Ayni Hak Kavramı

Ayni haklar, eşya üzerinde başkasının araya girmesine gerek kalmadan, doğrudan doğruya egemenlik sağlayan ve herkese karşı ileri sürülebilen haklardır.

Ayni hak kavramı üç temel unsuru içerir:

• Eşya Üzerinde Kurulabilir: Ayni haklar, yalnızca fiziksel eşyalar üzerinde kurulabilir. Kişiler veya kural olarak gayri maddi mallar üzerinde ayni hak kurulamaz.
• Doğrudan ve Tekelci Egemenlik: Ayni hak, sahibine o eşya üzerinde doğrudan ve tekelci bir egemenlik sağlar.
• Herkese Karşı İleri Sürülebilir: Ayni haklar, mutlak haklar olup, herkese karşı ileri sürülebilir.

Ayni hak ile nisbi hak çakıştığında, kural olarak ayni hakka üstünlük tanınır. Ancak, ayni hak sahibi aynı zamanda sözleşmesel ilişkinin borçlusu ise, bu durumda alacak hakkı ayni haktan üstün tutulur.

Ayni Haklarla İlgili Temel İlkeler

Ayni haklarla ilgili temel ilkeler şu şekildedir:

• Belirlilik İlkesi: Ayni hak, ancak önceden mevcut ve belirli (muayyen) bir eşya üzerinde kurulabilir.
• Aleniyet İlkesi: Ayni hakların herkes tarafından bilinebilir ve anlaşılabilir bir şekilde dışa yansıtılması gerekir. Taşınırlarda zilyetlik, taşınmazlarda ise tapu sicili ile aleniyet sağlanır.
• Sınırlı Sayı ve Tipe Bağlılık İlkesi: Ayni haklar sınırlı sayıda olup, tarafların yeni bir ayni hak yaratması mümkün değildir.
• Güvenin Korunması İlkesi: Ayni hakların dışa açıklanması taşınırlarda zilyetlik, taşınmazlarda tapu siciline tescil ile sağlanır. Ancak, dışa açıklanan durum ile gerçek durum farklı olabilir. Bu durumda, dışa açıklanan duruma güvenerek ayni hak kazanan iyiniyetli üçüncü kişilerin edinimleri, taşınmazlarda mutlak, taşınırlarda ise daha sınırlı olarak korunur.
• Zamanaşımına ve Hak Düşürücü Süreye Tabi Olmama İlkesi: Ayni haklarda kural olarak zamanaşımı ve hak düşürücü süre işlemez. Uzun süre kullanılmamış olsa bile malikin ayni hakkı sona ermez. Ayni hakkı koruyan davalar zamanaşımına uğramaz.
• Ülkesellik İlkesi: Ayni haklar, malların bulunduğu ülkenin hukukuna tabidir (MÖHUK m. 21/1).

Ayni Haklar ve Nisbi Haklar Karşılaştırması

Ayni haklar;

• Önceden mevcut, belirli bir eşya üzerinde kurulabilir.
• Sahibine eşya üzerinde doğrudan ve tekelci egemenlik sağlar.
• Herkese karşı ileri sürülebilir.
• Yeni bir ayni hak yaratılması mümkün değildir.
• Aleniyet ilkesi geçerlidir.
• Kural olarak zamanaşımı ve hak düşürücü süreye tabi değildir.
• Hak sahibinin tek taraflı iradesiyle haktan vazgeçme mümkündür (örn. taşınırlar için terk, taşınmazlar için terkin).
• Eşya üzerindeki hakkını, iflas durumunda iflas masasından ayırarak kendisine verilmesini isteyebilir.

Nisbi Haklar; 

• Hem mevcut hem de henüz mevcut olmayan eşyalar üzerinde kurulabilir.
• Sahibine eşyadan yararlanma olanağı sağlar ve sadece borçluya karşı ileri sürülebilir.
• Taraflar yeni nisbi haklar oluşturabilir.
• Aleniyet ilkesi geçerli değildir.
• Kural olarak zamanaşımı süresine tabidir.
• Haklardan ibra sözleşmesi çerçevesinde vazgeçilebilir.
• Hak sahibi, borçlunun iflası durumunda hakkını iflas masasına alacak olarak kaydettirebilir.

Ekin Hukuk Bürosu olarak alanında uzman avukat kadromuzla dava ve işlemlerinizi takip edebilmemiz için bizimle iletişim kurabilirsiniz. 

Av. Ahmet EKİN & Stj Av. Kübra DEMİR