İş Sözleşmesi Nedir?

İş sözleşmesi; bir tarafın bağımlı bir şekilde iş görmeyi diğer tarafın ise ücret ödemeyi üstlendiği sözleşmeye denir.

İş Sözleşmesinin Unsurları Nelerdir?

İş sözleşmesinin üç unsuru vardır. Bunlar;

• İş göreme,
• Ücret ve
• Bağımlılıktır.

İşçi kural olarak çalıştığı müddetçe ücrete hak kazanır. Ancak bu kuralın istisnaları mevcuttur. İşçinin çalışmadığı halde ücrete hak kazandığı haller:

• Hafta tatili,
• Ulusal bayram ve genel tatiller,
• Yıllık izinler,
• İşverenin temerrüde düşmesi,
• İşin yapılmasının imkansız hale gelmesi,
• Zorlayıcı sebepler.

İşçinin iş sözleşmesinden kaynaklı en önemli borcu iş görme borcudur.

İşverenin iş sözleşmesinden kaynaklı en önemli borcu ücret ödeme borcudur. Sözleşmede ücret unsuru yer almıyorsa iş sözleşmesinden bahsedilemez.

İşçi işi yaparken işverene bağımlıdır.

İş Sözleşmesinin Özellikleri Nelerdir?

İş sözleşmesinin özellikleri:

• Tam iki tarafa borç yükleyen bir sözleşmedir.
• Özel hukuk sözleşmesidir.
• Süreklilik arz eden bir sözleşmedir.
• Taraflar arasında kişisel ilişki kurar.
• İşçinin şahsına bağlıdır.

İş Sözleşmesinin Türleri Nelerdir?

İş sözleşmeleri;

• Sürekli ve süreksiz iş sözleşmesi,
• Belirli ve belirsiz süreli iş sözleşmesi,
• Tam ve kısmi süreli iş sözleşmesi,
• Çağrı üzerine çalışma ve uzaktan çalışma,
• Deneme süreli çalışma ve
• Takım sözleşmesi

şeklinde sınıflandırılabilir.

Sürekli ve Süreksiz İş Sözleşmesi Nedir?

Nitelikleri bakımından en fazla 30 iş günü süren işlere süreksiz iş; 30 iş gününden daha fazla süren işlere ise sürekli iş denir.

Süreksiz işleri için yapılan iş sözleşmesine süreksiz iş sözleşmesi; sürekli işler için yapılan iş sözleşmesine ise sürekli iş sözleşmesi denir.

Belirli ve Belirsiz Süreli İş Sözleşmesi Nedir?

Başlangıç ve bitiş zamanı belirli olan iş sözleşmelerine belirli süreli iş sözleşmesi denir. Esaslı bir neden olmadan belirli süreli iş sözleşmeleri üst üste birden fazla kez yapılamaz. Aksi takdirde iş sözleşmesi başlangıçtan itibaren belirsiz süreli hale gelir.

Tarafların sözleşmeye süre sınır koymadıkları iş sözleşmelerine belirsiz süreli iş sözleşmesi denir.

İşçinin belirli ya da belirsiz süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılması nedeniyle aynı işi yapan emsal işçiler arasında farklı işlemler yapılamaz.

Kısmi ve Tam Süreli İş Sözleşmesi Nedir?

Haftalık en fazla çalışma süresi 45 saattir. 45 saat üzerinden yapılan iş sözleşmelerine tam süreli iş sözleşmeleri denir.

Tam süreli iş sözleşmesi ile çalışsan emsal işçiye göre çok daha çalışma süresi çok daha kısa belirlenen işçinin iş sözleşmesi kısmi süreli iş sözleşmesidir. Salt kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışması nedeniyle işçiye tam süreli iş sözleşmesi ile çalışan emsal işçiden farklı muamele yapılamaz.

Çağrı Üzerine ve Uzaktan Çalışma Nedir?

Yazılı sözleşme ile işçinin yapmayı üstlendiği işle ilgili olarak kendisine ihtiyaç duyulması halinde iş görme ediminin yerine getirileceğinin kararlaştırıldığı iş ilişkisi, çağrı üzerine çalışmaya dayalı kısmi süreli bir iş sözleşmesidir. Hafta, ay veya yıl gibi bir zaman dilimi içinde işçinin ne kadar süreyle çalışacağını taraflar belirlemedikleri takdirde, haftalık çalışma süresi yirmi saat kararlaştırılmış sayılır. Çağrı üzerine çalıştırılmak için belirlenen sürede işçi çalıştırılsın veya çalıştırılmasın ücrete hak kazanır. İşçiden iş görme borcunu yerine getirmesini çağrı yoluyla talep hakkına sahip olan işveren, bu çağrıyı, aksi kararlaştırılmadıkça, işçinin çalışacağı zamandan en az dört gün önce yapmak zorundadır. Süreye uygun çağrı üzerine işçi iş görme edimini yerine getirmekle yükümlüdür. Sözleşmede günlük çalışma süresi kararlaştırılmamış ise, işveren her çağrıda işçiyi günde en az dört saat üst üste çalıştırmak zorundadır.

Uzaktan çalışma; işçinin, işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile işyeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı ve yazılı olarak kurulan iş ilişkisine denir. Uzaktan çalışmada işçiler, esaslı neden olmadıkça salt iş sözleşmesinin niteliğinden ötürü emsal işçiye göre farklı işleme tabi tutulamaz. İşveren, uzaktan çalışma ilişkisiyle iş verdiği çalışanın yaptığı işin niteliğini dikkate alarak iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda çalışanı bilgilendirmek, gerekli eğitimi vermek, sağlık gözetimini sağlamak ve sağladığı ekipman ile ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlüdür.

Deneme Süreli İş Sözleşmesi Nedir?

Deneme süresi iş sözleşmesi yapıldığında tarafların bildirimsiz ve tazminatsız olarak iş sözleşmesin sonlandırabildikleri süreyi ifade eder. Deneme süresi en fazla 2 ay olarak belirlenebilir; toplu iş sözleşmelerinde ise en fazla 4 aya kadar uzatılabilir.

Takım Sözleşmesi Nedir?

Birden çok işçinin bir araya gelmesiyle oluşan takımı temsilen bir takım klavuzunun işveren ile yaptığı sözleşmeye denir. Takım sözleşmesinin yazılı olarak yapılması gerekmektedir.

Sözleşmede her işçinin kimliği ve ücreti ayrı ayrı gösterilir. Tüm işçilerin işe başlamasıyla takım sözleşmesi yapılmış sayılır.

Geçici İş İlişkisi Nedir?

Özel istihdam büroları aracılığıyla, holding bünyesinde ya da aynı şirketler topluluğuna bağlı başka işyerinde görevlendirme yapılarak geçici iş ilişkisi kurulabilir.

Geçici İş İlişkisinin Kurulacağı İşler Nelerdir?

İş Kanunun 7.maddesinde geçici iş ilişkisinden şöyle bahsedilmiştir; “Özel istihdam bürosu aracılığıyla geçici iş ilişkisi, Türkiye İş Kurumunca izin verilen özel istihdam bürosunun bir işverenle geçici işçi sağlama sözleşmesi yaparak bir işçisini geçici olarak bu işverene devri ile;

• Bu Kanunun 13 üncü maddesinin beşinci fıkrası ile 74 üncü maddesinde belirtilen hâllerde, işçinin askerlik hizmeti hâlinde ve iş sözleşmesinin askıda kaldığı diğer hâllerde,
• Mevsimlik tarım işlerinde,
• Ev hizmetlerinde,
• İşletmenin günlük işlerinden sayılmayan ve aralıklı olarak gördürülen işlerde,
• İş sağlığı ve güvenliği bakımından acil olan işlerde veya üretimi önemli ölçüde etkileyen zorlayıcı nedenlerin ortaya çıkması hâlinde,
• İşletmenin ortalama mal ve hizmet üretim kapasitesinin geçici iş ilişkisi kurulmasını gerektirecek ölçüde ve öngörülemeyen şekilde artması hâlinde,
• Mevsimlik işler hariç dönemsellik arz eden iş artışları hâlinde, kurulabilir.”

İş Sözleşmesinde Şekil Ve Ehliyet Şartları Nelerdir?

İş sözleşmesi yapabilmek için iş sözleşmesi yapma ehliyetinin bulunması gerekmektedir. Ayırt etme gücüne sahip, reşit ve kısıtlı olmayan gerçek kişiler iş sözleşmesi yapabilir. Zorunlu organları tam olan tüzel kişiler de iş sözleşmesinin tarafı olabilirler.

İş sözleşmesi kural olarak herhangi bir şekil şartına tabi değildir. Ancak yazılı şekilde yapılması zorunlu olan iş sözleşmeleri:

• Bir yıl ve daha uzun süreli olan belirli süreli iş sözleşmeleri,
• Çağrı üzerine yapılan çalışmalarda iş sözleşmeleri,
• Kısmi süreli iş sözleşmeleri,
• Takım sözleşmeleri,
• Çıraklık sözleşmeleri,
• Gazetecinin iş sözleşmesi,
• Gemi adamının iş sözleşmesi,
• Toplu iş sözleşmeleri.

İş Sözleşmesi Yapılmasının Zorunlu Olduğu Haller Nelerdir?

50 ve daha fazla işçi çalıştırılan özel sektör işyerlerinde %3 engelli işçi çalıştırılması zorunludur.

50 ve daha fazla işçi çalıştırılan kamu sektörü işyerlerinde %4 engelli ve %2 eski hükümlü çalıştırılması zorunludur.

Yeraltı ve sualtı işlerinde engelli işçi çalıştırılmaz ve burada çalıştırılanlar hesaba dahil edilmez.

İşveren toplu şekilde işçi çıkarmışsa çıkarmanın kesinleşmesinden itibaren 6 ay içinde çıkarılan işçilerle aynı nitelikte işçi işe almak isterse çıkardığı işçilere öncelik vermek zorundadır.

Sakatlık nedeniyle işten ayrılan işçi sakatlığının ortadan kalkmasıyla tekrar işe dönmek isterse; boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak ilk yere işe alınmak zorundadır. İşveren bu yükümlülüğüne uymadığı takdirde işçiye 6 ayık ücreti tutarında tazminat öder.

Sendika veya konfederasyon başkanlığı ya da yönetim kurulu üyeliği sebebiyle işten ayrılan işçi, sendikanın tüzel kişiliğinin sona ermesi, seçime girmemek, yeniden seçilmemek veya kendi isteği ile çekilmek suretiyle görevinin sona ermesi hâlinde, sona erme tarihinden itibaren bir ay içinde ayrıldığı işyerinde işe başlatılmak üzere işverene başvurabilir. İşveren, talep tarihinden itibaren bir ay içinde bu kişileri o andaki şartlarla eski işlerine veya eski işlerine uygun bir diğer işe başlatmak zorundadır. Bu kişiler süresi içinde işe başlatılmadığı takdirde, iş sözleşmeleri işverence feshedilmiş sayılır.

Hastalanan gazetecinin iş sözleşmesi 6 ay boyunca feshedilemez. Fesih tarihinden itibaren 1 yıl içinde iyileşen gazeteci talep halinde boş yer varsa derhal işe alınır.

Muvazzaf askerlik ödevi dışında manevra veya herhangi bir sebeple silah altına alınan veyahut herhangi bir kanundan doğan çalışma ödevi yüzünden işinden ayrılan işçinin iş sözleşmesi işinden ayrıldığı günden başlayarak iki ay sonra işverence feshedilmiş sayılır. İşçinin bu haktan faydalanabilmesi için o işte en az bir yıl çalışmış olması şarttır. Bir yıldan çok çalışmaya karşılık her fazla yıl için, ayrıca iki gün eklenir. Ancak bu sürenin tamamı doksan günü geçemez. Herhangi bir askeri ve kanuni ödev dolayısıyla işinden ayrılan işçiler bu ödevin sona ermesinden başlayarak iki ay içinde işe girmek istedikleri takdirde işveren bunları eski işleri veya benzeri işlerde boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak ilk işe başka isteklilere tercih ederek, o andaki şartlarla işe almak zorundadır. Aranan şartlar bulunduğu halde işveren iş sözleşmesi yapma yükümlülüğünü yerine getirmezse, işe alınma isteğinde bulunan eski işçiye üç aylık ücret tutarında tazminat öder.

İş Sözleşmesinden Doğan Borçlar Nelerdir?

İşçinin borçları:

• İş göreme,
• Sadakat yükümlülüğü,
• Çalışma kurallarına uyma ve itaat,
• İşverenin talimatlarına uyma,
• Teslim ve hesap verme borcu.

İşverenin borçları:

• Ücret ödeme,
• İş sağlığı ve güvenliği önlemlerini alma,
• İşe uygun işçi çalıştırma,
• Buluşları dolayısıyla ücret ödeme,
• Eşit davranma borcu.

Stj. Av. Atike KARAMAN & Av. Ahmet EKİN