İrtikap Suçu

Türk Ceza Kanunu’nun 250. Maddesi uyarınca görevinin sağladığı nüfuza dayanarak kendisine veya başkasına yarar sağlanması suç sayılmıştır.

İrtikap Suçu Nedir?

İrtikap suçu, kamu görevlisinin, icra ettiği görevin kendisine sağlamış olduğu nüfuzu kötüye kullanarak kendisine veya bir başkasına yarar sağlaması veya bu yolla vaatte bulunmasıdır.

“Görevinin sağladığı nüfuzu kötüye kullanmak suretiyle kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi icbar eden kamu görevlisi, beş yıldan on yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Kamu görevlisinin haksız tutum ve davranışları karşısında, kişinin haklı bir işinin gereği gibi, hiç veya en azından vaktinde görülmeyeceği endişesiyle, kendisini mecbur hissederek, kamu görevlisine veya yönlendireceği kişiye menfaat temin etmiş olması halinde, icbarın varlığı kabul edilir.” (TCK m. 250/1)

İrtikap suçu farklı biçimlerde işlenebilmektedir, bu biçimler ise şöyledir;

• İcbar suretiyle irtikap,
• İkna suretiyle irtikap,
• Hatadan yararlanmak suretiyle irtikap.

İcbar Suretiyle İrtikap

Kamu görevlisinin görevinden doğan nüfuzu kötüye kullanarak kendisine veya başkasına fayda sağlamaya ya da bu yönde vaat etmeye zorlamasına icbar yani zorlama suretiyle irtikap denir.

TCK m.250/1’de bu durum “Kamu görevlisinin haksız tutum ve davranışları karşısında, kişinin haklı bir işinin gereği gibi, hiç veya en azından vaktinde görülmeyeceği endişesiyle, kendisini mecbur hissederek, kamu görevlisine veya yönlendireceği kişiye menfaat temin etmiş olması halinde, icbarın varlığı kabul edilir” şeklinde açıklanmıştır.

İkna Suretiyle İrtikap

Kamu görevlisinin, görevinden dolayı sahip olduğu güveni kötüye kullanması ve bir başkasını ikna ederek kendisine yarar sağlaması halinde ikna suretiyle irtikap suçu oluşur.

Görevinin sağladığı güveni kötüye kullanmak suretiyle gerçekleştirdiği hileli davranışlarla, kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi ikna eden kamu görevlisi, üç yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (TCK m. 250/2)

Hatadan Yararlanmak Suretiyle İrtikap

Hatadan yararlanma durumunda kamu görevlisi irtikap suçunu işlemek için ikna veya icbar kullanmamakta fakat mağdurun hatasından yararlanarak irtikap suçunu işlemektedir.

İrtikap Suçunun Cezası

İrtikap suçunu cezası, suçun işleniş biçimlerine göre değişmektedir. Buna göre;

• İcbar suretiyle irtikap suçunu işleyen kişi beş yıldan on yıla kadar hapis cezasıyla,
• İkna suretiyle irtikap suçunu işleyen kişi üç yıldan beş yıla kadar hapis cezasıyla,
• Hatadan yararlanmak suretiyle irtikap suçunu işleyen kişi bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılır.

İrtikap Suçunun Faili

İrtikap suçu yalnızca kamu görevlisi tarafından işlenebilen özgü bir suç tipidir. Buna göre suç o görevi yapmaya yetkisi olan bir kişi tarafından işlenebilir fakat suçun işleniş zamanının mesai saatleri içerisinde olması gerekmemektedir.

İrtikap Suçunun Mağduru

İrtikap suçunda mağdur, icbar ve ikna suretiyle veya hatası kullanılarak kendisinden yarar sağlanan herkes olabilir. Ek olarak kamuya duyulan güven sarsıldığı için kamu idaresi de zarar gören olmaktadır.

İrtikap Suçunda Teşebbüs

Kamu görevlisinin kendisine yarar sağlamak için suç tanımına uyan unsurların icra hareketlerine başlaması fakat elinde olmayan sebeplerden dolayı suçu tamamlayamaması halinde irtikap suçuna teşebbüs oluşur. 

İrtikap Suçunda İştirak

İrtikap suçu özgü suçlardandır, bu sebeple suç ancak kamu görevlisi tarafından işlenebilmektedir. Bu bakımdan kamu görevlisi olmayan bir kişi irtikap suçuna ancak yardım etme veya azmettirmeden dolayı yargılanabilirler.

İrtikap Suçu ile Rüşvet Suçu Arasındaki Fark

Rüşvet suçu, bir kamu görevlisinin, görevini yerine getirmesi veya yapmaması için doğrudan veya aracılar vasıtasıyla kendisine veya göstereceği başka bir kişiye menfaat sağlanması ile gerçekleşir. İrtikap ise tek failli, kişisel bir suçtur ve sadece kamu görevlisi tarafından işlenir.

İrtikapta, yarar mağdurun iradesi dışında sağlanırken, rüşvette mağdur 3. Bir kişiden ziyade kamunun sarsılan güvenidir. İrtikapta, kamu görevlisi, görevinden doğan nüfuzunu veya güveni kötüye kullanarak suçu işlerken, rüşvet suçunda kamu görevlisi, görevine aykırı olarak bir işi yapmak suretiyle suçu işler.

Görevi Kötüye Kullanma İle İrtikap Suçu Arasındaki Fark

Görevi kötüye kullanma suçunda kamu görevlisinin görevlerini yerine getirirken, görev gereklerine aykırı hareket etmesiyle oluşan genel bir suçtur.

İrtikap suçunun unsurlarının oluşmadığı durumlarda bu suç işlenebilir. Ancak irtikap suçunun unsurları oluştuğunda, fail özel bir suç olan irtikap nedeniyle cezalandırılır ve görevi kötüye kullanma suçu nedeniyle ceza verilmez. Çünkü görevi kötüye kullanma suçu, kanunda ayrıca suç olarak tanımlanan haller dışında, görevin gereklerine aykırı hareket etmek suretiyle işlenen genel bir suçtur.

Zimmet Suçu ile İrtikap Suçu Arasındaki Fark

Zimmet suçu, kamu görevlisinin görev gereği zilyetliğini veya gözetimini üstlendiği mallar üzerinde görevine aykırı bir şekilde tasarrufta bulunmasıyla işlenen bir suçtur. İrtikap, zimmet suçundan farklı olarak, kamu görevlisinin nüfuzunu kullanarak mağdur üzerinde baskı yapması veya hileli davranışlar sergilemesiyle işlenen bir suçtur.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Furkan DİLER