Ceza Muhakemesinde Soruşturma Evresi

Soruşturma, ceza muhakemesinin ilk evresidir.

Soruşturma, yetkili mercilerce suç şüphesinin öğrenilmesinden iddianamenin kabulüne kadar geçen evreyi ifade eder. (CMK m.2/1-e)

Soruşturma Evresinin Özellikleri 

Soruşturma evresinin özellikleri şunlardır: 

Gizlilik

Yasal istisnalar saklı kalmak ve savunma haklarına zarar vermemek koşuluyla soruşturma evresindeki usul işlemleri gizlidir. Bunun amacı kişilerin lekelenmelerini önlemek ve delil karartılmasını önlemektir. Soruşturma dosyası kural olarak gizlidir. 

Müdafi, soruşturma evresinde dosya içeriğini inceleyebilir ve istediği belgelerin bir örneğini harçsız olarak alabilir. Müdafi veya vekilin soruşturma dosyasını inceleyebilmesi için hakim, savcı ve kolluktan izin ya da karar alması gerekmez. 

Müdafi, iddianamenin mahkeme tarafından kabul edildiği tarihten dosya içeriğini ve muhafaza altına alınmış kanıtları inceleyebilir; bütün tutanak ve belgelerin örneklerini harçsız olarak alabilir. 

Yazılılık

Soruşturma aşamasında yapılan işlemlerde yazılılık ilkesi geçerlidir. Her soruşturma işlemi tutanağa bağlanır. Tutanak, adli kolluk görevlisi Cumhuriyet savcısı veya sulh ceza hakimi ile hazır bulunan zabıt katibi tarafından imza edilir. 

Dağınıklık

Soruşturma işlemleri arasında kişi, yer ve zaman bakımından bir bağ yoktur. Bu işlemler farklı kişilerce, farklı yerlerde ve farklı zamanlarda yapılabilir. 

Kurala Bağlı Olmayış

Kovuşturma evresi ve özellikle duruşma aşamasındaki işlemlerin aksine, soruşturma evresindeki işlemlerin nasıl yapılacağı, hangi sırayla yürütüleceği açıkça düzenlenmemiştir. 

Kamusallık

Soruşturma Devleti temsil eden makamlarca yürütülür. Kural olarak suçtan zarar görenler istemese bile ceza soruşturması başlar. 

Mecburilik

Adli Makamlar suç şüphesi üzerine soruşturmayı başlatmakla yükümlüdürler. 

Soruşturmanın Başlaması 

Soruşturma evresi, yetkili mercilerce suç şüphesinin öğrenilmesiyle başlar. 

Suç şüphesi değişik biçimlerde öğrenilebilir: 

İhbar

İhbar, soruşturma ve kovuşturması re’sen yapılan bir suçun işlendiğinden haberdar olan bir kimsenin, bu durumu yetkili makamlara bildirmesidir. Suç duyurusu da denilmektedir. 

Şikayet

Şikayet yasada fail hakkında muhakeme yapılabilmesi için suçtan zarar görenin iradesinin arandığı durumlarda, suçtan zarar görenin fail hakkında soruşturma ve kovuşturma yapılmasını yetkili makamlardan istenmesidir. 

Doğrudan Öğrenme

Cumhuriyet savcısı suç işlendiği haberini edinince re’sen soruşturmaya başlar. 

Suç Şüphesi Üzerine Yapılacak İşlemler

Cumhuriyet Savcısı, ihbar veya başka bir suretle bir suçun işlendiği izlenimini veren bir durumu öğrenir öğrenmez kamu davasını açmaya yer olup olmadığına karar vermek üzere hemen işin gerçeğini araştırmaya başlar.

Başka bir ifadeyle, bir suçun işlendiği izlenimini alan Cumhuriyet savcısı, hemen iddianame düzenleyip kamu davası açılması için mahkemeye başvuramaz. Savcı, ilk olarak suç izlenimini veren olguların doğruluğunu araştırmakla yükümlüdür.

İhbar ve şikayet konusu eylemin suç oluşturmadığının herhangi bir araştırma yapılmasını gerektirmeksizin açıkça anlaşılması veya ihbar ve şikayetin soyut ve genel nitelikte olması durumunda soruşturma yapılmasına yer olmadığına karar verir. 

Suç şüphesinin edinilmesiyle başlayan soruşturma, Cumhuriyet savcısının talimatlarıyla yürütülür. Cumhuriyet savcısı, araştırmayı doğrudan doğruya yapabileceği gibi emrindeki adli kolluk görevlileri aracılığıyla da yapabilir. Adli kolluk görevlileri, ele geçirdikleri olayları, yakalanan kişileri ve uygulanan tedbirleri hemen çalıştıkları Cumhuriyet savcısına bildirmek ve savcının adliyeye ilişkin emirlerini derhal yerine getirmekle yükümlüdür.

Adli Görevlerin Yapılmasına Engel Olma

Adli görev veya ilerde kötüye kullanma veya ihmalleri görülen kamu görevlileri ile cumhuriyet savcılarının sözlü veya yazılı istem ve emirlerini yapmakta kötüye kullanma veya ihmalleri görülen kolluk amir ve memurları hakkında soruşturma açılabilmesi izin alınmasına gerek yoktur. 

Adli görev veya işlerde kötüye kullanma veya ihmalleri görülen vali ve kaymakamlar hakkında 4483 sayılı Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Yasa hükümleri uygulanır. 

En üst dereceli kolluk amirleri hakkında ise hakimlerin görevlerinden dolayı tabi oldukları yargılama usulü uygulanır. Yani, en üst dereceli kolluk amirlerinin, yasa tarafından kendilerine verilen veya kanunlar gereğince kendilerinden istenen adliye ile ilgili görev veya işlerde kötüye kullanma veya ihmalleri nedeniyle haklarında, hakimlerin görevlerinden dolayı tabi oldukları inceleme, soruşturma ve kovuşturma usulünün uygulanması, diğer durumlarda ise ait olduğu yasa hükümlerine göre işlemlerin yürütülmesi gerekir. 

Soruşturmanın Sona Ermesi 

Soruşturma evresi sonunda Cumhuriyet savcısı bir karar vermek zorundadır. Savcı ya iddianame düzenleyerek kamu davası açılması için mahkemeye başvuracak ya da kovuşturmaya yer olmadığı kararı veya diğer kararlardan birini verecektir. 

Soruşturma evresinin temel işlevi, yeterli suç şüphesinin olup olmadığını saptamak ve böylece kamu davasının açılmasına gerek olup olmadığını belirlemektir. 

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Ezgi DEMİROCAK