Ceza Mahkemelerinde Görev ve Yetki Nedir?

Madde Bakımından Yetki Nedir?

Hangi mahkemenin hangi ağırlıktaki suçlara bakacağını gösteren kurallara madde bakımından yetki kuralları denilmektedir. Ceza Muhakemesi Kanunu madde bakımından yetki kavramı yerine görev kavramını kullanmakta olup Ceza Muhakemesi Kanununun 3. Maddesine göre; “Mahkemelerin görevleri kanunla belirlenir.”

Madde bakımından yetki (görev) kurallarının özellikleri şu şekildedir:

• Madde bakımından yetki kuralları (görev) kamu düzenindendir.
• Ceza Muhakemesi Kanununun 4. Maddesinin 1. Fıkrasına göre; “Davaya bakan mahkeme, görevli olup olmadığına kovuşturma evresinin her aşamasında re’sen karar verebilir.”
• Ceza davasının tarafları da kovuşturma evresinin her aşamasında mahkemenin görevsiz olduğunu ileri sürebilirler.
• Ceza Muhakemesi Kanununun 7. Maddesine göre; “Yenilenmesi mümkün olmayanlar dışında, görevli olmayan hâkim veya mahkemece yapılan işlemler hükümsüzdür”

Görevli Mahkeme Nasıl Belirlenir?

Görevli mahkemenin belirlenmesinde iddianamedeki sevk maddesi değil olayın anlatılışı esas alınmaktadır. Yani hakim görevli olup olmadığını iddianameye göre değil maddi olaya göre belirler.

Asliye ceza mahkemeleri ve ağır ceza mahkemelerinin hangi uyuşmazlıklara bakacağını Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun düzenlemektedir.

Mahkemelerin görev alanlarının belirlenmesinde ağırlaştırıcı ve hafifletici nedenler dikkate alınmayıp, suçun cezasının üst sınırı göz önünde bulundurulmaktadır.

Sulh Ceza Hakimliğinin Görevleri Nelerdir?

2014 yılında sulh ceza mahkemeleri kaldırılarak söz konusu mahkemelerin görevleri asliye ceza mahkemelerine devredilmiştir. Sulh Ceza Hakimliğinin kurulmasının amacı ise Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanunun 10. maddesinde; “Kanunların ayrıca görevli kıldığı hâller saklı kalmak üzere, yürütülen soruşturmalarda hâkim tarafından verilmesi gerekli kararları almak, işleri yapmak ve bunlara karşı yapılan itirazları incelemek amacıyla sulh ceza hâkimliği kurulmuştur.” şeklinde düzenlenmiştir.

Yani ceza muhakemesinde gerçekleştirilecek olan tutuklama, adli kontrol ve beden muayanesi vs. gibi kararları verme ve kovuşturmaya yer olmadığına dair karar itirazları incelemekle sulh ceza hakimliği görevlidir.

Asliye Ceza Mahkemesinin Görevleri Nelerdir?

Asliye Ceza Mahkemelerinin görevleri Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanunun 11. maddesinde; “Kanunların ayrıca görevli kıldığı hâller saklı kalmak üzere, sulh ceza hâkimliği ve ağır ceza mahkemelerinin görevleri dışında kalan dava ve işlere asliye ceza mahkemelerince bakılır.” şeklinde düzenlenmiştir.

Yani bir uyuşmazlığın yargılamasında asliye ceza mahkemelerinin görevli olması için;

• Uyuşmazlık ağır ceza mahkemeleri ve özel ceza mahkemelerinin alanına girmemeli,
• Yasa uyuşmazlık bakımından başka bir mahkemeyi görevli kılmamalıdır.

Ağır Ceza Mahkemesinin Görevleri Nelerdir?

Ağır Ceza Mahkemelerinin görevleri Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanunun 12. maddesinde; “Kanunların ayrıca görevli kıldığı hâller saklı kalmak üzere, Türk Ceza Kanununda yer alan yağma (m. 148), irtikâp (m. 250/1 ve 2), resmî belgede sahtecilik (m. 204/2), nitelikli dolandırıcılık (m. 158), hileli iflâs (m. 161) suçları, Türk Ceza Kanununun İkinci Kitap Dördüncü Kısmının Dört, Beş, Altı ve Yedinci Bölümünde tanımlanan suçlar (318, 319, 324, 325 ve 332 nci maddeler hariç) ve 12/4/1991 tarihli ve 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanununun kapsamına giren suçlar dolayısıyla açılan davalar ile ağırlaştırılmış müebbet hapis, müebbet hapis ve on yıldan fazla hapis cezalarını gerektiren suçlarla ilgili dava ve işlere bakmakla ağır ceza mahkemeleri görevlidir. Anayasa Mahkemesi ve Yargıtayın yargılayacağı kişilere ilişkin hükümler, askerî mahkemelerin görevlerine ilişkin hükümler ile çocuklara özgü kovuşturma hükümleri saklıdır.” şeklinde düzenlenmiştir.

Yani suçun ve cezasının niteliğine bakılmaksızın;

• Yağma
• İrtikap
• Resmî Belgede Sahtecilik
• Nitelikli Dolandırıcılık
• Hileli İflâs Suçları,
• Türk Ceza Kanununun İkinci Kitap Dördüncü Kısmının Dört, Beş, Altı Ve Yedinci Bölümünde Tanımlanan Suçlar
• 3713 Sayılı Terörle Mücadele Kanununun Kapsamına Giren Suçlar konusunda yargılama ağır ceza mahkemesinde gerçekleştirilir.

Suçun ve cezanın niteliğine göre ağır ceza mahkemelerinin görev alanına giren suçlar;

• Ağırlaştırılmış müebbet hapis
• Müebbet hapis
• 10 yıldan fazla hapis cezasını gerektiren suçlardır.

Çocuk Mahkemesi ve Çocuk Ağır Ceza Mahkemesinin Görevleri Nelerdir?

Çocuk mahkemesi asliye ceza mahkemesinin görev alanına giren suçlar bakımından çocuklara açılacak davalara bakmaktadır. Çocuk ağır ceza mahkemesi çocuklar tarafından işlenen ve ağır ceza mahkemesinin görev alanına giren suçlara bakmaktadır.

Madde Bakımından Yetki Uyuşmazlıkları Nedir?

Görev uyuşmazlıkları iki şekilde karşımıza çıkabilmektedir. Bunlar olumlu görev uyuşmazlığı ve olumsuz görev uyuşmazlığıdır. Aynı dava için farklı mahkemelerin kendini görevli görmesi halinde olumlu görev uyuşmazlığından; farklı mahkemelerin kendini yetkisiz görmesi halinde olumsuz yetki uyuşmazlığından bahsedilmektedir.

Görev uyuşmazlığı bulunması hali Ceza Muhakemesi Kanununun 4. maddesinin 2. fıkrasında şu şekilde düzenlenmiştir; “Görev konusunda mahkemeler arasında uyuşmazlık çıktığında, görevli mahkemeyi ortak yüksek görevli mahkeme belirler.”

Madde Bakımından Yetki Kurallarının İstisnaları Nelerdir?

• Suçun Hukuksal Niteliğinin Değişmesi

Ceza Muhakemesi Kanununun 6. maddesine göre;      “Duruşmada suçun hukukî niteliğinin değiştiğinden bahisle görevsizlik kararı verilerek dosya alt dereceli mahkemeye gönderilemez.”

İddianamenin kabulünden sonra işin uyuşmazlığa bakan mahkemenin görevini aştığı anlaşırsa mahkeme bir kararla dosyayı görevli mahkemeye gönderir.

Uyuşmazlık özel yetkili mahkemenin görev alanına girmekteyse de bu durumda mahkemenin o uyuşmazlığı çözmesi mümkün değildir.

• Bağlantı

Davalar arasında bağlantı bulunması durumunda bunlar birleştirilerek tek mahkemede görülmesi mümkündür.

 Görevsizlik İddiası Nedir?

Görev kuralları kamu düzeninden olduğundan görevsizlik iddiası kovuşturma evresinin her aşamasında ileri sürülebilir. Mahkeme görevsizliği re’sen değerlendirebilir.

Görevsizlik yargı yeri değişikliğine yol açmıyorsa itiraza tabidir. Şayet yargı yeri değişikliği sonucunu doğuruyorsa bu durumda istinaf yoluna başvurulması gerekmektedir.

Yer Bakımından Yetki Nedir?

Uyuşmazlığa hangi yerdeki mahkemenin bakacağını gösteren kurallara yer bakımından yetki kuralları denilmektedir.

Yer bakımından yetki kurallarının özellikleri şu şekildedir:

• Yer bakımından yetkisizlik kararı verilebilmesi için talebe gerek yoktur. Mahkeme re’sen karar verebilir.
• Ceza Muhakemesi Kanununun 20. maddesine göre; “Yetkili olmayan hâkim veya mahkemece yapılan işlemler, sadece yetkisizlik nedeniyle hükümsüz sayılmaz.”

Yetkili Mahkeme Nasıl Belirlenir?

Karada İşlenen Suçlarda Yetkili Mahkeme Neresidir?

Özel bir hüküm bulunmadığı sürece suçun işlendiği yer mahkemesi yer olarak yetkili mahkemedir. Türkiye’de işlenen suçlarda Türkiye yer bakımından yetkilidir.

Türk Ceza Kanununun 8. maddesinin 2. fıkrasına göre; ” Suç; a) Türk kara ve hava sahaları ile Türk karasularında, b) Açık denizde ve bunun üzerindeki hava sahasında, Türk deniz ve hava araçlarında veya bu araçlarla, c) Türk deniz ve hava savaş araçlarında veya bu araçlarla, d) Türkiye’nin kıt’a sahanlığında veya münhasır ekonomik bölgesinde tesis edilmiş sabit platformlarda veya bunlara karşı, İşlendiğinde Türkiye’de işlenmiş sayılır.”

Suçun nerede işlenmiş sayılacağı konusunda üç farklı görüş vardır. Bunlar; harekete üstünlük tanıyan, sonuca üstünlük tanıyan ve karma görüştür. Şayet bir otobüse bomba yerleştirildiyse harekete üstünlük taşıyan görüşe göre suç yerleştirilen yerde, sonuca üstünlük tanıyan görüşe göre bombanın patladığı yerde karma görüşe göre suç iki yerde birden işlenmiş olmaktadır.

Ceza Muhakemesi Kanunu kesintisiz ve zincirleme suçlara ilişkin olarak özel düzenlemelere yer vermiş olup bu düzenlemeler şu şekildedir: ” Teşebbüste son icra hareketinin yapıldığı, kesintisiz suçlarda kesintinin gerçekleştiği ve zincirleme suçlarda son suçun işlendiği yer mahkemesi yetkilidir.”

Kanun suçun işlendiği yerin tespit edilememesi hali için yedek kurallara yer vermiştir. Bu kurallar şu şekildedir:

Yani sıralamak gerekirse;

• Şüpheli veya sanığın yakalandığı yer
• Şüpheli veya sanığın yerleşim yerinin bulunduğu yer
• Şüpheli veya sanığın Türkiye’de en son oturduğu yer
• İlk usul işleminin yapıldığı yer sırasıyla yetkilidir.

Suçun işlendiği yer mahkemesinin yetkili olması kuralının bazı istisnaları olup bu istisnalar ise şu şekildedir:

• Suç, ülkede yayımlanan bir basılı eserle işlenmişse yetki, eserin yayım merkezi olan yer mahkemesine Ancak, aynı eserin birden çok yerde basılması durumunda suç, eserin yayım merkezi dışındaki baskısında meydana gelmişse, bu suç için eserin basıldığı yer mahkemesi de yetkilidir.
• Soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlı olan hakaret suçunda eser, mağdurun yerleşim yerinde veya oturduğu yerde dağıtılmışsa, o yer mahkemesi de yetkilidir.
• Mağdur, suçun işlendiği yer dışında tutuklu veya hükümlü bulunuyorsa, o yer mahkemesi de yetkilidir.

Deniz Taşıtlarında İşlenen Suçlarda Yetkili Mahkeme Neresidir?

Ceza Muhakemesi Kanununun 15. maddesinde bu durum; “Suç, Türk bayrağını taşıma yetkisine sahip olan bir gemide veya böyle bir taşıt Türkiye dışında iken işlenmişse, geminin ilk uğradığı Türk limanında veya bağlama limanında bulunan mahkeme yetkilidir.” şeklinde düzenlenmiştir. Yani;

• Geminin ilk uğradığı Türk limanı
• Geminin bağlama limanının bulunduğu yer mahkemesi yetkilidir.

Hava ve Demiryolu Taşıtlarında İşlenen Suçlarda Yetkili Mahkeme Neresidir?

Ceza Muhakemesi Kanununun 15. maddenin 2. fıkrasında ise “Türk bayrağını taşıma hakkına sahip olan hava taşıtları ile demiryolu taşıtları hakkında da yukarıdaki fıkra hükümleri uygulanır.” düzenlemesine yer verilmiş olup yukarıda yer verdiğimiz birinci fıkraya atıf yapılmıştır.

Yer Bakımından Yetkisizlik İddiası Nedir?

Yer bakımından yetkisizlik iddiası ile mahkeme yer bakımından uyuşmazlığa bakmaya yetkili olmadığını açıklar. Yer bakımından yetkisizlik kararı talep üzerine veya mahkemece re’sen verilebilir. Sanık, yetkisizlik iddiasını, ilk derece mahkemelerinde duruşmada sorgusundan, bölge adliye mahkemelerinde incelemenin başlamasından ve duruşmalı işlerde inceleme raporunun okunmasından önce bildirir.

Yetkisizlik iddiasına ilişkin karar, ilk derece mahkemelerinde sanığın sorgusundan önce, bölge adliye mahkemelerinde duruşmasız işlerde incelemenin hemen başlangıcında, duruşmalı işlerde inceleme raporu okunmadan önce verilir. Bu aşamalardan sonra yetkisizlik iddiasında bulunulamayacağı gibi mahkemeler de bu hususta re’sen karar veremez.

Yer Bakımından Yetki Uyuşmazlıkları Nelerdir?

Yetki uyuşmazlıkları iki şekilde karşımıza çıkabilmektedir. Bunlar olumlu yetki uyuşmazlığı ve olumsuz yetki uyuşmazlığıdır. Aynı dava için farklı mahkemelerin kendini yetkili görmesi halinde olumlu yetki uyuşmazlığından; farklı mahkemelerin kendini yetkisiz görmesi halinde olumsuz yetki uyuşmazlığından bahsedilmektedir.

Ceza Muhakemesi Kanununun 17. maddesine göre; “Birkaç hâkim veya mahkeme arasında olumlu veya olumsuz yetki uyuşmazlığı çıkarsa, ortak yüksek görevli mahkeme, yetkili hâkim veya mahkemeyi belirler.”

Davanın Nakli Nedir?

Belirli nedenlerin varlığı halinde uyuşmazlığın yer bakımından yetkili mahkemeden alınarak yetkisiz mahkemeye verilmesine davanın nakli denir.

Ceza Muhakemesi Kanununun 19. maddesinde davanın nakli şu şekilde düzenlenmiştir: “Yetkili hâkim veya mahkeme, hukukî veya fiilî sebeplerle görevini yerine getiremeyecek hâlde bulunursa; yüksek görevli mahkeme, davanın başka yerde bulunan aynı derecede bir mahkemeye nakline karar verir. Kovuşturmanın görevli ve yetkili olan mahkemenin bulunduğu yerde yapılması kamu güvenliği için tehlikeli olursa, davanın naklini Adalet Bakanı Yargıtaydan ister.”      Yani ilk neden fiili nedenler olup bu duruma davaya bakan hakimin raporlu olması örnek verilebilir. İkinci neden hukuki neden olup hakimin reddi halinde başka hakim bulunmaması örnek verilebilir.

İkinci hal ise kamu güvenliği bakımından tehlike oluşturması durumudur.

Duruşmanın Başka Yerde Yapılması Nedir?

Mahkeme, fiili sebepler veya güvenlik gerekçesiyle duruşmanın il sınırları içinde başka bir yerde yapılmasına karar verebilir. Bu karara karşı itiraz yolu açıktır. Örneğin mahkeme salonunun fiziki yetersizliği sebebiyle başka yerde duruşmanın yapılmasına karar verilebilir.

İstinabe Nedir?

Yer bakımından yetkili hakimin başka yerdeki hakime bir ceza muhakamesi işleminin yapılması konusundaki devrine istinabe denilmektedir. Ceza Muhakemesi Kanununun 196. maddesine göre; “Sanık, alt sınırı beş yıl ve daha fazla hapis cezasını gerektiren suçlar hariç olmak üzere, istinabe suretiyle sorguya çekilebilir. Sorgu için belirlenen gün, Cumhuriyet savcısı ile sanık ve müdafiine bildirilir. Cumhuriyet savcısı ile müdafiin sorgu sırasında hazır bulunması zorunlu değildir. Sorgusundan önce sanığa, ifadesini esas mahkemesi huzurunda vermek isteyip istemediği sorulur.”  

Kişi Bakımından Yetki Nedir?

Hangi mahkemenin kimin hangi suçlarını yargılayacağını düzenleyen kurallara kişi bakımından yetki kuralları denilmekte olup bu kurallar Anayasa mahkemesinin yargılayacağı kamu görevlileri, hakimler, savcılar ve avukatlar bakımından özellik göstermektedir.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Ezgi YÜCEL