Bono Nedir? Unsurları Nelerdir?

Kambiyo senetlerinden bir türü olan bono, Türk Ticaret Kanunu’nun 776. maddesinden itibaren düzenlenmiştir. Bu finansal araç, keşideci ve lehtar olmak üzere iki temel taraf arasında bir ilişkiyi içerir.

Keşideci, bonoyu düzenleyen kişidir ve belirli bir tarihte ödeme yapmayı taahhüt eder. Bono, genellikle keşideci ile lehtar arasında tipik bir senet ilişkisi içerir. Hukuki anlamda, bono bir ödeme taahhüdüdür. Düzenleyen, borcunu gelecekteki bir tarihte ödemeyi taahhüt etmek amacıyla bonoyu düzenler.

Bono üzerinde belirli bir muhatap (asıl borçlu) bulunmaz, bu nedenle bono, hukuki açıdan düzenleyenin borçlandığı bir senettir (TTK m. 779/1). Asıl borçlu, yani bonoyu düzenleyen kişi, borcunu yerine getirme yükümlülüğünü taşır.

Bono, poliçe gibi bir kredi aracı olarak kullanılabilir. Düzenleyen, borcunu hemen ödemek yerine belirli bir vadeye kadar ertelemek amacıyla bono düzenler. Bu nedenle, bono, kredi işlevi gören bir senettir. Kambiyo senetleri, yasal olarak “emre yazılı” senetlerdir.

Bono (ve poliçe), nama yazılı olarak düzenlenebilir ancak hamiline yazılı olarak düzenlenemez. Bono veya poliçenin “nama yazılı” hale getirilmesi için düzenleyen tarafından senet üzerine “emre yazılı değildir” ibaresi veya eş anlamlı bir kayıt eklenmelidir (TTK m. 681/2).

Bononun Zorunlu Unsurları Nelerdir?

Bir bononun yasal bir senet olarak kabul edilebilmesi için, çeşitli mutlak ve alternatif zorunlu unsurların mevcut olması gerekmektedir.

Mutlak Zorunlu Unsurlar

Mutlak zorunlu unsurlar, bir bononun mutlaka içermesi gereken temel unsurlardır.

Bu zorunlu unsurlar şunlardır:

• Bono veya Emre Yazılı Senet İbaresi: Bonoda “bono” veya “emre yazılı senet” ifadesi yer almalıdır. Eğer senet, Türkçe dışında bir dilde yazılmışsa, o dilde “bono” veya “emre yazılı senet” anlamına gelen ifadeler kullanılmalıdır.
• Kayıtsız ve Şartsız Belirli Bir Bedeli Ödeme Vaadi: Bonoda ödenmesi taahhüt edilen kesin bir bedel bulunmalıdır. Bedel belirli olmalı ve kayıtsız şartsız bir ödeme taahhüdü içermelidir.
• Lehtarın Adı: Bono, ödemenin kime veya kimin emrine yapılacağını belirten lehtarın adını içermelidir.
• Düzenleme Tarihi: Bononun düzenleme tarihi kesinlikle yer almalıdır.
• Düzenleyenin İmzası: Bonoda düzenleyenin imzası bulunmalıdır.

Bu mutlak zorunlu unsurlar, bir bononun yasal bir senet olarak kabul edilmesi için kesinlikle gereklidir. Eğer bu unsurlar eksikse, senet bono olarak değerlendirilmez.

Alternatif Zorunlu Unsurlar

Bu unsurlar da zorunlu unsurlar kapsamında yer alır, ancak eksiklikleri başka unsurlarla telafi edilebilir.

İki önemli alternatif zorunlu unsur şunlardır:

• Düzenleme Yeri: Bonoda düzenleme yerinin belirtilmesi gerekmekle birlikte, bu unsurların eksik olması senedi otomatik olarak geçersiz kılmaz. Eğer düzenleme yerine dair herhangi bir bilgi bulunmuyorsa, senet, düzenleyenin adının (imzasının) yanındaki yer olarak kabul edilir. Ancak düzenleyenin adı yanında da herhangi bir yer belirtilmemişse, bu durumda senet geçersiz sayılır.
• Ödeme Yeri: Bonoda ödeme yerinin belirtilmesi zorunlu olup, ancak bu unsurların eksik olması senedi hemen geçersiz kılmaz. Eğer ödeme yerine dair bilgi bulunmuyorsa, senet düzenlendiği yerde ödenecek olarak kabul edilir. Ayrıca, “yerleşim yeri bono” veya “adresli” bono olarak düzenlenmişse, ödeme yerinin belirtilmemesi senedin geçerliliğini etkilemez.

Ancak, mutlak ve alternatifli zorunlu unsurların eksikliği senedin geçersiz olma riskini taşır. Bu unsurların eksikliği durumunda, senet bono olarak değerlendirilmez.

Bononun İhtiyari Unsurları Nelerdir?

Bir bonoya isteğe bağlı olarak eklenen unsurlara ihtiyari unsurlar denir. Bu unsurlar, senedin düzenleyenin tercihine bağlı olarak eklenip eklenmemesine dair bir esneklik sunar.

İhtiyari unsurların bonoya eklenip eklenmemesi, tamamen tarafların kararına bağlıdır.

• Vade: Senet üzerinde ödemenin yapılacağı tarih belirtilebilir.
• Faiz Şartı: Senedin belirli bir faiz oranı üzerinden düzenlendiği belirtilebilir.
• Menfi Emre Kaydı: Senedin üzerine “menfi emre yazılıdır” gibi bir kayıt eklenerek, menfi emre yazılmış bir senet olduğu ifade edilebilir.
• Aval Kaydı: Senedin avalle korunduğu belirtilebilir.
• Sorumsuzluk Kayıtları: Senedin sorumluluğunu etkileyen kayıtlar konulabilir.
• Protestodan Muafiyet Kaydı: Senedin protesto gerekliliği olmadan ödeneceği belirtilebilir.
• Yabancı Para Borçlarında Aynen Ödeme Kaydı: Yabancı para cinsinden senetlerde aynen ödeme kaydı konulabilir.
• Yetki Kaydı: Senedin bir yetki çerçevesinde kullanılacağı ifade edilebilir (özellikle Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na atıfta bulunur).
• Tahkim Kaydı: Senetle ilgili uyuşmazlıkların tahkim yoluyla çözüleceği ifade edilebilir.
• Teminat Kaydı: Senet, bir teminat olarak kullanılacaksa bu kayıt senede eklenir.

Bu ihtiyari unsurlar, bononun düzenleyen ve lehtar arasındaki özel anlaşmaları veya şartları yansıtmak için kullanılır. Her bir ihtiyari unsur, senedin içeriğini ve taahhütleri belirlemek için düzenleyen ve lehtarın ihtiyaçlarına göre değişebilir.

Bonoda Yasak Kayıtlar Nelerdir?

Yasak kayıtlar, senetler üzerine eklenmemesi gereken ve hukuki olarak geçerli olmayan kayıtlardır.

Bu tür yasak kayıtlar, senedin içeriğini bozabilir veya senedin geçerliliğini etkileyebilir.

• Faiz Şartı: Faiz şartının bazı senetlerde yasak olduğu unutulmamalıdır. Faiz şartı eklenmesi, senedin hükümsüz hale gelmesine sebep olur.
• Muacceliyet Kaydı: Senedin vadesinin gelmesini beklemeksizin ödenmesini şart koşan bir kayıt yasağa aykırıdır ve senedin geçersiz olmasına neden olur.
• Cezai Şart: Senet üzerine konulan cezai şartlar, yasaklanmıştır ve senedin hükümsüz hale gelmesine yol açar.
• Düzenleyenin Koyduğu Ödememeden Sorumsuzluk Kaydı: Düzenleyenin ödeme yapmama konusunda sorumlu tutulmayacağını belirten kayıtlar yasaktır ve senedi hükümsüz kılar.
• Avali veya Ciroyu Şarta Bağlayan Kayıtlar: Aval veya ciro işlemlerini belirli şartlara bağlayan kayıtlar senedi geçersiz hale getirir.
• Bedelin Şarta veya Taksite Bağlanması: Senet üzerine bedelin ödenmesini belirli şartlara veya taksitlere bağlayan kayıtlar, senedi geçersiz kılar.

Bu tür yasak kayıtlar, senetlerin amacını ve yasal düzenlemeleri ihlal ettiği için hükümsüz hale getirir ve yasal olarak tanınmaz. Bu nedenle, bu tür kayıtların senetlere eklenmesi sakıncalıdır ve hukuki sorunlara yol açabilir.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Kübra DEMİR