İdari İşlemin Ögeleri Nelerdir?

İdari işlemin ögeleri yetki ögesi, şekil ögesi, sebep ögesi, konu ögesi ve maksat ögesi olmak üzere beş tanedir.

Yetki Ögesi Nedir?

Kanunların kanunda gösterilen idari organ, makam ya da kişiler tarafından uygulanması gerekmektedir. Yetki ögesi açıklanacak olan iradenin kanuni sahipliğini ifade etmektedir. İdari yetki kamu düzeni ile alakalıdır, yasaldır ve kullanılması zorunludur.

Yetki kuralına aykırılık kişi yönünden yetkisizlik, konu yönünden yetkisizlik, yer yönünden yetkisizlik ve zaman yönünden yetkisizlik olmak üzere dört tanedir.

Kişi Yönünden Yetkisizlik Nedir?

Kişi yönünden yetkisizlik hususunun idare hukuku alanı dışında ortaya çıkan hukuka aykırılık ve idare hukuku alanı içinde ortaya çıkan hukuka aykırılık olmak üzere iki açıdan değerlendirilebilmesi mümkündür.

İdare Hukuku Alanı Dışında Ortaya Çıkan Hukuka Aykırılık Nedir?

İdari makam ve görevliler devletin idari fonksiyon alanına giren konularda irade açıklaması yapabilirler. İdare, yasama ya da yargının görev alanına giren herhangi bir konudan irade açıklaması yaparsa bu durum görev gaspı olarak nitelendirilir. Görev gaspı üzerinde tesis edilen işlemlerin tamamı yok hükmündedir.

İdare Hukuku Alanı İçinde Ortaya Çıkan Hukuka Aykırılık Nedir?

İdare hukuku alanının içinde ortaya çıkan aykırılıklarda en başta idari işten deki tarihin modeli çok anlamında belli bir iradenin çalışması şartı mevcuttur. Aynı zamanda irade işlemlerin geçerli olabilmesi için iradenin irade adına irade açıklamasıyla işlem yapmaya yetkili bir makam tarafından yapılması gerekmektedir.

İrade açıklamaya yetkili olan kişiler, idari makamlar ve açıkça kendilerini yetki tanınan görevlileridir. Bu sebeple bir bakanlıktaki nihai işlem yapma yetkisi verilmeyen bir şube müdürünün veya büro memurunun açıklamış olduğu irade yetkili olmayan kişi tarafından açıklanmış olduğundan dolayı yetki gaspını oluşturmaktadır. Yetki gaspı üzerine tesis edilen işlemler yok hükmündedir.

Konu Yönünden Yetkisizlik Nedir?

Kanunların uygulanmasında tek başına kişi yönünden yetkili olması yeterli olmamaktadır. Her idare hukuku kişiliği her işlemi yapabilmeye yetkili değildir.

İdari teşkilat içinde kanunlarla ya da cumhurbaşkanlığı kararnameleri vasıtasıyla bir iş bölümü yapılmıştır. Bir makam ya da görevlinin irade açıklamaya yetkili bir makam olsa dahi başka makamın organı ya da görevlinin yetki alanına giren bir konuda irade ortaya koyması yetki tecavüzünü oluşturmaktadır.

Yetki tecavüzü, ağır ve bariz değilse İptal yaptırımına tabi tutulurken, ağır ve bariz olduğu durumlarda yok hükmündedir.

Yer Yönünden Yetkisizlik Nedir?

Kamu makam ve görevlileri yalnızca kendi coğrafi sınırları içinde yetki kullanabilme hakkına sahiptir. Aksi bir durumun varlığında yer yönünden yetkisizlik söz konusu olur.

Zaman Yönünden Yetkisizlik Nedir?

Kamu görevlilerinin yetkili olduğu dönem görevlilerin yetkiyi kullanabilecekleri süre olarak tanımlanabilir.

Belli işlemlerin belli sürelerde yapılmasını emreden hükümlere ait olarak tesis edilen işlemler zaman yönünden yetkisizlik oluşturmaktadır.

Şekil Ögesi Nedir?

İdari işlemlerin kanuna uygunluğunun belgelenmesi idare edenlere güvenceler sağlanması, şeffaflık, yargısal denetim yoluna başvurunun kolaylaştırılması gibi amaçlarla kanunda gösterilen şekil ve usul kurallarına uygun olarak yapılması gerekmektedir.

Temel şekil kuralları, yazılı kurallar gerekçe kurala savunma alma, hazırlık işlemlerinin yapılması, işlemin muhatabına bildirilmesi zorunluluğu, görüş alınması ve kolektif ve karma işlemlerdir.

Yetki ve şekil kuralının istisnaları nelerdir?

Yetki ve şekil kurallarının katı bir şekilde uygulandığı durumlarda uygulamada zorluklarla karşılaşabilme olasılığı mümkündür.

Bu sebeple uygulamanın kendine özgü tabiatı ve idarenin sürekliliği ilkesi dikkate alındığında yetki ve şekil kurallarına bazı istisnalar getirilmiştir. Söz konusu sorunların çözümünde yetki devri imza devri vekalet ve tedviren görevlendirme gibi müesseselere başvurma yolu vardır.

Yetki Devri Nedir?

Yetki devri karar alma yetkisinin bir makamdan diğer bir makama devredilmesine verilen addır. Yetki devrinde üst kademe astına kendi yetkisini kullanması adına devredebilir.

Yetki devrinin mutlaka kanunlara dayanması zorunluluğu vardır. Bu sebeple bazı yetkileri devretmek söz konusu değildir. Devredilebilmesi mümkün olmayan yetkiler kullanılması kanunla bir makama değil, doğrudan bir kamu görevlisine verilmiş yetkiler, planlama yetkisi, üstün astı üzerindeki denetim yetkisi, disiplin yetkileri, astların yükselmelerine ve değerlendirilmesine ilişkin yetkiler yetkiyi devretmeye etkisi ve idari vesayet yetkisidir.

İmza Devri Nedir?

İmza devri karar alma yetkisinin bir üst görevliden ast görevliye devredilmesine verilen addır. İmza devri kısmidir. Bir makama değil, belli bir kamu görevlisine yapılır.

Yani kişisel bir yetkidir. İmza yetkisinden eden makam devrettiği yetkileri devralan görevliyle birlikte kullanmaya devam edebilir. İmzayı devreden kişi devredilenin yaptığı işlemlerden sorumludur. İmzayı devralan kişinin aksi açıkça yasaklamadığı takdirde yetkili bir başka görevliye devredilmesi de mümkündür.

Vekalet Nedir?

Vekalet sürekli boş kadroların geçici olarak bir görevliyle doldurulması ya da memurların yasal izinler, geçici, görevlendirme, disiplin cezaları uygulaması ya da görevden uzaklaştırma gibi sebeplerle işlerinden geçici olarak ayrılmaları halinde yerine bir görevlinin atanmasına verilen addır.

Tedviren Görevlendirme Nedir?

Tedviren görevlendirme boşalan kadroların doldurulmasında asıl görevlinin koşullarını taşıyan bir kişinin bulunmadığı durumda başkasını görevlendirme yoluna gidilmesidir.

Sebep Ögesi Nedir?

Yönetilen kişilerin hak ve yetkilerini tek taraflı olarak değiştiren ya da kaldıran kamu gücünün iradesine hangi sebepler sonrası ortaya koyabileceği kanunlarla açıkça belirlenmelidir. Sebep ögesi idareyi işlem yapmaya iten fiili ya da hukuki nedene verilen addır.

Konu Ögesi Nedir?

Konu ögesi kanuni sebeplerin gerçekleşmesinden sonra kanunun emrettiği hukuki sonucun tesis edilmesidir. İdari işlemlerin doğuracağı hukuki sonuç kanunlarla belirlenir.

İdari işlemin konu ötesinde ortaya çıkan hukuka aykırılıklar, sebep ve konu unsurları arasındaki bağlantısızlar, idari işlemin konusunun imkansız ya da kanunlarda öngörülen bir sonuç olmaması, belli statüsü dekiler için öngörülen yasa hükmünün o statüde bulunmayanlara uygulanması ve idari işlemin geçmişe etkili tesis edilmesidir.

Maksat Ögesi Nedir?

İdari işlemin yöneldiği amacın kamu yararını sağlaması gerekmektedir. Bu sebeple kamu görevlileri tarafından kişisel felsefi dini amaçlarla siyasi nedenlerle ya da özel çıkarlar, güdülerek yapılan işlemler amaç yönünden hukuka aykırı hale gelmektedir. Kanunlarda belli işlemler için özel bir amaç belirlenmiş olduğu durumlarda idare bu amaç dışında işlem tesis edemez.

Duygu Maide KARATAŞ & Av. Ahmet EKİN