İştirak Nedir?
İştirak, tek kişiyle işlenebilen suçun somut olayda birden çok kişiyle işlenmesi halidir. İştirak ceza sorumluluğunu genişleten bir özel görünüş biçimidir. Suç tanımında gösterilen hareketi yapan kişilerin yanı sıra o suçun işlenmesine katılanlar da suçtan sorumlu tutulur.
5237 sayılı Türk Ceza Kanunu ile asli iştirak-fer’i iştirak kavramı kaldırılmış, yerine faillik, azmettirme ve yardım etme iştirak şekilleri getirilmiştir.
|
Çok Failli Suç Nedir?
Suçun oluşması için zorunlu olarak birden fazla fail gereken suçlara çok failli suçlar denilmektedir. Çok failli suçlar yakınsama ve karşılaşma suçları olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.
Yakınsama suçlarında; zorunlu olarak suçun işlenişine katılanlar aynı amacın gerçekleşmesini isterler. Bu duruma örnek olarak suç işlemek amacıyla örgüt kurma suçunun en az 3 kişi ile işlenebilmesi örnek verilebilecektir. Ayrıca hükümlülerin veya tutukluların ayaklanması suçunda da en az 4 kişi bulunmalıdır.
Karşılaşma suçlarında ise aynı amacı hedefleyen kişiler farklı yönlerde hareket ederler. Bu suç tiplerine örnek olarak; uyuşturucu ve uyarıcı madde ticareti suçunda bir tarafın satan bir tarafın satın alan olması örnek verilebilir.
Çok failli suçların iştiraktan farkı çok failli suçların oluşumu için birden çok failin varlığı zorunludur. Bu suçlar tek kişi tarafından işlenemezken iştirak kapsamında işlenen suçlar tek kişi tarafından işlenebilmektedir.
İştirak Koşulları Nelerdir?
Faillerin Birden Çok Olması:
İştiraktan söz edilebilmesi için en az iki kişinin bulunması gerekmektedir.
Suçun İcrasına Başlanması:
İştiraktan söz edilebilmesi için suçun icra hareketlerine başlanmış olması gerekmektedir. İşlenen suçun bütün ortaklar bakımından aynı olması için yalnızca maddi unsurun değil manevi unsurun da aynı olması gerekmektedir.
Faillerin İşlenen Suça Katkısının Bulunması:
Suçun işlenmesine katkıda bulunmayan kişi suça iştirak etmez. İştirakte hareketlerin bir kısmı icra diğer kısmı hazırlık hareketi olabilir. Hatta birden fazla fail tarafından gerçekleştirilen hareketlerin bir kısmının icrai bir kısmının ihmali olması mümkündür. İştirakçilerin hareketlerinin maddi veya manevi nitelikte olması da mümkündür.
Faillerin Suça Katkısının Nedensellik Taşıması:
Suç ortağının hareketi olmasaydı sonuç gerçekleşmeyecekti ise hareket sonuç bakımından nedensellik değerine sahiptir denilebilir.
İştirak Kastı Bulunması:
İştirak kastının bulunması için failin suça katıldığını bilmesinin yanı sıra suça katılmayı da istemesi gerekmektedir. İştirakın varlığı için başkasının hareketini bilmek zorunludur. Kişiler birbirinden habersiz hareket ediyorsa bu durumda iştiraktan bahsedilemez.
İşlenmiş suça iştirak mümkün değildir. Suçun işlenmesinden sonra yapılan katkı iştirak sayılmayacaktır.
Suça İştirak Biçimleri Nedir?
Yeni Ceza Kanunu ile birlikte iştirak faillik ve şeriklik olarak ikiye ayrılmaktadır.
Faillik Nedir?
Faillik suçun tanımında yer alan eylemi birlikte gerçekleştiren kişilerden her biridir.
- Müşterek Faillik Suretiyle Suça İştirak (TCK m.37/1):Müşterek faillik, suçun vücut bulması için suçun işlenmesine katılan her bir failin suçun üzerinde egemenlik kurmasına denilmektedir. Şartları;
- Birden çok kişi suçu tanımındaki eylemi gerçekleştirmeli
- Failler arasında birlikte suç işleme kararı bulunmalı
- Failler eylem üzerinde ortak egemenlik kurmalı
- Eylem kasten ve hukuka aykırı şekilde işlenmeli
- İşlenen suç özgü olmamalıdır.
- Dolaylı Faillik Suretiyle Suça İştirak (TCK m.37/2):Dolaylı faillik, kişinin başkasını araç olarak kullanarak suç işlemesi halidir. Dolaylı fail, asıl fail gibi cezalandırılır. Örneğin, ayırt etme gücü yerinde bulunmayan kişiyi kullanarak kasten yaralama suçunun işlenmesinin sağlanması halinde, dolaylı fail, asıl fiili işleyen kişi gibi cezalandırılır. 37. maddenin 2. fıkrasına göre, “Suçun işlenmesinde bir başkasını araç olarak kullanan kişi de fail olarak sorumlu tutulur. Kusur yeteneği olmayanları suçun işlenmesinde araç olarak kullanan kişinin cezası, üçte birden yarısına kadar artırılır.”
Şeriklik Nedir?
Şeriklik Türk Ceza Kanununun 38 ve 39. maddelerinde suça azmettirme ve suça yardım etme olmak üzere iki şekilde düzenlenmiştir:
|
Şeriklik halinde bağlılık kuralı söz konusu olacaktır. Bu kural Ceza Kanununun 40. maddesinde şu şekilde düzenlenmiştir;
Suça iştirak için kasten ve hukuka aykırı işlenmiş bir fiilin varlığı yeterlidir. Suçun işlenişine iştirak eden her kişi, diğerinin cezalandırılmasını önleyen kişisel nedenler göz önünde bulundurulmaksızın kendi kusurlu fiiline göre cezalandırılır.
Özgü suçlarda, ancak özel faillik niteliğini taşıyan kişi fail olabilir. Bu suçların işlenişine iştirak eden diğer kişiler ise azmettiren veya yardım eden olarak sorumlu tutulur.
- Suça Azmettirme Suretiyle İştirak (TCK m.38): Suça azmettirme, belli bir suçu işleme konusunda fikri bulunmayan bir kişinin ikna ile suçu işlemeye karar vermesinin sağlanmasıdır. Azmettiren de işlenen suçun cezası ile cezalandırılır.
- Suça Yardım Etme Suretiyle İştirak (TCK m.39): Suça yardım etme, suç işleme kararını vermiş olan kişinin suçu işlemesine katkıda bulunmayı ifade eder. Suça yardım etme hükümleri uygulanan fail TCK md. 39’a göre işlenen suçun cezası üzerinden belli oranlarda ceza indiriminden yararlanır. Yardımda bulunmak araç sağlamak ve yardımda bulunmak gibi maddi olacağı gibi suç kararını kuvvetlendirmek ve yardımda bulunacağını vaat etmek gibi manevi de olabilir.
İştirakta Suç Ortaklarının Kararlaştırılandan Farklı Suç İşlemeleri Halinde Ne Olur?
Suçu işleyen ortakların hareketleri iştirak anlaşmasının dışında kalıyorsa ortaya çıkan farklı suçtan yalnızca bu hareketleri yapanlar sorumlu olur. Ancak suç ortaklarının hareketleri iştirak anlaşması kapsamında kalıyorsa bu halde ortaklar sonucun daha ağır veya hafif olmasına bakılmaksızın sorumlu olurlar.
Kışkırtıcı Ajanın Ceza Sorumluluğu Nasıldır?
Kışkırtıcı ajan devlet organlarının birtakım korumaları ile denetimi altındaki kişileri suç işlemeye teşvik eder. Kışkırtıcı ajanın eylemi ilgili kişiyi harekete geçmemişse bu halde kışkırtıcı ajanın sorumluluğundan bahsedilemez.
Kışkırtıcı ajan icra hareketlerine başlamış ve suça teşvik edilen kimse daha önce düşünmediği kararı uygularsa kışkırtıcı ajan azmettirmeden sorumlu olacaktır.
Kışkırtıcı ajan tarafından teşvik edilen kişi suçun icrasına başlamış ancak sonuca ulaşamamışsa teşebbüsten söz edilmektedir.
Özgü Suçlarda İştirak Nedir?
Özgü suçlara iştirak mümkündür. Fakat özgü suçlardan yalnızca özel faillik taşıyan kişi fail olabilir. Özgü suçlarda, ancak özel faillik niteliğini taşıyan kişi fail olabilir. Bu suçların işlenişine iştirak eden diğer kişiler ise azmettiren veya yardım eden olarak sorumlu tutulur.
Taksirli Suçlarda İştirak Nedir?
Taksirli suçlara iştirak mümkün değildir. Suça iştirak için kasıtlı gerçekleştirilen bir fiilin varlığı aranmaktadır. Birden fazla kişinin taksirle işlediği suçlarda, herkes kendi kusurundan dolayı sorumlu olur. Her failin cezası kusuruna göre ayrı ayrı belirlenir.
İştirakta Faile Verilecek Ceza Nedir?
Azmettirenin belli olmaması halinde, kim olduğunun ortaya çıkmasını sağlayan fail veya diğer suç ortağı hakkında ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası yerine yirmi yıldan yirmibeş yıla kadar, müebbet hapis cezası yerine onbeş yıldan yirmi yıla kadar hapis cezasına hükmolunabilir. Diğer hallerde verilecek cezada, üçte bir oranında indirim yapılabilir.
Suçun işlenmesine yardım eden kişiye, işlenen suçun ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasını gerektirmesi halinde, onbeş yıldan yirmi yıla; müebbet hapis cezasını gerektirmesi halinde, on yıldan onbeş yıla kadar hapis cezası verilir. Diğer hallerde cezanın yarısı indirilir. Ancak, bu durumda verilecek ceza sekiz yılı geçemez.
Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Ezgi YÜCEL
