suça yönelik olarak şikâyet hakkı, fiilin öğrenildiği tarihten itibaren üç ay ve her halükarda fiilin işlendiği tarihten itibaren bir yıl geçmekle düşmektedir.

Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunun Manevi Unsuru Nedir?

Karşılıksızdır işlemine sebebiyet verilmesi suçunun manevi unsuru kasıt olup, bu suçun taksirle işlenmesi mümkün değildir.

Burada kast unsuru, failin bilerek bankada çekin karşılığını bulundurmaması ve bunu istemesidir.

Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunda Hukuka Aykırılık Unsuru Nedir?

Karşılıksız çek düzenleme suçunu hukuka uygun kılan herhangi bir neden bulunmamaktadır.

Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunun Özel Görünüş Biçimleri

Karşılıksız Çek düzenleme suçunun özel görünüş biçimleri, diğer suçlarda olduğu gibi teşebbüs, iştirak ve içtimadır.

Karşılıksız Çek Düzenleme Suçuna Teşebbüs

Karşılıksız Çek düzenleme suçu neticesi harekete bağlı bir suçtur, yani sırf hareket suçudur. Bu nedenle de hareketin gerçekleşmesiyle suç oluşur. Bu nedenle karşılıksız çek düzenleme suçuna teşebbüs mümkün değildir.

Karşılıksız Çek Düzenleme Suçuna İştirak

Çek Kanununun 5/2. maddesi uyarınca karşılıksızdır işlemi yapılmasına sebebiyet verme suçunun faili, çek karşılığını banka hesabında bulundurmakla yükümlü olan kişidir. Bu kişi çekle işleyen hesabın sahibi olan kişidir. Hesap sahibinin birden fazla kişi olması durumunda bu kişilerin hepsi, suçtan dolayı birlikte fail olarak sorumludur.

Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunda İçtima

Çek Kanunu m. 5/1’de “her bir çekle ilgili olarak, binbeşyüz güne kadar adli para cezasına hükmolunur” ifadesi bulunduğundan burada gerçek içtimadan söz edilir. Yani her çek için ayrı ceza verilecektir.

Buna ek olarak bir çekin birden fazla kişiye keşide edilmesi durumunda çekin karşılıksız çıkması halinde içtima hükümlerinin nasıl uygulanacağı belirsizdir.

Karşılıksız olarak keşide edilen çek 5237 Türk Ceza Kanunu m. 158/1-f bendi kapsamında şartları taşıması durumunda nitelikli dolandırıcılık suçunu da oluşturabilir.

Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunda Etkin Pişmanlık

Çek Kanunu m. 6’ya göre;

• (1) Karşılıksız kalan çek bedelinin, çekin üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanunî ibraz tarihinden itibaren işleyecek 3095 sayılı Kanuna göre ticarî işlerde temerrüt faiz oranı üzerinden hesaplanacak faizi ile birlikte tamamen ödeyen kişi hakkında,
• a) Yargılama aşamasında mahkeme tarafından davanın düşmesine,
• b) Mahkûmiyet hükmünün kesinleşmesinden sonra mahkeme tarafından hükmün bütün sonuçlarıyla ortadan kaldırılmasına,

karar verilir. Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının kaldırıldığı, MERSİS ile Risk Merkezine 5 inci maddenin sekizinci fıkrasındaki usullere göre bildirilir ve ilan olunur.

Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunun Muhakemesi

Karşılıksız çek düzenleme suçu bakımından Çek Kanunu m. 5/1’e göre görevli mahkeme İcra Ceza Mahkemesidir.

Bu davalar çekin tahsil için bankaya ibraz edildiği veya çek hesabının açıldığı banka şubesinin bulunduğu yer ya da hesap sahibinin yahut şikâyetçinin yerleşim yeri mahkemesinde görülür. Karşılıksız çek düzenleme suçunda uzlaşma mümkün değildir.

Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunun Yaptırımı

Karşılıksız çek düzenleme suçunun yaptırımı Çek Kanunu m. 5/1’e göre; “hamilin şikâyeti üzerine, her bir çekle ilgili olarak, binbeşyüz güne kadar adli para cezasına hükmolunur. Ancak, hükmedilecek adli para cezası; çek bedelinin karşılıksız kalan miktarı, az olamaz.” Ayrıca sanık hakkında çek hesabı açma ve çek düzenleme yasağı kararı verilir.

Sonuç

Ceza avukatı, tarafların hak kayıplarının önüne geçilebilmesi amacıyla gerek soruşturma gerekse de kovuşturma aşamasında büyük önem taşımaktadır. Herhangi bir ceza yargılamasının tarafı olmanız halinde Ekin Hukuk Bürosu ile iletişime geçerek ceza hukuku alanında tecrübeli avukatlarımızdan hukuki destek alabilirsiniz.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Muzaffer TAŞ