Ceza Muhakemesinde Kanun Yolları Nelerdir?
Ceza muhakemesinde kanun yolları, kararların hukuka uygunluğunun denetlenmesi için başvurulan yasal yollardır. Ceza Muhakemesi Kanunu’nda (CMK) kanun yolları, olağan ve olağanüstü olmak üzere iki gruba ayrılmıştır.
- Olağan kanun yolları, henüz kesinleşmemiş karar ve hükümlere karşı kullanılan itiraz, istinaf ve temyizdir.
- Olağanüstü kanun yolları ise, kesinleşmiş karar ve hükümlere karşı başvurulan olağanüstü itiraz, kanun yararına bozma ve yargılamanın yenilenmesidir.
Kanun yollarına başvuruda süre, usul ve sonuçlar bakımından farklılıklar bulunmaktadır.
Kanun Yollarına Başvurma Hakkı
Kanun yollarına başvurma hakkı, CMK m. 260’da belirtilen kişilere tanınmıştır. Bu kişiler, Cumhuriyet savcısı, şüpheli, sanık, müdafi, vekil, katılan, katılma isteği karara bağlanmamış, reddedilmiş veya katılan sıfatını alabilecek zarar görmüş kimseler, yasal temsilci veya eştir.
Cumhuriyet Savcısının Kanun Yollarına Başvurma Hakkı
Cumhuriyet savcısı, sanık aleyhine veya lehine kanun yollarına başvurabilir. Ancak başvurusunda belirtmek zorundadır.
Cumhuriyet savcısının aleyhine kanun yoluna başvurduğu karar, sanık lehine bozulabilir veya değiştirilebilir. Savcı, sanık lehine kanun yoluna başvurduğunda, yeniden verilen hüküm önceki hükümde belirlenmiş cezadan daha ağır bir ceza içeremez. Bu kural, aleyhe değiştirme yasağı olarak da bilinir.
Şüpheli veya Sanığın Kanun Yollarına Başvurma Hakkı
Şüpheli veya sanık, kendi lehine kanun yollarına başvurabilir. Ancak şüpheli veya sanığın başvurduğu kanun yolunun anlamını kavrayabilmesi önemlidir; aksi takdirde, müdafi veya yasal temsilci tarafından başvuruda bulunulması gerekmektedir.
Tutuklu olan şüpheli veya sanık, kendisini tutuklu bulunduğu ceza infaz kurumu ve tutukevi müdürüne beyan ederek veya bu konuda bir dilekçe vererek kanun yollarına başvurabilir.
Katılanın Kanun Yollarına Başvurma Hakkı
Bu Kanun kapsamında müdahil sıfatını kazanmış olanlar ve müdahil olma talebi henüz karara bağlanmamış, reddedilmiş veya müdahil sıfatını kazanabilecek şekilde suçtan zarar görmüş olanlar için kanun yolları mevcuttur. Müdahil, Cumhuriyet savcısından bağımsız olarak kanun yollarına başvurabilir.
Yasal Temsilci veya Eşin Kanun Yollarına Başvurma Hakkı
Şüpheli veya sanığın yasal temsilcisi ile eşi, şüpheli veya sanığın lehine olan kanun yollarına süresi içinde kendi inisiyatifleriyle başvurabilirler. Şüpheli veya sanığın başvurusuyla ilgili hükümler, bu kişiler tarafından yapılan başvuru ve sonraki işlemler için de geçerlidir. Yasal temsilci veya eş, ancak şüpheli veya sanığın lehine olacak şekilde vekaletname aranmaksızın kanun yollarına başvurabilir.
Müdafi veya Vekilin Kanun Yollarına Başvurma Hakkı
Ceza Muhakemesi Kanununun 261. maddesine gereğince; Avukat, müdafiliğini veya vekilliğini üstlendiği kişilerin açık arzusuna aykırı olmamak koşuluyla kanun yollarına başvurabilir.
Ayrıca kendisine müdafi atanan şüpheli veya sanıklar yararına kanun yoluna başvurulduğunda veya başvurulan kanun yolundan vazgeçildiğinde şüpheli veya sanık ile müdafiin iradesi çelişirse müdafiin iradesi geçerli sayılır. Müdafiin veya vekilin başvurudan vazgeçebilmesi, vekâletnamede bu hususta özel yetkili kılınmış olması koşuluna bağlıdır.
Kanun Yollarına Başvuru Usulü
Kanun yollarına yazılı olarak başvurulabilmektedir. Ayrıca zabıt katibine sözlü beyan sonucu tutanağa geçirmek vasıtasıyla başvuru da mümkündür.
Kanun yollarına başvuru belirli sürelere tabi tutulmuştur. Bu süreler;
- İtiraz süresi 7 gün
- İstinaf süresi 7 gün
- Temyiz süresi 15 gün
- Yargıtay Cumhuriyet Savcısının sanık aleyhine itirazı 30 gün
- Kanun yararına bozma süreye tabi değil
- Yargılamanın yenilenmesi süreye tabi değil.
Ceza Muhakemesinde Kanun Yollarına Başvurmanın Sonuçları
Ceza muhakemesinde kanun yollarına başvurunun sonuçları, başvurulan kanun yolunun türüne, kararın niteliğine ve başvuranın sıfatına göre değişiklik gösterebilir. Genel olarak, kanun yollarına başvurmanın sonuçları şunlardır:
- İtiraz: İtiraz, kararın yerine getirilmesinin geri bırakılması sonucunu doğurmaz. Ancak, kararına itiraz edilen makam veya kararı inceleyecek merci, geri bırakılmasına karar verebilir. İtiraz, kararın bozulmasını veya onanmasını sağlar. İtiraz edilen karar, itiraz merciince bozulursa, kararı veren makam yeniden karar verir. İtiraz edilen karar, itiraz merciince onanırsa, karar kesinleşir.
- İstinaf: İstinaf, hükmün kesinleşmesini engeller. İstinaf, hükmün bozulmasını veya onanmasını sağlar. İstinaf edilen hüküm, istinaf merciince bozulursa, hüküm veren mahkeme veya istinaf merciince belirlenen başka bir mahkeme yeniden yargılama yapar. İstinaf edilen hüküm, istinaf merciince onanırsa, hüküm kesinleşir.
- Temyiz: Temyiz, hükmün kesinleşmesini engeller. Temyiz, hükmün bozulmasını veya onanmasını sağlar. Temyiz edilen hüküm, temyiz merciince bozulursa, hüküm veren mahkeme veya temyiz merciince belirlenen başka bir mahkeme yeniden yargılama yapar. Temyiz edilen hüküm, temyiz merciince onanırsa, hüküm kesinleşir.
- Olağanüstü itiraz: Olağanüstü itiraz, kesinleşmiş hükümlere karşı başvurulan bir kanun yoludur. Olağanüstü itiraz, hükmün bozulmasını veya onanmasını sağlar. Olağanüstü itiraz edilen hüküm, olağanüstü itiraz merciince bozulursa, hüküm veren mahkeme veya olağanüstü itiraz merciince belirlenen başka bir mahkeme yeniden yargılama yapar. Olağanüstü itiraz edilen hüküm, olağanüstü itiraz merciince onanırsa, hüküm kesinleşir.
- Kanun yararına bozma: Kanun yararına bozma, kesinleşmiş hükümlere karşı Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı tarafından başvurulan bir kanun yoludur. Kanun yararına bozma, hükmün bozulmasını veya onanmasını sağlar. Kanun yararına bozma talebiyle bozulan hüküm, bozma merciince belirlenen başka bir mahkeme tarafından yeniden yargılama yapılır. Kanun yararına bozma talebiyle bozulan hüküm, bozma merciince onanırsa, hüküm kesinleşir.
- Yargılamanın yenilenmesi: Yargılamanın yenilenmesi, kesinleşmiş hükümlere karşı başvurulan bir kanun yoludur. Yargılamanın yenilenmesi, hükmün ortadan kaldırılmasını veya onanmasını sağlar. Yargılamanın yenilenmesi talebiyle ortadan kaldırılan hüküm, ortadan kaldırma merciince belirlenen başka bir mahkeme tarafından yeniden yargılama yapılır. Yargılamanın yenilenmesi talebiyle ortadan kaldırılan hüküm, ortadan kaldırma merciince onanırsa, hüküm kesinleşir.
Kanun Yollarına Başvurudan Vazgeçme ve Başvurunun Geri Alınması
Kanun yoluna başvurulduktan sonra vazgeçme, başvuru mercii tarafından bir karar alınıncaya kadar geçerliliğini sürdürür. Ayrıca, yasa yollarına önceden vazgeçme imkanı bulunmamaktadır.
Kanun yoluna başvurulduktan sonra vazgeçme, mercii tarafından karar verilene kadar geçerlidir. Ancak, Cumhuriyet savcısı tarafından sanık lehine yapılan başvurudan, sanığın rızası olmaksızın vazgeçilemez. Müdafi veya vekilin başvurudan vazgeçebilmesi için, vekâletnamede bu konuda özel yetki verilmiş olması gerekmektedir.
Müdafi olmayan şüpheli veya sanık; çocuk, kendisini savunamayacak derecede malul veya sağır ve dilsizse, talep olmaksızın bir müdafi atanır. Şüpheli veya sanık ile atanmış müdafi arasında vazgeçme veya devam etme konusunda anlaşmazlık durumunda, müdafi tarafından dile getirilen irade geçerli kabul edilir.
Aleyhe Değiştirme Yasağı
Aleyhe değiştirme yasağı kanun yoluna başvuran kişinin hakkında verilen usul ve yasaya aykırı kararı başvuru neticesinde aleyhe karar çıkacağı endişesiyle kanun yoluna başvurma endişesinden kurtaran ilkedir. Bu ilke sadece sanık lehine kanun yollarına başvurulması halinde uygulama alanı bulur.
Ekin Hukuk Bürosu olarak Ceza Hukuku alanında uzman avukat kadromuzla iletişime geçmek ve dava ve işlemlerinizi takip etmek için bize ulaşabilirsiniz.
Stj. Av. Nesrin KOŞAR & Av. Ahmet EKİN
