Askere Giden İşçinin Hakları Nelerdir?

Askere giden işçilerin hakları, 4857 sayılı İş Kanunu ve ilgili mevzuatlar çerçevesinde korunmaktadır.

İşçinin askerlik nedeniyle işten ayrılması durumunda sahip olduğu haklar şunlardır:

İhbar Tazminatı Hakkı

İşçi, askerlik nedeniyle işten ayrıldığında ihbar süresine uyma zorunluluğu yoktur. İşveren de ihbar tazminatı ödemez.

Kıdem Tazminatı Hakkı

En az 1 yıl çalışmış olan işçi, askerlik nedeniyle işten ayrıldığında kıdem tazminatını alma hakkına sahiptir.

İşveren, işçinin çalıştığı süreye göre hesaplanan kıdem tazminatını ödemek zorundadır.

İşsizlik Maaşı Hakkı

İşçi, askerlik dönüşü 90 gün içinde bir işe girip çalışmaya başlarsa ve işten çıkarılırsa, işsizlik maaşı alabilir. Ancak askere gitmeden önce işsizlik maaşı alma hakkı bulunmamaktadır.

İşçinin İşe Geri Dönme Hakkı

İşçi, askerlik dönüşünde 2 ay içinde (terhisten sonra) eski işine dönmek istediğini işverene bildirirse, işveren uygun bir pozisyon varsa işçiyi işe almak zorundadır. Ancak işveren, işyerindeki mevcut koşullara göre değerlendirme yapabilir.

Kullanılmayan Yıllık İzin Ücreti Hakkı

İşçinin askere gitmeden önce kullanmadığı yıllık izinleri varsa, işveren bu izinlerin ücretini işçiye ödemek zorundadır.

Bedelli Askerlik Nedeniyle İşten Ayrılma

Askerlik Kanunu geçici m. 55 hükmü bedelli askerlik sebebiyle fiilen silahaltına alınan yükümlünün, bu sebeple iş sözleşmesini sona erdirmesi halinde, kıdem tazminatı talep etmesini engelleyen bir düzenleme içermemektedir. Madde hükmüne göre işçinin ücretsiz izinli sayılması hali ise iş sözleşmesinin işçi tarafından feshedilmemesi durumunda devreye girecek bir düzenlemedir.

Özetle, As K. geçici m. 55 hükmü yükümlülere seçimlik bir hak tanımaktadır: İşçi isterse 1475 sayılı İş K. m.14 hükmüne göre iş sözleşmesini feshederek kıdem tazminatı talebinde bulunacaktır. Bu yola başvurmaması halinde ise As K. geçici m. 55 hükmü uyarınca, işçi ücretsiz izinli sayılacaktır. Bu durumda teknik olarak iş sözleşmesi bedelli askerlik süresince askıya alınacak, işçi askerden döndüğünde ise iş sözleşmesi kaldığı yerden devam edecektir. Ancak ifade etmek gerekir ki işçinin bedelli askerlik sebebiyle eski İş K. m. 14 hükmü uyarınca kıdem tazminatına hak kazanabilmesi, düzenlemenin yükümlü tarafından fiilen yerine getirilecek bir temel askerlik eğitimi öngörmesine bağlıdır.

Bedelli askerlik düzenlemesinin fiili temel eğitim süresi öngörmediği durumlarda, askerlik hizmeti işçi için iş sözleşmesini sona erdirmeyi gerektirmeyeceğinden işçinin keyfi bir fesihle bu madde kapsamında askerlik hizmetini sebep göstererek kıdem tazminatı talep etmesi kanaatimizce mümkün değildir. İş Kanunu ile Deniz İş Kanunu kıdem tazminatına ilişkin düzenlemeler açısından genel olarak paraleldir. Bu sebeple Kıdem tazminatına hak kazanabilme bakımından, İş Kanununa tabi çalışanlar için söylediklerimizi Deniz İş Kanununa tabi çalışanlar için de aynen söylemek mümkündür.

Askerlik Nedeniyle İşten Ayrılmada Fesih Usulü

Zorunlu askerlik nedeniyle işten ayrılan işçi, iş sözleşmesini haklı nedenle ve tazminat alarak feshedebilir. Bu fesih işlemi, 4857 sayılı İş Kanunu ve 1475 sayılı (eski) İş Kanunu’nun 14. maddesi kapsamında yapılır.

Askerlik nedeniyle işten ayrılma süreci şu şekilde gerçekleştirilmelidir;

İşverene Yazılı Bildirimde Bulunma

• İşçi, askerlik nedeniyle işten ayrılacağını işverene yazılı bir fesih dilekçesi ile bildirmelidir.
• Dilekçeye askerlik sevk belgesi (celp kağıdı) eklenmelidir.
• Dilekçede kıdem tazminatı talebi açıkça belirtilmelidir.

İş Sözleşmesinin Sona Erdirilmesi

İşçi, askerlik nedeniyle iş sözleşmesini tek taraflı olarak feshetmiş olur.

Fesih işlemi, işçinin isteğiyle gerçekleştiği için işverenin ihbar tazminatı ödeme yükümlülüğü bulunmaz. Ancak kıdem tazminatı ödenmek zorundadır (işçi en az 1 yıl çalışmışsa).

Askerlik Nedeniyle İşten Ayrılan İşçinin Aynı İşe İade Davası Açılabilir mi?

Askerlik nedeniyle işten ayrılma durumunda işe iade davası açılamaz.

İş Kanunu’na göre fesih geçerli bir sebebe dayanır, 4857 sayılı İş Kanunu’na göre, askerlik hizmeti nedeniyle işten ayrılma, iş sözleşmesinin işçi tarafından haklı nedenle feshi anlamına gelir. İşveren, askere giden işçiyi işten çıkarmamış olur; işçi kendi isteğiyle sözleşmeyi sona erdirmiş sayılır.

İşe iade davası için gerekli şartlar sağlanmaz, işe iade davası açılabilmesi için işçinin işveren tarafından haksız veya geçersiz bir nedenle işten çıkarılmış olması gerekir. Askerlik sebebiyle işten ayrılma, işçinin kendi isteğiyle gerçekleştiği için bu dava açılamaz.

Askerlik Nedeniyle İşten Ayrılan İşçinin İşe Başlatmama Tazminat Hakları Nelerdir?

İş Kanunu Madde 31 düzenlen söz konusu durumun yaşanması halinde yasal düzenlemeler şu şekildedir;

İş Kanunu madde 31 – Muvazzaf askerlik ödevi dışında manevra veya herhangi bir sebeple silah altına alınan veyahut herhangi bir kanundan doğan çalışma ödevi yüzünden işinden ayrılan işçinin iş sözleşmesi işinden ayrıldığı günden başlayarak iki ay sonra işverence feshedilmiş sayılır.

2- İşçinin bu haktan faydalanabilmesi için o işte en az bir yıl çalışmış olması şarttır. Bir yıldan çok çalışmaya karşılık her fazla yıl için, ayrıca iki gün eklenir. Şu kadar ki bu sürenin tamamı doksan günü geçemez.

3- İş sözleşmesinin feshedilmiş sayılabilmesi için beklenilmesi gereken süre içinde işçinin ücreti işlemez. Ancak özel kanunların bu husustaki hükümleri saklıdır. Bu süre içinde iş sözleşmesinin Kanundan doğan başka bir sebebe dayanılarak işveren veya işçi tarafından feshedildiği öteki tarafa bildirilmiş olsa bile, fesih için Kanunun gösterdiği süre bu sürenin bitiminden sonra işlemeye başlar. Ancak iş sözleşmesi belirli süreli olarak yapılmış ve sözleşme yukarıda yazılı süre içinde kendiliğinden sona eriyorsa bu madde hükümleri uygulanmaz.

4- Herhangi bir askeri ve kanuni ödev dolayısıyla işinden ayrılan işçiler bu ödevin sona ermesinden başlayarak iki ay içinde işe girmek istedikleri takdirde işveren bunları eski işleri veya benzeri işlerde boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak ilk işe başka isteklilere tercih ederek, o andaki şartlarla işe almak zorundadır. Aranan şartlar bulunduğu halde işveren iş sözleşmesi yapma yükümlülüğünü yerine getirmezse, işe alınma isteğinde bulunan eski işçiye üç aylık ücret tutarında tazminat öder.

Askerlik Nedeniyle İşten Ayrılan İşçinin Diğer Kanuni Alacakları

İşçinin askerlik nedeniyle ayrılmadan önce hak edip kullanmadığı yıllık izinleri varsa, işveren bunların ücretini ödemek zorundadır. Eğer işçi, işten ayrılmadan önce çalışmasının karşılığında hak ettiği ancak ödenmemiş olan ücret, fazla mesai, prim, ikramiye gibi ödemeleri varsa, bunları işverenden talep edebilir. 

Yargıtay 9. HD., T.28.9.1992, E.1992/3183, K.1992/10488, “Zorunlu askerlik hizmeti nedeniyle işten ayrılacağını bildiren ancak daha sonra bir ay daha çalışmak isteyen işçinin işveren tarafından bu son bir ayda çalıştırılmaması işveren tarafından işten çıkarıldığı anlamına gelmez. Zorunlu askerlik nedeniyle işten ayrılan işçiye de ihbar tazminatı ödenmez”

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Mehmet Uğur DUDAKLI