İş Sözleşmesinin Geçersizliği, Askıya Alınması Ve Devri
İş sözleşmesinin geçersizliği kesin hükümsüzlük ve iptal hallerinde; iş sözleşmesinin askıya alınması İşçinin iş görme edimini kendisinin veya işverenin kusuru olmaksızın geçici bir süre yerine getirememesi halinde söz konusu olmaktadır.
İş Sözleşmesinin Geçersizliği Nedir?
İş sözleşmesinin geçersizliği kesin hükümsüzlük ve iptal hallerinde gündeme gelir.
İş Sözleşmesinin Kesin Hükümsüzlüğü Nedir?
İş sözleşmelerinin hükümsüzlüğü konusunda Türk Borçlar Kanunu hükümleri uygulanır.
Kanunun emredici hükümlerine, ahlaka, kamu düzenine, kişilik haklarına aykırı ve konusu imkansız olan iş sözleşmeleri kesi olarak hükümsüzdür.
Şekil şartlarına aykırı şekilde veya ayırt etme gücünden yoksun tam ehliyetsiz kişiler tarafından yapılan iş sözleşmeleri kesin hükümsüzdür.
Sözleşmedeki hükümlerin bir kısmının geçersiz olması sözleşmenin tamamını hükümsüz hale getirmez. Ancak hükümsüz olan maddeler olmaksızın sözleşmenin yapılamayacağı anlaşılıyorsa sözleşmenin tamamı kesin hükümsüz olur.
Kesin hükümsüzlüğün sonucu kural olarak o sözleşmenin başlangıçtan itibaren hiç sonuç doğurmamasıdır. İş sözleşmeleri için bu kurala bir istisna getirilmiştir. Geçersizliği sonradan anlaşılan iş sözleşmesi ortadan kaldırılıncaya kadar geçerli bir iş sözleşmesinin tüm hüküm ve sonuçlarını doğurur. İş sözleşmelerinin kesin hükümsüzlüğü geleceğe yöneliktir. Ancak ahlaka ve hukuka aykırılık bazen çok önemli bir boyutta olabilir, bu halde iş sözleşmesinin hükümsüz sayıldığı andan itibaren geçersiz olması hukuk düzeni ile bağdaşmaz.
İş Sözleşmesinin İptali Nedir?
İş sözleşmesinin yanılma, aldatma veya korkutma gibi irade bozukluğu ya da aşırı yararlanma nedenlerinden biriyle sakatlanması halinde ilgili taraf iş sözleşmesini iptal edebilir.
Yanılma veya aldatma sebebiyle ya da korkutulma sonucunda sözleşme yapan taraf, yanılma veya aldatmayı öğrendiği ya da korkutmanın etkisinin ortadan kalktığı andan başlayarak bir yıl içinde sözleşme ile bağlı olmadığını bildirebilir.
Aşırı yararlanma sebebiyle zarar gören bu hakkını, düşüncesizlik veya deneyimsizliğini öğrendiği; zor durumda kalmada ise, bu durumun ortadan kalktığı tarihten başlayarak bir yıl ve her hâlde sözleşmenin kurulduğu tarihten başlayarak beş yıl içinde kullanabilir.
İş sözleşmesi iptalden edildiği tarihten itibaren geleceğe etkili şekilde hüküm ve sonuç doğurur.
İş Sözleşmesinin Askıya Alınması Nedir?
İşçinin iş görme edimini kendisinin veya işverenin kusuru olmaksızın geçici bir süre yerine getirememesi halinde iş sözleşmesi askıda kalır.
İş sözleşmesi askıda kaldığı sürece taraflar iş sözleşmesi ile bağlıdır ancak işçinin iş göreme, işverenin ücret ödeme borcu bu süreçte yerine getirilmez. Taraflar bu borçların yerine getirilmemesi sebebine dayanarak sözleşmeyi feshedemez.
Sözleşmede askıda kaldığı sürece iş görme ve ücret ödeme borcu dışında tarafların birbirlerine karşı olan diğer yükümlülükleri devam eder. İş sözleşmesi askıda iken diğer yükümlülüklerin ihlal edilmesi halinde ilgili taraf sözleşmeyi feshedebilir.
İş sözleşmesi askıda iken işverenin ücret ödemek zorunda olduğu istisnai haller:
- Zorlayıcı nedenle iş sözleşmesinin askıya alınması,
- Bekleme süresi içinde işçiye bir haftaya kadar yarım ücret ödenmesi,
- Uzun süreli hizmet ilişkisinde işçinin, askerlik, hastalık veya kanundan doğan çalışma ve benzeri nedenlerle kusuru olmaksızın iş gördüğü süreye oranla kısa bir süre iş görme edimini yerine getirememesi hainde işverenin, başka bir yolla karşılanmadığı takdirde o süre için işçiye hakkaniyete uygun bir ücret ödemesi,
- Talim ve manevra sebebiyle silah altına alınan gazeteciye bu süre için ücret ödenmesi,
- İş sözleşmesi ya da toplu iş sözleşmesi ile kararlaştırılan diğer haller.
Hem belirli hem de belirsiz süreli iş sözleşmeleri askıya alınabilir. Belirli süreli iş sözleşmesinin askıya alınması sözleşmenin sona erme zamanını değiştirmez. Belirsiz süreli iş sözleşmesinde taraflar fesih bildirim sürelerine uyarak sözleşmeyi feshedebilirler. Bildirim süreleri askı döneminin sona ermesiyle başlar.
İş Sözleşmesinin Askıya Alınma Halleri Nelerdir?
İş sözleşmesinin askıya alınma halleri:
- Geçici askerlik veya kanundan doğan çalışma,
- Sağlık nedenleri,
- Zorlayıcı nedenler,
- Gözaltı ve tutukluluk halleri,
- İşçi kuruluşu yöneticiliği,
- Grev ve lokavt,
- İzinler.
Muvazzaf askerlik ödevi dışında manevra veya herhangi bir sebeple silahaltına alınan veyahut herhangi bir kanundan doğan çalışma ödevi yüzünden işinden ayrılan işçinin iş sözleşmesi işinden ayrıldığı günden başlayarak iki ay sonra işverence feshedilmiş sayılır. İşçinin bu haktan faydalanabilmesi için o işte en az bir yıl çalışmış olması şarttır. Bir yıldan çok çalışmaya karşılık her fazla yıl için, ayrıca iki gün eklenir. Şu kadar ki bu sürenin tamamı doksan günü geçemez. İş sözleşmesinin feshedilmiş sayılabilmesi için beklenilmesi gereken süre içinde işçinin ücreti işlemez. Bu süre içinde iş sözleşmesinin Kanundan doğan başka bir sebebe dayanılarak işveren veya işçi tarafından feshedildiği öteki tarafa bildirilmiş olsa bile, fesih için Kanunun gösterdiği süre bu sürenin bitiminden sonra işlemeye başlar. Ancak iş sözleşmesi belirli süreli olarak yapılmış ve sözleşme askı süresi içinde doluyorsa sözleşme bildirim süreleri işlemeden kendiliğinden sona erer. Herhangi bir askeri ve kanuni ödev dolayısıyla işinden ayrılan işçiler bu ödevin sona ermesinden başlayarak iki ay içinde işe girmek istedikleri takdirde işveren bunları eski işleri veya benzeri işlerde boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak ilk işe başka isteklilere tercih ederek, o andaki şartlarla işe almak zorundadır. Aranan şartlar bulunduğu halde işveren iş sözleşmesi yapma yükümlülüğünü yerine getirmezse, işe alınma isteğinde bulunan eski işçiye üç aylık ücret tutarında tazminat öder. İş sözleşmesi geçici nitelikteki askerlik ödevi süresince askıya alınır. Subay, astsubay ve uzman çavuşlar bu kapsamın dışındadır.
İşçinin kendi kastı, düzensiz yaşam tarzı veya içkiye düşkünlüğü nedenlerinin dışında bir hastalığa yakalanması, kaza, gebelik, doğum gibi hallerde işveren iş sözleşmesini bildirim sürelerini 6 hafta aşması halinde bildirimsiz olarak feshedebilir. Bildirimsiz fesih için beklenmesi gereken süre boyunca sözleşme askıdadır.
İşin işçi veya işverenden kaynaklı bir sebeple 1 haftadan fazla durması halinde taraflar iş sözleşmesinin haklı nedenle feshini isteyebilir. Bir haftalık süre boyunca iş sözleşmesi askıdadır.
İşveren işçinin tutuklanması veya gözaltına alınması halinde devamsızlık süresinin bildirim süresini aşması durumunda iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir.
Sendika veya konfederasyonda yönetici olduğu için işyerinden ayrılan işçinin iş sözleşmesi yöneticilik boyunca askıda kalır.
Kanuni greve katılan, greve katılmayan veya katılmaktan vazgeçip de grev nedeniyle çalıştırılamayan ve kanuni lokavta maruz kalan işçilerin iş sözleşmeleri grev ve lokavt süresince askıda kalır.
İşçinin izinli olduğu süre boyunca iş sözleşmesi askıdadır. Yani mazeret izinleri ve ücretsiz izin süreleri boyunca iş sözleşmesi askıdadır.
İş Sözleşmesinin Devri Nedir Ve Nasıl Gerçekleşir?
İş sözleşmesinin devri Türk Borçlar Kanunu’nda düzenlenmiştir.
İşveren, iş sözleşmesini işçinin yazılı rızasını almak şartıyla sürekli olarak başka bir işverene devredebilir. İş sözleşmesinin devri için devreden ile devralan işveren arasında bir sözleşme yapılması gerekmektedir.
İş sözleşmesinin devri ile devralan işveren, bütün hak ve borları ile iş sözleşmesinin tarafı olur. İşçinin hizmet süresi ile bağlantılı haklarında devreden işverenin yanında işe başladığı tarih esas alınır.
Stj. Av. Atike KARAMAN & Av. Ahmet EKİN
