Çek İptali Davası Nedir?

Çek, ticaret ve finansal işlemlerde sıklıkla kullanılan bir ödeme aracıdır. Ancak zaman zaman çeklerin geçersiz hale gelmesi, iptal edilmesi ya da zıya uğraması gerekebilir. Çekle ilgili hukuki sorunların çözülmesi amacıyla çek iptal davaları açılabilir. Bu yazıda, çeklerin zıya uğrama durumları, çek iptal davası nedir, kimlerin açabileceği ve iptal kararının sonuçları gibi konulara değinilecektir.

Çek Hangi Hallerde Zıyaa Uğrar?

Çek, birkaç farklı sebepten dolayı zıya uğrayabilir, yani geçerliliğini kaybedebilir. Bunlar arasında şunlar bulunur:

• Çekin Kaybolması veya Çalınması: Çek kaybolduğunda veya çalındığında, sahibi çek üzerinde herhangi bir işlem yapamayacak durumda kalır. Bu durumda çekin zıya uğraması söz konusu olur.

• Çekin Sahte Olması: Eğer çek sahte ise, hiçbir geçerliliği yoktur ve zıya uğramış sayılır.

• Çekin Üzerinde Değişiklik Yapılması: Çek üzerinde izinsiz bir şekilde yapılacak herhangi bir değişiklik, çekin geçersiz olmasına yol açar.

• Çek Ödemesinin Durması: Çekin yazıldığı tutar ödenemediği durumlarda, çek banka tarafından reddedilebilir ve geçersiz hale gelir.

Çek İptali Davası Nedir?

Çek iptali davası, bir çekin geçersiz hale gelmesi, kaybolması, çalınması veya bir şekilde hukuki etkilerini kaybetmesi durumunda, çek sahibinin veya ilgili kişinin açabileceği bir davadır. Çek, bir ödeme aracı olduğundan, üzerinde yapılan işlemler hukuki açıdan belirli sonuçlar doğurur. Ancak çekin geçersiz hale gelmesi veya hatalı işlemler nedeniyle ödeme talep edilemez hale gelmesi durumunda, bu davanın açılması gereklidir.

Türk Ticaret Kanunu (TTK) ve Türk Borçlar Kanunu (TBK) çerçevesinde, çek iptal davası, hukuki anlamda geçerliliğini yitiren bir çekte yapılan işlemlerin geçersiz sayılması için başvurulan bir yöntemdir.

Çek İptali Davasına İlişkin Kanun Maddeleri

TTK’nın 780. maddesi, çek ile ilgili olarak bir ödeme aracının hukuki olarak geçerli olabilmesi için gerekli olan unsurları düzenler. Çek üzerinde yazılı olan bilgiler ve düzenlemelere aykırı durumlar, çek iptal davası açılması için gerekçe olabilir.

TTK 780/1: “Çek, üzerinde bulunan tüm zorunlu unsurların tamamlanması ile geçerli bir ödeme aracı olarak işlev görür.”

Bu maddeye göre, çek üzerinde gerekli şartlar yerine getirilmediğinde (örneğin, düzenlenmiş olmasına rağmen ödeme için gereken unsurlar eksikse veya çek üzerinde değişiklik yapılmışsa), çek iptal davası açılabilir.

Çek iptali, çek üzerinde usulsüz değişiklikler, kaybolma veya çalınma gibi durumlarda mümkündür. TTK 783/1: “Çek, kaybolduğunda veya çalındığında, çek sahibi tarafından derhal bildirilerek geçerliliği iptal edilebilir.”

Bu madde, çek kaybolduğunda ya da çalındığında, çek sahibine çekin geçerliliğini iptal etme hakkı verir. Çek sahibi, bu durumu ilgili bankaya bildirerek, çeki geçersiz hale getirebilir.

Türk Borçlar Kanunu (TBK) 173. Madde – İptal ve İade Hakkı

Çek iptali ile ilgili bazı durumlarda Türk Borçlar Kanunu’nda da hükümler bulunmaktadır. TBK’nın 173. maddesi, borçlu tarafın haksız yere ödeme yapması durumunda iptal ve iade hakkı verir.

TBK 173/1: “Taraflar arasındaki sözleşme, bir tarafın haksız talepleri üzerine geçersiz hale gelmişse, diğer tarafın iptal etme hakkı vardır.”

Bu madde, çekle ilgili olabilecek olumsuz durumlarda, iptal talebinde bulunulabileceğini ve geçerliliğini yitiren bir çekin hukuki açıdan iptal edilebileceğini ifade eder.

Bankalar ve Çek İptali

Bankalar, ödeme yapılmayan, eksik ödeme yapılan ya da çalınan çeklerle ilgili olarak iptal talep edebilir. Çekle ilgili ödeme problemi meydana geldiğinde, bankalar bu çekle ilgili işlem yapamazlar ve hukuki olarak iptal davası açılabilir.

Hukuki Durumda Çek İptali

Çek, hem borçlunun hem de alacaklının menfaatlerini korumaya yönelik bir araçtır. Çek iptal davası, çekle ilgili hak ihlallerini engellemeye ve taraflar arasında çıkan anlaşmazlıkları çözüme kavuşturmaya yöneliktir. Çek iptal kararı verildiğinde, çekin geçersiz olduğu mahkeme tarafından ilan edilir ve bu karara dayanarak işlemler yapılır.

Çek İptal Kararı ve Sonuçları

Çek iptal davası sonucunda, mahkeme çekin geçersiz olduğuna ve iptal edilmesi gerektiğine karar verirse, çek geçerliliğini kaybeder. Bu durumda, çek üzerinde herhangi bir işlem yapılması engellenir ve borçlu kişi bu çek üzerinden ödeme yapmak zorunda kalmaz.

Mahkeme tarafından verilen iptal kararı, ilgili tüm tarafları bağlar. Çek üzerinde hak iddia eden kişiler, iptal kararının ardından bu çekten herhangi bir ödeme talep edemezler. Aynı şekilde, çek sahibi de iptal kararına dayanarak çekin ödenmesi veya kullanılmasına engel olabilir.

Sonuç

Çek, ticaretin önemli bir parçası olsa da bazı durumlarda geçersiz hale gelebilir. Çek iptal davası, bu gibi durumlarla karşılaşıldığında başvurulacak hukuki bir yoldur. Çek iptali, sadece çek sahibinin değil, aynı zamanda lehtarların ve bankaların da haklarını koruyan bir araçtır. Herhangi bir çek zıya uğradığında, ilgili kişiler hukuki yollara başvurup iptal talebinde bulunabilirler.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Tuğçe ŞEN