Elkoyma Nedir? Şartları Nelerdir?

Elkoyma, ceza muhakemesinde kanıt olabilecek veya müsadere edilebilecek bir eşya üzerinde, zilyedin sahip olduğu tasarruf yetkisinin kaldırılarak söz konusu eşyanın resmi makamların denetim altına alınmasıdır. 

Elkoymada tasarruf yetkisi, bazı taşınır mal varlığı değerlerinin zilyetten fiilen alınarak devletin gözetimi altında bulundurulması suretiyle kaldırılabileceği gibi , mal varlığı değerleri zilyette bırakılarak yalnızca fiilen tasarrufta bulunabilmesi engellenmek suretiyle de kaldırılabilir. 

Elkoyma, bir ceza değil, bir koruma tedbiridir. Elkoyma kararını genellikle hâkim verir, ancak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Cumhuriyet savcısı veya kolluk amiri de elkoyma işlemi yapabilir. Elkoyma kararına itiraz edilebilir. Elkoyma işlemi, arama sırasında veya sonrasında yapılabilir. Elkoyma işlemi yapıldığında, elkonulan eşya veya malvarlığı değerinin listesi tutanakla belgelenir. 

Elkoyma Türleri Nelerdir?

Elkoyma genel ve özel elkoyma olmak üzere ikiye ayrılır. Genel elkoyma CMK m. 123’te tanımlanmış elkoymadır. Özel elkoyma ise altıya ayrılmaktadır.

Basit elkoyma, ispat aracı olarak yararlı görülen veya eşya ve kazanç müsaderesinin konusu olan mal varlığı değerlerine elkoymadır. (CMK m. 123)

Elkoyma Koşulları Nelerdir?

Elkoyma için aranan koşullar şu şekilde sayılabilir:

• Makul suç şüphesi
• Hakim kararı ya da yetkili merciin yazılı emri
• Elkonulacak eşya bulunması

Elkoyma İşlemi

Elkonulacak eşya ve diğer mal varlığı değerlerini yanında bulunduran kişi, istem üzerine bunları göstermek ve teslim etmek zorundadır. Elkoyma işlemi resmi bir tutanakla belgelenir. Kolluk görevlisinin açık kimliği, elkoyma işlemiyle ilgili tutanakta kayıt altına alınır. 

Kaçınma durumunda bu şeyin zilyedi hakkında tanıklıktan ve yeminden nedensiz çekinmedeki disiplin hapsine ilişkin hükümler uygulanır. Ancak şüpheli veya sanık ya da tanıklıktan çekinebilecekler hakkında bu hüküm uygulanmaz. 

Elkoyma koruma tedbirleri uygulanırken, devam eden soruşturma veya kovuşturmayla doğrudan ilişkisi olmasa da başka bir suçun işlendiğine dair şüpheyi uyandırabilecek bir kanıt ortaya çıkarsa; bu kanıt muhafaza altına alınır ve durum hemen cumhuriyet savcılığına bildirilir.

Muhafaza altına alınan veya elkonulan eşya ya da malvarlığı değerlerinin kıymetinin tespit edilmesi gerekir. 

Elkoyma Kararı Vermeye Yetkili Merci

Elkoyma kararı genellikle bir hakim tarafından verilir. Ancak, gecikmenin sakıncalı olduğu durumlarda, Cumhuriyet savcısının veya savcıya ulaşılamadığı durumlarda kolluk amirinin yazılı emriyle kolluk görevlileri tarafından elkoyma işlemi gerçekleştirilebilir.

Hakim kararı olmaksızın gerçekleştirilen elkoyma işlemi, en geç yirmi dört saat içinde ilgili hakimin onayına sunulmalıdır. Hakim, kararını elkoyma işleminden itibaren kırk sekiz saat içinde açıklar; aksi takdirde elkoyma işlemi kendiliğinden geçersiz hale gelir.

Elkonulan Eşyaların Mahiyeti

CMK ile elkonulabilecek eşyalar düzenlenmiştir.

Bu eşyalar şunlardır:

• İspat aracı olarak yararlı görülen mal varlığı değerleri,
• Eşya ve kazanç müsaderesinin konusu olan mal varlığı değerleri.

Şüpheli veya sanık ile tanıklıktan çekinebilecek kimseler arasındaki mektuplara ve belgelere elkonulamaz.  

Devlet Sırrı Niteliğindeki Belgelerin İncelenmesi

Bir suç olgusuna ilişkin bilgileri içeren belgeler, Devlet sırrı olarak mahkemeye karşı gizli tutulamaz. Devlet sırrı niteliğindeki bilgileri içeren belgeler, ancak mahkeme hakimi veya heyeti tarafından incelenebilir.

Bu belgelerde yer alan ve yalnızca yüklenen suçu açıklığa kavuşturabilecek nitelikte olan bilgiler, hakim veya mahkeme başkanı tarafından tutanağa kaydettirilir. Ancak bunun yapılabilmesi için şüpheli veya sanığa isnat edilen suçun, alt sınırının beş yıl veya daha fazla hapis cezası gerektiren bir suç olması gerekir. 

Elkonulan Eşyanın Geri Verilmesi

Şüpheliye, sanığa veya üçüncü kişilere ait elkonulmuş eşyanın, soruşturma ve kovuşturma bakımından muhafazasına gerek kalmaması veya müsadereye tabi tutulmayacağının anlaşılması durumunda, re’sen veya istem üzerine geri verilmesine Cumhuriyet Savcısı, hakim veya mahkeme tarafından karar verilir. İstemin reddi kararlarına itiraz edilebilir.

Taşınmazlara, hak ve alacaklara elkoyma hükümlerine göre, elkonulan eşya veya diğer malvarlığı değerleri, suçtan zarar gören mağdura ait olması ve bunlara kanıt olarak artık gereksinim bulunmaması durumunda sahibine geri verilir.

Elkonulan Eşyanın Muhafazası veya Elden Çıkarılması

Elkonulan eşya, zarara uğraması veya değerinde esaslı ölçüce kayıp ortaya çıkarması tehlikesinin varlığı durumunda hükmün kesinleşmesinden önce elden çıkarılabilir. Elden çıkarma kararı, soruşturma evresinde hakim, kovuşturma evresinde mahkeme tarafından karar verilir.

Karar verilmeden önce eşyanın sahibi olan şüpheli, sanık veya ilgili diğer kişiler dinlenir; elden çıkarma kararı kendilerine bildirilir. Elkonulan kararın değerinin muhafazası ve zarar görmemesi için gerekli tedbirler alınır. 

Özel Elkoyma

• Taşınmazlara, hak ve alacaklara elkoyma: Şüpheli veya sanığın taşınmazlarına, hak ve alacaklarına veya bunların teminatı olan mal varlığı değerlerine elkoymadır. (CMK m. 128)

• Postada elkoyma: Şüpheli veya sanığın posta yoluyla gönderdiği veya alacağı mektup, paket, telgraf veya diğer iletişim araçlarına elkoymadır. (CMK m. 129)
• Avukat bürosunda elkoyma: Şüpheli veya sanığın avukatı ile arasındaki mektup veya belgelere elkoymadır. Bu kimselerin nezdinde bulundukça elkonulamaz. (CMK m. 130)
• Bilgisayarlara, bilgisayar programlarına ve kütüklerine elkoyma: Şüpheli veya sanığın bilgisayar, bilgisayar programı veya kütüğüne elkoymadır. Bu işlem, arama, kopyalama ve elkoyma şeklinde yapılır. (CMK m. 134)
• Kaçaklara ilişkin elkoyma: Kaçakçılık suçlarından dolayı kaçak eşya, kaçakçılıkta kullanılan araç, gereç ve belgelere elkoymadır. (CMK m. 248)
• Basılmış eserlere elkoyma: Basın Kanunu’na göre, suç teşkil eden veya suçun delili olan basılmış eserlere elkoymadır. (Basın Kanunu m. 25)

Alıkoyma Nedir?

Alıkoyma, bir suç soruşturması veya kovuşturması sebebiyle kara, deniz ve hava taşıtlarının sicilinde kayıt düşülerek sahibine iade edilmeksizin, geçici olarak idarenin gözetimi ve denetimi altında tutulması işlemidir.

Alıkoymanın Koşulları Nelerdir?

Alıkoymanın koşuları şunlardır:

• Alıkoyma kararının verilebilmesi için usulüne uygun verilmiş bir elkoyma kararının olması gerekir.
• Alıkoyma kararı verebilmek için elkonulan şeyin bir kara, hava veya deniz aracı olması gerekir. 
• Kanunda öngörülen durumlardan biri gerçekleşmiş olmalıdır. Bu koşullar:

• Kaçak eşyanın, suçun işlenmesini kolaylaştıracak veya eylemin ortaya çıkmasını engelleyecek şekilde özel olarak hazırlanmış gizli tertibat içerisinde saklanmış veya taşınmış olması 
• Elkonulan aracın Türkiye’de sicile kayıtlı olmaması 
• Elkonulan aracın soruşturma ve kovuşturma devam ederken, kaçakçılık suçunun işlenmesinde tekrar kullanılması. 

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Ezgi DEMİROCAK