Ceza Muhakemesinde Yargılama Makamı

Yargılama makamı, ceza muhakemesinde iddia ve savunma makamları arasında geniş bir aralıkta yer alarak yargılamayı yöneten ve hüküm veren makamdır. Bu makamı mahkemeler, yani hakimler veya mahkeme heyeti temsil eder.

Yargılama makamının temel görevi, sunulan delilleri değerlendirerek maddi gerçeği ortaya çıkarmak, adil bir karar vermek ve hukuka uygun bir şekilde yargılama sürecini yürütmektir. Tarafsızlık ilkesine bağlı olan yargılama makamı, iddia ve savunma makamlarını dinleyerek hukuka ve vicdani kanaatine göre hüküm verir.

Mahkeme Makamı

Asıl ceza davasını gören ve hüküm ile uyuşmazlığı soma erdirecek makam mahkeme makamıdır. Mahkemenin asliye ceza mahkemelerinde olduğu gibi tek hakimli olması da mümkündür. Mahkemenin vermiş olduğu hükme karşı üst inceleme mercii olan istinaf ve temyiz kanun yoluna gidilebilir. Mahkemenin hüküm ve bunun dışındaki kararlarına (tutuklama, yetkisizlik vb.) karşı kanunda gösterilmişse itiraz kanun yoluna gidilebilir.

Hakimlik (Yargıçlık) Makamı

Uyuşmazlığı çözecek yargılama yapamaz. Örneğin soruşturma evresinde yetkili yargılama makamı olan sulh ceza hakimliği böyledir. Soruşturma evresinde hakim tarafından verilmesi gereken kararları savcının talebi üzerine sulh ceza hakimi verir. Tutuklama kararını savcı veremez. Eğer savcı soruşturma evresinde şüphelinin tutuklanmasını istiyorsa sulh ceza hakimine başvurur ve sulh ceza hakimi bu talebin reddine veya şüphelinin tutuklanmasına karar verir.

Sulh Ceza Hakimliği

kanunların ayrıca görevli kıldığı haller saklı kalmak üzere yürütülen soruşturmalarda hakim tarafından verilmesi gereken kararları almak, işleri yapmak ve bunlara karşı yapılan itirazları incelemek amacıyla sulh ceza hakimliği kurulmuştur. İş durumunun gerekli kıldığı hallerde birden fazla sulh ceza hakimliği kurulabilir. Bu durumda sulh ceza hakimlikleri numaralandırılır. Müstakilen sulh ceza hakimliğinde görevlendirilen hakimler, adli yargı adalet komisyonlarınca başka mahkemelerde veya işlerde görevlendirilemez. Sulh ceza hakimlikleri bulundukları il veya ilçenin adı ile anılırlar.

Kural olarak soruşturma evresinde hakimlik makamı, kovuşturma evresinde ise mahkeme makamı yetkilidir.

Naip Hakimlik

Kovuşturma evresinde işlemler mahkeme tarafından yürütülür ancak mahkeme binası dışında yapılacak işlemler için mahkeme kurul içinden bir naip hakim görevlendirebilir. Naip hakim, kurul halinde çalışan mahkemelerde söz konusudur. Örneğin ağır ceza mahkemesi hasta olan bir tanığın hastanede dinlenmesi için üyelerinden birini naip hakim olarak görevlendirebilir. Naip hakim de bir hakimlik makamıdır.

Ağır ceza mahkemesi başkanlığı da hakimlik makamıdır. Hakimlik makamı kararlarına karşı itiraz kanun yoluna gidilebilir.

Hakimin Reddi veya Çekinmesi

Hakimin Davaya Bakmasının Yasak Olduğu Haller

Hakim tarafsız olmalıdır. Aşağıdaki hallerde hakimin davaya bakması veya yargılamaya katılması yasaktır:

• Suçtan kendisi zarar görmüşse,
• Sonradan kalksa bile şüpheli, sanık veya mağdur ile aralarında evlilik, vesayet veya kayyımlık ilişkisi bulunmuşsa,
• Şüpheli, sanık veya mağdurun kan veya kayın hısımlığından üstsoy veya altsoyundan biri ise,
• Şüpheli, sanık veya mağdur ile aralarında evlât edinme bağlantısı varsa,
• Şüpheli, sanık veya mağdur ile aralarında üçüncü derece dahil kan hısımlığı varsa,
• Evlilik sona ermiş olsa bile, şüpheli, sanık veya mağdur ile aralarında ikinci derece dahil kayın hısımlığı varsa,
• Aynı davada Cumhuriyet savcılığı, adlî kolluk görevi, şüpheli veya sanık müdafiliği veya mağdur vekilliği yapmışsa,
• Aynı davada tanık veya bilirkişi sıfatıyla dinlenmişse, Hâkimlik görevini yapamaz.
• Bir karar veya hükme katılan hakim yüksek görevli mahkemece bu hükme ilişkin olarak verilecek karar veya hükme katılamaz.
• Aynı işte soruşturma evresinde görev yapmış bulunan hakim, kovuşturma evresinde görev yapamaz ancak bu yasaklılık sebebi sadece soruşturma işlemlerinin Cumhuriyet savcısı yerine sulh ceza hakimi tarafından CMK m. 163’e dayandırılarak yapıldığı hallerde uygulanır.
• Yargılamanın yenilenmesi halinde önceki yargılamada görev yapan hakim aynı işte görev alamaz.

Yukarıdaki hallerin varlığı halinde hakim davadan çekinmelidir. Çekinemezse aşağıdaki kişiler hakimin reddi isteminde bulunabilirler:

• Cumhuriyet Savcısı
• Şüpheli veya Sanık
• Müdafi
• Katılan
• Katılan Vekili

Hakimin davaya bakmasının yasak olduğu hallerde ret isteminde bulunma süre sınırlaması yoktur.

Hakimin Tarafsızlığını Şüpheye Düşürecek Diğer Haller

Hakimin davaya bakmasının yasak olduğu sebepler dışında hakimin tarafsızlığını şüpheye düşürecek diğer hallerin varlığı halinde de hakim davadan çekinebilir; çekinmezse yukarıdaki kişiler tarafından hakkimin reddi istenebilir. Örneğin hakimin; sanığın veya mağdurun nişanlısı olması, kiracısı olması, arkadaşı olması gibi hallerde de hakimin reddi istenebilir.

Ancak yasaklı olduğu hallerden farklı olarak bu durumlarda hakimin reddi her aşamada istenemez.

Tarafsızlığını şüpheye düşürecek sebeplerden dolayı bir hakimin reddi, ilk derece mahkemelerinde sanığın sorgusu başlayıncaya kadar istenebilir. Sonradan ortaya çıkan veya öğrenilen sebeplerle duruşma bitinceye kadar da hakimin reddi istenebilir ancak bu istemin ret sebebinin öğrenilmesinden itibaren 7 gün içinde yapılması şarttır.

Hakimin Reddinde Usul

Hakimin reddi istemi mensup olduğu mahkemeye yapılır. Ret isteminde bulunan, öğrendiği ret sebeplerinin tümünü bir defada açıklamak ve süresi içinde olguları ile birlikte ortaya koymakla yükümlüdür.

Hakimin reddi istemine mensup olduğu mahkemece karar verilir ancak reddi istenen hakim müzakereye katılamaz. Bu nedenle mahkeme teşekkül edemezse bu hususta aşağıdaki merciiler karar verir:

Reddi istenen hâkim asliye ceza mahkemesine mensup ise bu mahkemenin yargı çevresi içerisinde bulunan ağır ceza mahkemesine,

Reddi istenen hâkim ağır ceza mahkemesine mensup ise o yerde ağır ceza mahkemesinin birden fazla dairesinin bulunması hâlinde, numara olarak kendisini izleyen daireye, son numaralı daire için (1) numaralı daireye; o yerde ağır ceza mahkemesinin tek dairesi bulunması hâlinde ise, en yakın ağır ceza mahkemesine aittir.

Ret istemi sulh ceza hâkimine karşı ise, yargı çevresi içinde bulunduğu asliye ceza mahkemesi ve tek hâkime karşı ise, yargı çevresi içerisinde bulunan ağır ceza mahkemesi karar verir.

Bölge adliye mahkemesi ceza dairelerinin başkan ve üyelerinin reddi istemi, reddedilen başkan ve üye katılmaksızın görevli olduğu dairece incelenerek karara bağlanır.

Ret isteminin kabulü halinde, davaya bakmakla bir başka hâkim veya mahkeme görevlendirilir.

Ret isteminin kabul edilmemesine ilişkin kararlara karşı itiraz yoluna gidilebilir.

Reddi istenen hakim, ret hakkında bir karar verilinceye kadar yalnız gecikmesinde sakınca olan işlemleri yapar. Ret isteminin kabulüne karar verildiğinde gecikmesinde sakınca bulunan hal nedeniyle yapılmış işlemler dışında duruşma tekrarlanır.

Hakimin Reddi Talebinin Geri Çevrilmesi

Mahkeme, kovuşturma evresinde ileri sürülen hâkimin reddi istemini aşağıdaki durumlarda geri çevirir:

• Ret istemi süresinde yapılmamışsa.
• Ret sebebi ve delili gösterilmemişse.
• Ret isteminin duruşmayı uzatmak amacı ile yapıldığı açıkça anlaşılıyorsa.

Bu hâllerde ret istemi, toplu mahkemelerde reddedilen hâkimin müzakereye katılmasıyla, tek hâkimli mahkemelerde de reddedilen hâkimin kendisi tarafından geri çevrilir.

Bu konudaki kararlara karşı itiraz yoluna başvurulabilir.

Zabıt Katibinin Reddi veya Çekinmesi

Hakimin reddi ve çekinmesine ilişkin hükümler zabıt katipleri hakkında da uygulanır. Zabıt katibinin reddi veya çekinmesi halinde gereken karar yanında çalıştığı mahkeme başkanı veya hakim tarafından verilir.

Aynı işte zabıt katibinin hakim ile birlikte reddi istemi hakkında veya çekinmelerine karar verecek merci, hakime göre belirlenir.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Tuğçe ŞEN