Kamu Tüzel Kişiliği Nedir? İdarenin Bütünlüğü İlkesi Nedir?
Kamu tüzel kişileri, kamusal yetki ve ayrıcalıklardan yararlanan tüzel kişilere verilen addır. Kamu tüzel kişileri, devlet tüzel kişiliği ve diğer kamu tüzel kişileri olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır.
Devlet tüzel kişiliği ile diğer kamu tüzel kişileri arasında bazı farklar vardır. Bu farklar aşağıdaki gibidir.
- Devlet, egemenliği sebebiyle kendi yetki ve görev alanını belirlemekte özgürdür. Ancak diğer kamu tüzel kişilerin yetki ve görevleri devlet tarafından belirlenir. Ayrıca diğer kamu tüzel kişileri, devlet denetimine tabi tutulur.
- Devletin her alanda faaliyet gösterebilme yetkisi vardır. Ancak diğer kamu tüzel kişileri sadece kendi alanlarında faaliyet gösterebilmektedir.
- Devlet faaliyetlerini ülke düzeyinde ve genel yetkili olarak yürütür. Ancak diğer kamu tüzel kişileri ise belli bir coğrafyada genel yetkili ya da özel yetkili olarak faaliyet gösterir.
Kamu tüzel kişileri mal topluluğu ve kişi topluluğu olmak üzere iki gruba ayrılır. Kişi topluluğu niteliği taşıyanlar genel olarak kamu idaresi olarak isimlendirilir. Devlet, il özel idaresi, belediyeler ve köyler kamu idaresidir. Mal topluluğu niteliği taşıyan kamu tüzel kişileri ise hizmet kamu tüzel kişileridir. Bunlar kamu kurumları olarak adlandırılır. TRT ya da KİT kamu kurumlarına örnek olarak gösterilebilir.
Kamu Tüzel Kişiliğinin Kurulması ya da Kaldırılması Nasıl Olur?
Anayasa m. 123 gereğince “kamu tüzel kişiliği ancak kanunla veya cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kurulur.”
Kanun koyucu ya da cumhurbaşkanı, anayasaya aykırı olmamak şartı ile devlet tüzel kişiliğine ait bir kamu hizmetini tüzel kişilik tanıyarak hizmet kamu kuruluşuna çevirebilir. Ayrıca anayasaya aykırı olmadığı doğrultuda bir hizmet kamu kurumunun tüzel kişiliğini kaldırmak suretiyle devlet tüzel kişiliği içine de alabilir.
İdarenin Bütünlüğü İlkesi Nedir?
İdarenin bütünlüğü ilkesi, genel idare teşkilatı içinde kamu hizmeti yürütmekle yetkili ve görevli olan, merkezden yönetim ve yerinden yönetim ilkeleri kapsamında örgütlenmiş olan kamu tüzel kişilerinin organik ve fonksiyonel olarak bir bütün olmasıdır. İdari örgütler arasındaki bahsi geçen bütünlük hiyerarşi ve idari vesayet ile sağlanır.
Hiyerarşi Ne Demek?
Hiyerarşi, idari düzeni gerçekleştirmek amacıyla üst idare, makam ya da memurların ast derecelerdeki idare, makam ya da memurlar üzerinde sahip olduğu hukuki güce verilen addır.
Merkezi idarede en üst hiyerarşik amir Cumhurbaşkanıdır. Cumhurbaşkanı hem başında bulunduğu cumhurbaşkanlığı örgütünün birimleri hem de bakanlar ve tüzel kişiliği olmayan kendi bağlı kuruluşları üzerinde hiyerarşik yetkiler kullanmaktadır.
Hiyerarşi her idari birimin kendi içinde uygulanmaktadır. Bu sebeple il genel ve özel idaresinde vali, ilçe idaresinde kaymakam, belediyede belediye başkanı, köyde ise muhtar en yüksek hiyerarşik amir konumundadır. Hizmet kamu kurumlarında ise en üst hiyerarşik amir, o kurumun başındaki görevlidir.
Hiyerarşik Yetkiler Nelerdir?
Hiyerarşi, oldukça geniş yetkiler barındıran bir denetim aracıdır. Hiyerarşide sert bir denetim mevcuttur. Bu sert denetimin sebebi yönetimde sürekliliğin sağlanması ve görevlerin gecikmeksizin yürütülebilmesini sağlamaktır.
Hiyerarşik yetkiler; astlara emir verme, astın işlemlerini hukuka uygunluk ve yerindelik bakımından denetleme ve astın statüsü üzerinde işlemler yapmadır.
Hiyerarşinin Niteliği ve Kapsamı Nedir?
Hiyerarşi, idare etmenin doğal ve zorunlu bir parçasıdır. Olağan ve genel bir nitelik taşır. Bu sebeple hiyerarşik yetkilerin kullanılması için her işlem ve faaliyette apaçık bir yasal izin ve hüküm gerekmemektedir. Söz konusu bu hiyerarşik yetkiler astın bütün işlemleri üzerinde kullanılabilmektedir. Hiyerarşik yetkilerin ilgililerin istemi doğrultusunda ya da resen kullanılabilmesi mümkündür.
İdari Vesayet Nedir?
İdari vesayet, merkezi idarenin yerinden yönetim örgütleri üzerindeki denetim ilişkisi olarak tanımlanabilir. Düzenleyici ve denetleyici kurumlar ile kamu kurumu niteliği taşıyan meslek kuruluşları üzerindeki denetim idari vesayet olarak kabul edilmektedir. Yerinden yönetim sisteminin sakıncalarını gidermeye yönelik bir denetim aracıdır.
İdari Vesayet Makamları Kimlerdir?
İdari vesayet makamı en başta cumhurbaşkanıdır. Yeni sistemde cumhurbaşkanlığına bağlı olan ve ayrı bir kamu tüzel kişiliği olan örgütler üzerinde idari vesayet yetkisi olduğu kabul edilir. Ayrıca bakan, vali ve kaymakamların da idari vesayet kullanma yetkisi mevcuttur.
İdari Vesayet Yetkileri Nelerdir?
İdari vesayet yetkileri yerinden yönetim örgütlerinin kanunda açıkça belirtilmiş olan işlemleri, eylemleri, organları ve sözleşmeleri üzerinde kullanılmaktadır.
İdari vesayet makamlarının yerinden yönetim organlarının işlemleri üzerindeki yetkileri onama, bozma, izin verme, uygulamasını erteleme, iade, idari yargıda dava açma, değiştirme ve ikame gibi yetkilerdir.
İdari vesayet makamları idari vesayet denetimi altında bulunan idarelerin sözleşmeleri üzerinde de kanunla yetkilendirilebilmektedir.
İdari vesayetin yerinden yönetim organlarının seçilmeleri, görevlerinin atanması, geçici görevlerine son verilmesi gibi yetkileri de mevcuttur.
Duygu Maide KARATAŞ & Av. Ahmet EKİN
