Arama Kararı Nedir? Şartları Nelerdir?

Ceza muhakemesi hukukunda suç delillerinin ele geçirilmesi amacıyla arama yapılabilmektedir.

Arama önleme araması ve adli arama olarak ikiye ayrılmaktadır.

Önleme Araması

Önleme araması, suç işlenmesini önlemek veya tehlikeyi bertaraf etmek için yapılan bir işlemdir. Bu işlem, sulh ceza hâkimi kararıyla veya gecikmesinde sakınca bulunan durumlarda mülki amirin yazılı emriyle gerçekleştirilir.

Önleme araması, idari bir işlem olduğundan savcının bu süreçte yetkisi bulunmamaktadır. Önleme araması, Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu ile Adli ve Yönetmeliği’nde düzenlenmiştir.

Polis, hâkim kararı ve gecikmesinde sakınca bulunan hallerde mülki amirin emri doğrultusunda kişilerin üstlerini, araçlarını, özel kâğıtlarını ve eşyalarını arar, suç kanıtlarını koruma altına alır ve gerekli önlemleri alır.

Önleme araması Polis Vazife ve Salahiyet Kanununa göre şu yerlerde yapılabilir;

• 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu kapsamına giren toplantı ve gösteri yürüyüşlerinin yapıldığı yerde veya yakın çevresinde.
• Özel hukuk tüzel kişileri ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları veya sendikaların genel kurul toplantılarının yapıldığı yerin yakın çevresinde.
• Halkın topluca bulunduğu veya toplanabileceği yerlerde. 
• Eğitim ve öğretim özgürlüğünün sağlanması için her derecede eğitim ve öğretim kurumlarının idarecilerinin talebiyle ve 20 nci maddenin ikinci fıkrasının (A) bendindeki koşula uygun olarak girilecek yükseköğretim kurumlarının içinde, bunların yakın çevreleri ile giriş ve çıkışlarında. 
• Umumî veya umuma açık yerlerde.
• Her türlü toplu taşıma araçlarında, seyreden taşıtlarda.

Önleme aramasının sonucu, arama kararı veya emri veren merci veya makama bir tutanakla bildirilir

Adli Arama

Suç işlendikten sonra maddi gerçeğin ortaya çıkması amacıyla yapılan aramaya adli arama denir.

Adli arama hakim veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde savcının emriyle yapılabilmektedir. Adli arama, Ceza Muhakemesi Kanunu’nda ve Adli ve Önleme Aramaları Yönetmeliği ile düzenlenmiştir.

Aramanın Şartları

Arama yapılabilmesi için belli şartlar oluşmalıdır, bu şartlar şöyledir;

Makul Suç Şüphesi

Kanun, arama yapılabilmesi için makul suç şüphesi var olması gerektiğini belirtmiştir.

Makul şüphe, suç ve suça yönelik somut olaylar karşısında bir kişi ya da eşyanın suç ile ilgisinin mevcut olabileceği kanaatini oluşturan şüphedir.

Yakalanabileceği veya suç delillerinin elde edilebileceği hususunda makul şüphe varsa; şüphelinin veya sanığın üstü, eşyası, konutu, işyeri veya ona ait diğer yerler aranabilir. (CMK m. 116)

Hakim Kararı ya da Yetkili Merciin Yazılı Emri

Arama işlemleri genellikle hakim kararı ile gerçekleştirilir. Soruşturma aşamasında bu yetki sulh ceza hakiminde, kovuşturma aşamasında ise davayı gören mahkemede bulunur. Ancak gecikmesinde sakınca olan acil durumlarda Cumhuriyet savcısı yazılı bir emirle arama yapılmasına izin verebilir. Eğer Cumhuriyet savcısına ulaşılamıyorsa, kolluk amiri yazılı emir vererek kolluk görevlilerinin arama yapmasını sağlayabilir.

Ancak, konutta, işyerinde ve kamuya açık olmayan kapalı alanlarda arama, hâkim kararı veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Cumhuriyet savcısının yazılı emri ile yapılabilir.

Aramanın Zamanı

Ceza Muhakemesi Kanunu’na göre kural olarak gece vakti konut ve işyerlerinde arama yapılamaz. Fakat bu yasağın bazı istisnaları kanunda belirtilmiştir. Bu istisnalar şu şekilde belirtilmiştir;

• Suçüstü hali,
• Gecikmesinde sakınca bulunan durumlar,
• Yakalanmış ya da gözaltına alınmış olan kişinin firar etmesi,
• Firar eden tutuklunun veya hükümlünün yakalanması.

Arama Yapılacak Yer

Arama yapılacak yerler farklılık göstermektedir, bu yerler şu şekildedir;

Üst Arama

Polis, tehlikenin veya suç işlenmesinin önlenmesi amacıyla usûlüne göre verilmiş sulh ceza hâkiminin kararı veya bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde mülkî âmirin vereceği yazılı emirle; kişilerin üstlerini arayabilir.

Adli arama niteliğindeki arama ise suç işlendikten sonra kolluk tarafından yapılan aramadır.

Konutta Arama

Konut sayılan yerlerdeki arama konutta aramadır. Kanun konutta arama yapabilmeyi bazı usullere tabi tutmuştur.

Konutta arama; yalnızca adli arama şeklinde yapılabilir.

Konutta, yerleşim yerinde ve kamuya açık olmayan işyerlerinde ve eklentilerinde önleme araması yapılamaz. (PVSK m. 9/3)

Konutta arama bazı istisnalar dışında gece yapılamaz.

Cumhuriyet savcısı hazır olmaksızın konutta arama yapabilmek için o yer ihtiyar heyetinden veya komşulardan iki kişi bulundurulması gereklidir.

İşyerinde Arama

İşyeri, kişinin mesleki faaliyetlerini yürüttüğü yer ve bu yere ait ek alanları ifade eder. İşyerinde yapılan aramalar, bu tanım çerçevesinde yapılan aramalardır. İşyerinde arama da konutta arama gibi hükümlere tabiidir.

Araçta Arama

Suç delillerinin elde edilmesi amacıyla , deniz, hava ve kara ulaşım araçlarında gerçekleştirilen arama işlemleri araç araması işlemleridir.

Eşyada Arama

Suç delillerinin elde edilmesi için yapılan, konut, araç ve işyeri dışında kalan diğer eşyalarda yapılan arama işlemini ifade eder.

Arama Kararı veya Arama Emri

Arama işlemleri, genellikle hâkim kararı ile gerçekleştirilir. Ancak, gecikmesinde sakınca bulunan acil durumlarda Cumhuriyet savcısının yazılı emri ile, Cumhuriyet savcısına ulaşılamadığı hallerde ise kolluk amirinin yazılı emri ile kolluk görevlileri arama yapabilir.

Ancak konut, işyeri ve kamuya açık olmayan kapalı alanlarda yapılan aramalar, hâkim kararı veya acil durumlarda Cumhuriyet savcısının yazılı emri ile yapılabilir. Kolluk amirinin yazılı emri ile yapılan arama sonuçları derhal Cumhuriyet Başsavcılığı’na bildirilmelidir.

Arama kararı veya emrinde, aramanın nedeni, aranılacak kişi, adres veya konut, aramanın geçerli olduğu süre gibi bilgiler bulunmalıdır. Bu bilgilere arama kararında yer verilmemesi, aramanın hukuka aykırı olmasına neden olur.

Arama kararı veya emri, mutlaka arama işlemi başlamadan önce mevcut olmalıdır. Bu karar veya emir yalnızca bir kez arama yapılabilmesi için geçerlidir.

Bilgisayarlarda, Bilgisayar Programlarında Ve Kütüklerinde Arama

Bir suç dolayısıyla yapılan soruşturmada, somut delillere dayanan kuvvetli şüphe sebeplerinin varlığı ve başka surette delil elde etme imkânının bulunmaması halinde bilgisayarda arama yapılabilir.

Bu karar hâkim veya gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısı tarafından verilir. Cumhuriyet savcısı tarafından verilen kararlar yirmi dört saat içinde hâkim onayına sunulur. Hâkim kararını en geç yirmi dört saat içinde verir. Sürenin dolması veya hâkim tarafından aksine karar verilmesi hâlinde çıkarılan kopyalar ve çözümü yapılan metinler derhâl imha edilir.

Bilgisayar, bilgisayar programları ve bilgisayar kütüklerine şifrenin çözülememesinden dolayı girilememesi veya gizlenmiş bilgilere ulaşılamaması ya da işlemin uzun sürecek olması halinde çözümün yapılabilmesi ve gerekli kopyaların alınabilmesi için, bu araç ve gereçlere elkonulabilir. Şifrenin çözümünün yapılması ve gerekli kopyaların alınması halinde, elkonulan cihazlar gecikme olmaksızın iade edilir.

Bilgisayar veya bilgisayar kütüklerine elkoyma işlemi sırasında, sistemdeki bütün verilerin yedeklemesi yapılır.

Bilgisayar veya bilgisayar kütüklerine elkoymaksızın da, sistemdeki verilerin tamamının veya bir kısmının kopyası alınabilir. Kopyası alınan veriler kâğıda yazdırılarak, bu husus tutanağa kaydedilir ve ilgililer tarafından imza altına alınır.

Avukatlık Bürolarında Yapılacak Arama

Ceza Muhakemesi Kanunu avukatlık bürolarında arama yapılabilmesi normal durumdan daha sıkı şartlara bağlamıştır.

Avukat büroları ancak mahkeme kararı ile ve kararda belirtilen olayla ilgili olarak Cumhuriyet savcısının denetiminde aranabilir. Baro başkanı veya onu temsil eden bir avukat aramada hazır bulundurulur. (CMK m. 130/1)

Askeri Mahallerde Yapılacak Arama

Askeri mahallerde arama Ceza Muhakemesi Kanunu’nda özel olarak düzenlenmiştir.

Askerî mahallerde yapılacak arama, Cumhuriyet savcısının nezaretinde askerî makamların katılımıyla adlî kolluk görevlileri tarafından yerine getirilir. Gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısının yazılı emriyle de askerî makamların katılımıyla adlî kolluk görevlileri tarafından arama yapılabilir. (CMK 119/5)

Aramanın Sona Ermesi Nedir?

Arama işlemi bir tutanağa bağlanır ve arama tutanağına işlemleri yapanların açık kimliği yazılır. 

Aramanın sonunda hakkında arama işlemi uygulanan kimseye istemi üzerine aramanın 116 ve 117 nci maddelere göre yapıldığını ve 116 ncı maddede gösterilen durumda soruşturma veya kovuşturma konusu fiilin niteliğini belirten bir belge ve istemi üzerine elkonulan veya koruma altına alınan eşyanın listesini içeren bir defter ve eğer şüpheyi haklı kılan bir şey elde edilmemiş ise bunu belirten bir belge verilir. (CMK m. 121/1)

Aramanın yapılması sırasında, yapılmakta olan soruşturma veya kovuşturmayla ilgisi olmayan ancak, başka bir suçun işlendiği şüphesini uyandırabilecek bir delil elde edilirse; bu delil muhafaza altına alınır ve durum Cumhuriyet Savcılığına derhâl bildirilir.

Hakkında arama işlemi uygulanan kişinin belge veya kağıtlarını inceleme yetkisi Cumhuriyet savcısına aittir, kolluğun belge ve evrakları incelemeye yetkisi bulunmamaktadır.

İnceleme sonucu soruşturma veya kovuşturma konusu suça ilişkin olmadığı anlaşılan belge veya kâğıtlar ilgilisine geri verilir.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Furkan DİLER