Eşya Hukukunda Eşya Kavramı
Eşya, genel anlamda, cismani, kendi başına bir varlığı bulunan ve üzerinde hâkimiyet kurulabilen şeylerdir.
Hukuki anlamda eşya kavramı ise, eşyanın yalnızca fiziki anlamda niteliklerine değil, aynı zamanda ekonomik işlevi ve iş hayatındaki düşünceler ve ahlaki görüşler de dikkate alınır. Eşya hukukunun ayni haklar, zilyetlik ve tapu sicili olmak üzere üç ana konusu vardı
Eşya Kavramı
Eşya, kişilerin üzerinde fiili egemenlik kurabildikleri, sınırları belli olan, maddi veya manevi bir değer taşıyan, kişilik dışı maddi varlıklardır.
Maddi Varlığı Olma
Bir şeyin eşya olarak nitelendirilmesi için bir yer kaplaması yani maddi bir varlığının bulunması gerekir. Eşyanın duyu organları tarafından anlaşılabilen, fiziki bir yer kaplayan, üç boyutlu bir cisim olması gerekir.
Bir şeyin eşya olabilmesi için katı, sıvı veya gaz olması arasında herhangi bir fark yoktur. Mesela bir basınç uygulanarak sıkıştırılmış gazlar da eşya sayılır. Örneğin parfüm.
Maddi varlığı olmayan şeyler ayni hak konusu olamaz ve hukuken eşya sayılmaz. Ancak bu kuralın bazı istisnaları vardır. Örneğin elektriğin maddi bir varlığı yoktur ancak bazı doğal güçlerin taşınırın mülkiyetinin (TMK m. 762); Bağımsız ve sürekli hakların ise taşınmaz mülkiyetinin konusu olabileceği öngörülmüştür (TMK m. 704, 998).
Üzerinde Egemenlik Kurabilme
Bir varlığın eşya sayılabilmesi için üzerinde fiili egemenlik kurmaya elverişli olması gerekir. Üzerinde insan egemenliği kurulamayan varlıklar hukuken eşya sayılmaz. Örneğin okyanuslar, hava gibi. Ancak bunlar, üzerinde egemenlik kurulacak şekilde sınırlanabilirse bu takdirde eşya niteliğini kazanırlar. Örneğin deniz suyunu bir kaba ya da oksijeni bir tüpe koyarsak eşya sayılırlar. Buna karşılık üzerlerinde henüz egemenlik kurulmasa bile denizdeki balıklar, ormandaki mantarlar ya da kırdaki çiçekler, egemenlik kurmaya elverişli oldukları için eşya sayılır.
Bir varlığın eşyası sayılması için üzerinde fiilen egemenlik kurmaya elverişli olması yeterlidir; hukuken egemenlik kurmaya elverişli olmasına gerek yoktur.
Kişilik Dışı Olma
Eşya, insanın dışında kalan bir varlık olup insan vücudu ve organları hukuksal anlamda eşya sayılmaz.
İnsan vücudunun doğal parçaları başka bir insan vücuduna nakledilecekse eşya sayılamaz. Ancak bu parçalar başka bir insan vücudunu aktarılmazsa eşya niteliğini kazanırlar.
İnsan vücudunun yapay parçaları, vücutla kaynaşmışsa yani takılıp çıkarılamıyorsa bu parçalar eşya sayılmaz. Bu parçalar vücutla bir bütünlük gösterdiği için kişilik hakları kapsamında korunurlar.
Buna karşılık takma diş, protez bacak gibi takılıp çıkarılabilen protezler; peruk, gözlük gibi vücuttan ayrılabilen şekilde takılan yapay parçalar eşya niteliğindedir. Yapay parçalar vücuttan ayrılınca eşyaya dönüşürler ve bunlar üzerinde mülkiyet hakkı söz konusu olur.
Sınırlandırılabilir Olma
Bir varlığın eşya sayılabilmesi için sınırlandırılmış olması, yani fiziksel ve işlevsel bir bütünlük taşıması, herhangi bir gereksinime yanıt vermesi gerekir. Bir varlığın sınırlarının belirlenmesi; ölçme, tartma, ayırma, sayma gibi işlemlerle sağlanabilir.
Maddi veya Manevi Bir Değer Taşıma
Hiçbir maddi veya manevi değeri olmayan varlıklar eşya sayılmaz. Örneğin tek bir pirinç veya buğday tanesi eşya sayılmaz fakat bu tanelerden birinin üzerinde bir yazı veya işaret bulunması nedeniyle bir işlevi bulunuyorsa bu eşya sayılır. Bir varlığın eşya sayılabilmesi için ekonomik değerinin olması gerekmez. Örneğin anı olarak saklanan bir fotoğraf da eşya sayılır.
Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Ezgi DEMİROCAK
