İrtikap Suçu (TCK m.250)

İrtikap suçu, Türk Ceza Kanunu’nun 250. maddesinde düzenlenmiş olup, kamu görevlilerinin yetkilerini kötüye kullanarak bir kişiyi kendilerine veya başkalarına menfaat sağlamaya zorlamaları durumunda ortaya çıkar. Bu suç, kamu idaresinin güvenilirliğini sağlamak, kamu görevlilerinin yetkilerini kötüye kullanmalarını önlemek ve vatandaşları kamu görevlilerinin baskısından korumak amacıyla düzenlenmiştir.

İrtikap, kamu görevlisinin sahip olduğu otoriteyi veya görevinin sağladığı nüfuzu kullanarak, mağduru haksız bir menfaat sağlamaya mecbur bırakmasıdır. Kamu görevlisinin doğrudan veya dolaylı olarak bir kişiyi korkutarak, kandırarak veya baskı yaparak menfaat temin etmeye çalışması, bu suçu oluşturur.

İrtikap Suçunun Manevi Unsurları

İrtikap suçu kasten işlenebilen bir suçtur. Fail, sahip olduğu kamu gücünü kötüye kullanarak bir başkasını haksız menfaat sağlamaya yönlendirdiğini bilerek ve isteyerek hareket etmelidir.

Bu suçun oluşması için failin belirli bir saikle, yani haksız bir menfaat elde etme amacıyla hareket etmesi gerekmektedir. Kamu görevlisinin, kişiyi haksız bir kazanç sağlamaya yönlendirmek için yetkisini kötüye kullanması ve bu durumun bilerek gerçekleştirilmesi gerekir.

Failin, kendisine menfaat sağlanacağını önceden öngörmesi ve bu amaca yönelik hareket etmesi suçun oluşması açısından yeterlidir.

İrtikap Suçunun Maddi Unsurları

İrtikap suçunun maddi unsurları; fail, mağdur, suçun konusu ve hareket unsurları çerçevesinde ele alınabilir.

Fail

İrtikap suçunun faili yalnızca kamu görevlisi olabilir. Türk Ceza Kanunu’nun 6. maddesine göre, kamu görevlisi, kamu hizmetini yerine getiren kişidir.

Özel sektör çalışanlarının veya sıradan bireylerin işlediği benzer nitelikteki fiiller rüşvet ya da dolandırıcılık suçları kapsamında değerlendirilir. Ancak bir kişi, kamu görevlisi ile birlikte hareket ederek menfaat sağlıyorsa, bu durumda suça iştirak etmiş sayılabilir.

Mağdur

İrtikap suçunun mağduru, kamu görevlisinin menfaat sağlamaya zorladığı kişidir. Kamu görevlisi, mağduru baskı altına alarak veya kandırarak menfaat sağlamaya çalıştığı için, mağdurun iradesi hukuka aykırı şekilde etkilenmiştir.

Mağdur, kamu görevlisinin haksız menfaat sağlamaya çalıştığı kişi olabileceği gibi, dolaylı olarak zarara uğrayan bir başka kişi veya kurum da olabilir.

Suçun Konusu

Bu suçun konusu, kamu görevlisinin kendisine veya başkasına sağlamak istediği haksız menfaattir. Haksız menfaat, maddi bir kazanç olabileceği gibi, maddi olmayan bir avantaj da olabilir.

Örneğin, bir kamu görevlisinin bir vatandaştan para talep etmesi, onu baskı altına alarak bir mal bağışlamaya zorlaması veya bir hizmet karşılığında hediye alması haksız menfaat kapsamında değerlendirilir.

Hareket Unsuru

İrtikap suçunun oluşabilmesi için kamu görevlisinin, mağduru haksız bir menfaat sağlamaya zorlaması gerekir. Bu zorlamanın gerçekleşme şekline göre suçun farklı türleri ortaya çıkar:

Zor kullanarak irtikap (icbar suretiyle irtikap)

Kamu görevlisinin, mağduru açık bir tehdit veya baskı kullanarak menfaat sağlamaya mecbur bırakması durumudur. Bu durumda mağdur, kamu görevlisinin yetkisini kötüye kullanarak doğrudan baskı uygulamasıyla haksız menfaat sağlamaya yönlendirilir.

Hile kullanarak irtikap (ikna suretiyle irtikap)

Kamu görevlisinin, mağduru kandırarak veya yanıltarak haksız menfaat sağlamaya yönlendirmesi durumudur. Burada doğrudan baskı değil, mağdurun yanlış yönlendirilmesi veya aldatılması söz konusudur.

Örneğin, bir belediye çalışanının, bir vatandaşın işlemlerini hızlandıracağını söyleyerek rüşvet istemesi veya sahte gerekçelerle vatandaşı para ödemeye zorlaması ikna suretiyle irtikap suçunu oluşturur.

Menfaatin mağdur tarafından kendiliğinden sağlanması (şikâyet suretiyle irtikap)

Bu durumda kamu görevlisi, mağdura doğrudan baskı yapmaz veya hile kullanmaz, ancak mağdur, kamu görevlisinin yetkisini kötüye kullanabileceğini düşündüğü için kendi rızasıyla menfaat sağlar.

Örneğin, bir vatandaşın, ruhsat işlemlerinin hızlanması için kamu görevlisine kendi isteğiyle para veya hediye vermesi, ancak bu durumun kamu görevlisinin dolaylı yönlendirmesiyle gerçekleşmesi şikâyet suretiyle irtikap suçunu oluşturur.

Netice

İrtikap suçu, mağdurun haksız bir menfaat sağlamaya zorlanmasıyla tamamlanır. Suçun oluşabilmesi için, mağdurun gerçekten menfaat sağlaması zorunlu değildir; kamu görevlisinin menfaat elde etmeye çalışması bile suçun oluşumu için yeterlidir.

Hukuka Aykırılık Unsuru

İrtikap suçu, hukuka aykırı bir fiildir. Ancak, kamu görevlisinin yetkisini kanuna uygun bir şekilde kullanarak işlem yapması durumunda suç oluşmaz. Örneğin, bir trafik polisinin yasal çerçevede ceza kesmesi hukuka uygundur; ancak keyfi şekilde vatandaşları ceza yazmakla tehdit edip para talep etmesi suç teşkil eder.

Suçun Özel Görünüş Biçimleri

Suçun özel görünüş biçimleri aşağıdaki gibidir.

Teşebbüs

İrtikap suçu teşebbüse elverişlidir. Kamu görevlisi, mağduru menfaat sağlamaya zorlamak amacıyla harekete geçmiş ancak mağdur herhangi bir menfaat sağlamadan süreç kesintiye uğramışsa, teşebbüs hükümleri uygulanabilir.

İştirak

Bu suç, birden fazla kişi tarafından işlenebilir. Kamu görevlisi, başka kişilerle iş birliği yaparak menfaat sağlamaya çalışıyorsa, iştirak hükümleri çerçevesinde değerlendirilir.

Zincirleme Suç

Kamu görevlisi aynı mağdura karşı birden fazla kez irtikap suçu işlemişse, zincirleme suç hükümleri uygulanır.

İrtikap Suçunun Cezası

Türk Ceza Kanunu’nun 250. maddesine göre:

• İcbar suretiyle irtikap suçunu işleyen kamu görevlisi 5 yıldan 10 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
• İkna suretiyle irtikap suçunu işleyen kamu görevlisi 3 yıldan 5 yıla kadar hapis cezası alır.
• İkna suretiyle irtikap suçunun kişinin hatasından yararlanarak işlenmiş olması halinde, 1 yıldan 3 yıla kadar hapis cezası verilir.

Duygu Maide KARATAŞ & Av. Ahmet EKİN