Elkoyma Kararı ve Elkonulan Eşyanın Geri Verilmesi

Elkoyma; Adli ve Önleme Aramaları Yönetmeliğine göre “Suçun veya tehlikelerin önlenmesi amacıyla veya suçun delili olabileceği veya müsadereye tâbi olduğu için, bir eşya üzerinde, rızası olmamasına rağmen, zilyedin tasarruf yetkisinin kaldırılması işlemi” olarak tanımlanmaktadır.

El koyma genel el koyma ve özel el koyma olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Genel el koyma Ceza Muhakemesi Kanununun 123. maddesinde tanımlanmış olup özel el koyma halleri ise şunlardır:

• Taşınmazlara, hak ve alacaklara el koyma
• Postada el koyma
• Avukat bürosunda el koyma
• Bilgisayarlara, bilgisayar programlarına ve kütüklerine el koyma
• Kaçaklara ilişkin el koyma
• Basılmış eserlere el koyma

Elkoyma Şartları Nelerdir?

El koyma koşulları Ceza Muhakemesi Kanununa göre şu şekilde sıralanabilir:

• Makul suç şüphesi bulunmalıdır. Arama için makul şüphenin gerektiği Ceza Muhakemesi Kanununda düzenlenmişse de el koyma bakımından herhangi bir belirleme yapılmamıştır. Aramanın devamı niteliğinde olan el koyma bakımından da bu nedenle makul şüphe aranmaktadır.
• Yetkili merci tarafından el koyma kararı verilmiş olmalıdır. Elkoyma kararını soruşturmada kural olarak sulh ceza hâkimi, kovuşturma aşamasında davanının açıldığı mahkeme verir. Hâkim kararı üzerine veya gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısının, Cumhuriyet savcısına ulaşılamadığı hallerde ise kolluk amirinin yazılı emri ile kolluk görevlileri, el koyma işlemini gerçekleştirebilir. Hâkim kararı olmaksızın yapılan el koyma işlemi, yirmi dört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim, kararını el koymadan itibaren kırk sekiz saat içinde açıklar; aksi hâlde el koyma kendiliğinden kalkar.
• El konulacak bir eşya bulunmalıdır. Ceza Muhakemesi Kanununun 123. maddesi el konulacak eşyalara ilişkin düzenlemeye yer vermiştir. Bu maddeye göre; İspat aracı olarak yararlı görülen ya da eşya veya kazanç müsaderesinin konusunu oluşturan malvarlığı değerleri, muhafaza altına alınır. Yanında bulunduran kişinin rızasıyla teslim etmediği bu tür eşyaya el konulabilir.

Şüpheli veya sanık ile 45 ve 46 ncı maddelere göre tanıklıktan çekinebilecek kimseler arasındaki mektuplara ve belgelere; bu kimselerin nezdinde bulundukça el konulamaz. Bu kişiler; sanık veya şüphelinin nişanlısı, evlilik bağı bulunmasa da eşi, kan veya kayın hısımlığından alt ve üst soyu, aralarında evlatlık bağı bulunanlar, avukatlar ve stajyerleri ile yardımcıları, hekimler, diş hekimleri vs., mali müşavirler ve noterler.

Elkoyma İşlemi Nedir?

El konulacak eşya veya diğer malvarlığı değerlerini yanında bulunduran kişi, istem üzerine bu şeyi göstermek ve teslim etmekle yükümlüdür. Kaçınma durumunda disiplin hapis uygulanabilmektedir. Ancak, şüpheli veya sanık ya da tanıklıktan çekinebilecekler hakkında bu hüküm uygulanmaz.

El koyma işlemi tutanağa bağlanır ve kolluk görevlisinin açık kimliği, el koyma işlemine ilişkin tutanağa geçirilir.

El koyma koruma tedbirlerinin uygulanması sırasında, yapılmakta olan soruşturma veya kovuşturmayla ilgisi olmayan ancak, diğer bir suçun işlendiği şüphesini uyandırabilecek bir delil elde edilirse; bu delil muhafaza altına alınır ve durum Cumhuriyet Savcılığına derhâl bildirilir.

Devlet Sırrı Niteliğindeki Belgelerin İncelenmesi Nasıl Olur?

Ceza Muhakemesi Kanununun 125 maddesi devlet sırrı niteliğindeki belgelere el konulması ile ilgili düzenlemelere yer vermiştir. Bu maddeye göre; “Bir suç olgusuna ilişkin bilgileri içeren belgeler, Devlet sırrı olarak mahkemeye karşı gizli tutulamaz. Devlet sırrı niteliğindeki bilgileri içeren belgeler, ancak mahkeme hâkimi veya heyeti tarafından incelenebilir. Bu belgelerde yer alan ve sadece yüklenen suçu açıklığa kavuşturabilecek nitelikte olan bilgiler, hâkim veya mahkeme başkanı tarafından tutanağa kaydettirilir. Bu madde hükmü, hapis cezasının alt sınırı beş yıl veya daha fazla olan suçlarla ilgili olarak uygulanır.”

Elkonulan Eşyanın Geri Verilmesi Nasıl Olur?

Şüpheliye, sanığa veya 3. kişilere ait el konulmuş eşyanın soruşturma ve kovuşturma bakımından muhafazasına gerek kalmaması veya müsadereye tabi tutulmayacağının anlaşılması halinde eşyanın geri verilmesine karar verilir.

Ceza Muhakemesi Kanununun 131. maddesi el konulan eşyanın geri verilmesini şu şekilde düzenlemiştir; “Şüpheliye, sanığa veya üçüncü kişilere ait elkonulmuş eşyanın, soruşturma ve kovuşturma bakımından muhafazasına gerek kalmaması veya müsadereye tabi tutulmayacağının anlaşılması halinde, re’sen veya istem üzerine geri verilmesine Cumhuriyet savcısı, hâkim veya mahkeme tarafından karar verilir. İstemin reddi kararlarına itiraz edilebilir. 128 inci madde hükümlerine göre elkonulan eşya veya diğer malvarlığı değerleri, suçtan zarar gören mağdura ait olması ve bunlara delil olarak artık ihtiyaç bulunmaması halinde, sahibine iade edilir”

Özel Elkoyma Türleri Nelerdir?

Taşınmazlara, Hak Ve Alacaklara Elkoyma Nedir?

Ceza Muhakemesi Kanununun 128. maddesinde taşınmazlara, hak ve alacaklara el konulması düzenlenmiş olup bu maddeye göre;

• Soruşturma veya kovuşturma konusu suçun işlendiğine ve bu suçlardan elde edildiğine dair somut delillere dayanan kuvvetli şüphe sebebi bulunmalıdır.
• El koyma şüpheliye veya sanığa ait malvarlığı üzerinde gerçekleştirilmelidir. Ancak bu malların şüpheli veya sanık üzerinde bulunması gerekmez. Başka bir kişinin zilyetliğinde bulunması halinde de el koyma işlemi uygulanabilir.
• Katalog suçlardan birinin varlığı aranmaktadır. Bu suçlar şu şekildedir;

1. Soykırım ve insanlığa karşı suçlar (madde 76, 77, 78),
2. Göçmen kaçakçılığı ve insan ticareti (madde 79, 80) ile organ veya doku ticareti (madde 91), (2)
3. Hırsızlık (madde 141, 142),
4. Yağma (madde 148, 149),
5. Güveni kötüye kullanma (madde 155),
6. Dolandırıcılık (madde 157, 158),
7. Hileli iflas (madde 161),
8. Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti (madde 188),
9. Parada sahtecilik (madde 197),
10. Suç işlemek amacıyla örgüt kurma (madde 220, fıkra üç),
11. İhaleye fesat karıştırma (madde 235),
12. Edimin ifasına fesat karıştırma (madde 236),
13. Tefecilik (madde 241), (2)
14. Zimmet (madde 247),
15. İrtikap (madde 250)
16. Rüşvet (madde 252),
17. Devletin Güvenliğine Karşı Suçlar (madde 302, 303, 304, 305, 306, 307, 308),
18. Anayasal Düzene ve Bu Düzenin İşleyişine Karşı Suçlar (madde 309, 311, 312, 313, 314, 315, 316),
19. Devlet Sırlarına Karşı Suçlar ve Casusluk (madde 328, 329, 330, 331, 333, 334, 335, 336, 337) suçları.
20. b) Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer Aletler Hakkında Kanunda tanımlanan silah kaçakçılığı (madde 12) suçları,
21. c) Bankalar Kanununun 22 nci maddesinin (3) ve (4) numaralı fıkralarında tanımlanan zimmet suçu,
22. d) Kaçakçılıkla Mücadele Kanununda tanımlanan ve hapis cezasını gerektiren suçlar,
23. e) Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununun 68 ve 74 üncü maddelerinde tanımlanan suçlar

•  Suçtan elde edilen değere ilişkin rapor alınmalıdır.
• Hakim tarafından el koyma kararı verilmelidir.

Taşınmaza el konulması kararı, tapu kütüğüne şerh verilmek suretiyle icra edilir.

Kara, deniz ve hava ulaşım araçları hakkında verilen el koyma kararı, bu araçların kayıtlı bulunduğu sicile şerh verilmek suretiyle icra olunur.

Banka veya diğer malî kurumlardaki her türlü hesaba el konulması kararı, teknik iletişim araçlarıyla ilgili banka veya malî kuruma derhâl bildirilerek icra olunur. Söz konusu karar, ilgili banka veya malî kuruma ayrıca tebliğ edilir. El koyma kararı alındıktan sonra, hesaplar üzerinde yapılan bu kararı etkisiz kılmaya yönelik işlemler geçersizdir.

Şirketteki ortaklık paylarına el koyma kararı, ilgili şirket yönetimine ve şirketin kayıtlı bulunduğu ticaret sicili müdürlüğüne teknik iletişim araçlarıyla derhâl bildirilerek icra olunur. Söz konusu karar, ilgili şirkete ve ticaret sicili müdürlüğüne ayrıca tebliğ edilir. Hak ve alacaklara el koyma kararı, ilgili gerçek veya tüzel kişiye teknik iletişim araçlarıyla derhâl bildirilerek icra olunur. Söz konusu karar, ilgili gerçek veya tüzel kişiye ayrıca tebliğ edilir.

Postada El Koyma Nedir?

Ceza Muhakemesi Kanununun 129. maddesi postada el koymayı düzenlemekte olup bu maddeye göre; “Suçun delillerini oluşturduğundan şüphe edilen ve gerçeğin ortaya çıkarılması için soruşturma ve kovuşturmada adliyenin eli altında olması zorunlu sayılıp, posta hizmeti veren her türlü resmî veya özel kuruluşta bulunan gönderilere, hâkimin veya gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısının kararı ile el konulabilir.”

Postada el koyma şartları şunlardır:

• Elkonulacak eşya gönderi olmalıdır.
• Suçun kanıtının gönderi olduğu konusunda basit şüphe bulunmalıdır.
• Gönderinin muhakeme sürecinde adliyede bulunması gerekmektedir.
• Postada el koyma ile ilgili hâkimin veya gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısının kararı bulunmalıdır.

Avukat Bürolarında Elkoyma Nedir?

Ceza muhakemesi kanununa göre, avukat büroları ancak mahkeme kararı ile ve kararda belirtilen durumla ilgili Cumhuriyet savcısının denetiminde aranabilir. Ayrıca arama esnasında baro başkanı veya onu temsil eden avukat hazır bulunmalıdır. Aksi halde hukuka aykırı arama söz konusu olacaktır.

Arama sonucu el konulmasına karar verilen şeyler bakımından bürosunda arama yapılan avukat, bunların müvekkili ile arasındaki meslekî ilişkiye ait olduğunu öne sürerek karşı koyduğunda söz konusu el konulan şey ayrı bir zarf içerisine konularak hazır bulunanlarca mühürlenir ve bu kararı vermesi soruşturma aşamasında sulh ceza hâkiminden, kovuşturma aşamasında hâkim veya mahkemeden istenir.

Yetkili hâkim el konulan şeyin avukatla müvekkili arasındaki meslekî ilişkiye ait olduğuna karar verirse elkonulan şey hemen avukata iade edilir ve yapılan işlemi belirten tutanaklar ortadan kaldırılır.

Bilgisayarlara, Bilgisayar Programlarına, Bilgisayar Kütüklerine Elkoyma Nedir?

Ceza Muhakemesi Kanununun 134. maddesinin 2. fıkrasına göre; “Bilgisayar, bilgisayar programları ve bilgisayar kütüklerine şifrenin çözülememesinden dolayı girilememesi veya gizlenmiş bilgilere ulaşılamaması ya da işlemin uzun sürecek olması halinde çözümün yapılabilmesi ve gerekli kopyaların alınabilmesi için, bu araç ve gereçlere elkonulabilir. Şifrenin çözümünün yapılması ve gerekli kopyaların alınması halinde, elkonulan cihazlar gecikme olmaksızın iade edilir.”      

Bilgisayar ve bilgisayar kütüklerine el koyma işlemi sırasında sistemdeki tüm veriler yedeklenmelidir.

Bilgisayar veya bilgisayar kütüklerine elkoymaksızın da, sistemdeki verilerin tamamının veya bir kısmının kopyası alınabilir. Kopyası alınan veriler kâğıda yazdırılarak, bu husus tutanağa kaydedilir ve ilgililer tarafından imza altına alınır.

Basılmış Eserlere Elkoyma Nedir?

Soruşturma için delil niteliği teşkil ediyorsa bu halde her türlü basılmış eserin en fazla üç adetine Cumhuriyet savcısı tarafından el konulabilmektedir. Ancak gecikmesinde sakınca bulunuyorsa bu halde elkoyma işlemini kolluk görevlileri de uygulayabilmektedir.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Ezgi YÜCEL