Kıymetli Evrakın Ziyaı ve İptali Nasıl Olur?

Kıymetli evrakta hak ve senedin iç içe geçmişliği ve hakkın senetten ayrı devir ve dermeyan edilememesi ilkesi, senedin kaybedilmesi veya zıya uğratılması durumunda hak sahibi bakımından önemli sıkıntıları barındırır çünkü senedin zilyetliği alacaklıda olmadığı sürece senette mündemiç hakkını ileri sürmesi de mümkün olmaz. Kıymetli evrakın zıya veya kaybolması durumunda hak sahibinin senetteki hakkını yine de ileri sürebilmesi için özel bir iptal usulü getirilmiştir. TTK bu konuda önce genel düzenlemeler öngörmüş sonra da nama, hamiline ve emre yazılı senetler için ayrı usuller düzenlenmiştir.

Kıymetli Evrakın Ziyaı Ve İptali İle İlgili Genel Hükümler Nelerdir?

Kıymetli evrakın zıya ve iptali ile ilgili olarak TTK’da genel hüküm bağlamında sadece iki hüküm sevk edilmiştir. ”Kıymetli evrakın zayi olduğu yahut zıyaın meydana çıktığı zamanda senet üzerinde hak sahibi olan kişi, senedin iptaline karar verilmesini isteyebilir.(TTK m. 651)”

Kıymetli evrak zayi olduğu takdirde mahkeme tarafından iptaline karar verilebilir. Bu kararın hüküm ve sonuçları ise TTK m.652’de düzenlenmiştir. İptal kararının üzerine hak sahibi hakkını senetsiz olarak ileri sürebilir veya yeni bir senet düzenlenmesini isteyebilir. Özel hükümler ise saklıdır.

Öğretide genel hükümler bağlamında bir takım tedbirlerin alınabileceği düşünülmektedir. Senedi zıya uğrayan kişi, mahkemeden önleyici tedbirler alınmasını isteyebilir.

Çek için TTK.m 711/3’te özel bir hüküm getirilmişti. Ancak, 28.02.2009 tarih ve 5838 sayılı ”Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun”un 32. maddesinin XIX. fıkrası ile TTK m.711/3 yürürlülükten kadırılmıştır.TTK da ödemeden men ile ilgili bir hüküm öngörmemiştir. Böylece çek hamil veya düzenleyenin elinden rızası dışında çıktığında tıpkı poliçe ve bonoda olduğu gibi iptal davasının açılması gerekir. Bu aşamadan sonra senedin kimin elinde oolduğunun bilinmesine göre sonuç değişecektir. Senedin kimin elinde olduğu biliniyorsa İSTİRDAT davası, bilinmiyorsa iptal davası açılacaktır. İstirdat davası taşınırlar için açılacak menkul davası niteliğindedir. Ancak TMK m.989’daki davadan farklı olarak kambiyo senetlerinde bu davanın başarı ile sonuçlanarak senedin iadesinin sağlanabilmesi için, senedi elinde tutan kişinin senedi kötü niyetli olarak kazanması veya kazanımında kendisine ağır kusur isnat edilebilmesi (TTK m.696,792) gerekir. Aksi halde bu dava reddedilir.

İptal için sadece iki koşul aranır. Birincisi senedin zıyaı, ikincisi de senedin iptalini isteyen kişinin senette mündemiç hakkın sahibi olmasıdır. Öğretide işin niteliğinden kaynaklı bazı genel koşullar da aranmaktadır. Bunlar senette mündemiç hakkın varlığını sürdürmekte olması; kaybedilen senedin zilyetliğinin elde edilmesinin mümkün olmaması ve senedin iptali kabil bir senet olmasıdır.

Kıymetli Evrakın Ziyaı Ve İptali İle İlgili Özel Hükümler Nelerdir?

Emre Yazılı Kıymetli Evrak Nedir?

TTK m.831’e göre cirosu mümkün olan senetlerin iptali konusunda ( varant ve makbuz senedi dışındaki) emre yazılı senetlerde, poliçelere ilişkin hükümler uygulanır. Poliçelerin iptali TTK m. 757-765 arasında düzenlenmiştir. Emre yazılı çek, poliçe, bono hakkında bazı hükümler uygulanır.

Önleyici Tedbirler

Poliçe rızası olmadan elinden çıkan kişi, ödeme veya hamilin yerleşim yerindeki asliye ticaret mahkemesinden, muhatabın poliçeyi ödemekten men edilmesini isteyebilir.

Hamiline yazılı senetlerde iptal davası açılmadan ödemeden men kararı verilmemesine rağmen emre yazılı senetlerde böyle bir koşul yoktur. Emre yazılı senetlerde istenirse doğrudan iptal davası açılabilir, ödeme yasağı talebinde bulunulabilir.

Bu aşamalardan sonra senedin kimin elinde olduğunun bilinip bilinmemesine göre dava açılır. TTK m.758’e göre emre yazılı senedi eline geçiren kişi belli olduğu takdirde mahkeme, dilekçe sahibine istirdat davası açması için uygun bir süre verir. Belirlenen süre içinde dava açılmazsa mahkeme, borçlu hakkındaki ödeme yasağını kaldırır.

İstirdat Davası

Senedin kimin elinde olduğunun bilinmesi durumunda istirdat davası açılır. İstirdat davası TMK’daki menkul davasıdır. Menkul davasından farklı olarak bu davanın başarı ile sonuçlanabilmesi için senedi elinde tutan kişinin kötüniyetli veya senedi iktsap ederken ağır kusurlu olması gerekir aksi takdirde dava reddedilir.

Senedin kimin elinde olduğu baştan biliniyorsa iptal davası açılamaz. İptal davası aşamasında hakimin yapacağı ilanların sonucunda senedin kimin elinde olduğu belli olabilir ve durumda da senet iptal edilmeyip istirdat davası için uygun bir süe verilir ve böylece en başta dönülmüş olur. Verilen süre içinde açılan istirdat davasının başarı ile sonuçlanması, yukarıda açıklanan koşullara bağlıdır.

İptal Davası

Senedin kimin elinde olduğu bilinmiyorsa veya senet yok olmuşşsa iptal davası açmak zorunludur.(TTK m. 759) İptal talebinde bulunan kişi, senedin elindeyken zıyaa uğradığını gösteren dellileri mahkemeye sunmalıdır. Mahkeme, dilekçe sahininin, senet elineyken zıyaa uğradığını muhtemel görürse ilan yolu ile poliçeyi eline geçireni, poliçeyi belli bir süre içinde getirmeye davet eder aksi halde senedin iptaline karar vereceğini de ihtar eder.

TTK MADDE 760- Mahkeme, dilekçe sahibinin, poliçe elinde iken zıyaa uğradığına dair verdiği açıklamaları inandırıcı bulursa, verilecek ilanla, poliçeyi eline geçireni, poliçeyi belirli bir süre içinde getirmeye davet ve aksi takdirde poliçenin iptaline karar vereceğini ihtar eder.

 Senedin iadesine ilişkin ilan Ticaret Sicili Gazetesi ile üç kez yapılır. Senedin iade süresi en az üç ay ve en çok bir yıl yıldır. Vadesi gelen senetlerin zamanaşımı üç ayın dolmasından önce gerçekleşecekse mahkeme üç aylık süre ile bağlı değildir. Bu süre vadesi gelen senetler hakkında birinci ilan gününden, vadesi gelmeyen senetler hakkında vadenin gelmesinden itibaren başlar. Bu ilanlar sonucunda senet iade edilirse, davacıya istirdat davası açılması için uygun bir süre verilir. Mahkeme , iptale karar vermeden önce borçluya, poliçe bedelini tevdi etmeyi veya yeterli teminat karşılığında bunu ödemeyi dahi emredebilir.

TTK MADDE 761–

Poliçeyi getirme süresi en az üç ay ve en çok bir yıldır.

Vadesi gelmiş poliçelerde zamanaşımı, üç ayın geçmesinden önce gerçekleşirse, mahkeme üç aylık süre ile bağlı değildir.

 Süre, vadesi gelen poliçeler hakkında birinci ilan gününden, vadesi gelmeyen poliçeler hakkında vadenin gelmesinden itibaren işler.

TTK MADDE 762–

Poliçenin getirilmesine ilişkin ilan, 35 inci maddede yazılı gazete ile üç defa yapılır.

 Özellik gösteren olaylarda, mahkeme, uygun göreceği daha başka ilan önlemlerine de başvurabilir.

MADDE 764-Elden çıkan poliçe, verilen süre içinde mahkemeye sunulmazsa, iptaline karar verilir.

Hamiline Yazılı Kıymetli Evrakta Nasıl Olur?

Yetki

Hisse senetleri, tahviller, intifa senetleri, münferit kuponlar hariç olmak üzere, kupon belgeleri, esas kupon belgelerinin yenilenmesine yarayan talonlar gibi hamiline yazılı senetlerin iptaline, hak sahibinin istemi üzerine mahkemece karar verilir.

(TTK m.661/1)

Yetkili ve görevli mahkeme, borçlunun yerleşim yeri veya pay senetler hakkında anonim şirketi merkezinin bulunduğu yer asliye ticaret mahkemesidir. Bu dava çekişmesiz yargı konusudur. İptalin kararının verilebilmesi için, dilekçe sahibinin senedin zilyedi olduğu ve onu zayi ettiği yolundaki iddiaların mahkemece inandırıcı bulunması gerekir.

Usul

Hamiline yazılı senetlerde, önleyici tedbirlerin talep edilmesi için öncelikle iptal davasının açılması gerekir.

MADDE 662– (1) Dilekçe sahibinin istemi üzerine mahkeme, senedin borçlusunu, aksine hareket ettiği takdirde iki defa ödemek zorunda kalacağını ihtar ederek bedelini ödemekten yasaklar.

(2) Bir kupon belgesinin iptaline karar vermek gerektiği takdirde, vadeleri dava sırasında dolan münferit kuponlar hakkında faiz kuponlarının iptaline ilişkin hükümler uygulanır.

İptal davası açıldıktan sonra mahkeme, dilekçe sahibinin, senedin zilyedi olduğunu ve onun zayi etmiş olduğuna dair verdiği bilgileri inandırıcı bulursa senedin kimin elinde olduğu henüz anlaşılmadığından, belli olmayan hamili, senedi belli bir süre içinde ibraz etmeye ilan yoluyla davet eder, aksi takdirde senedin iptaline verileceğini de aynı ilanda ihtar eder. Süre en az altı ay olarak tespit edilir. Bu süre ilk ilan gününden itibaren işlemeye başlar.

Bu ilanın Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi ile üç kez yapılması gerekir. Bu ilandan iki sonuç çıkar; senedi elinde tutan kişi bunu ya iade eder ya da ilan yanıtsız bırakılır.

İptali istenen hamiline yazılı senet ibraz edilirse mahkeme,dilekçe sahibine senedin iadesi konusunda isirdat davası açması için bir süre verir. Ayrıca senedin kendisinde olduğunu bildirerek ilana yanıt veren kişinin elindeki senedin iadesine hemen karar verilmez. Bu sorunlar istrdat davasında çözülür.İstirdak davasının açılması için süre verilmesine rağmen dava açılmamışsa mahkeme senedi iade ederek, alınmışsa ödeme yasağı kararını da kaldırır.

MADDE 665–

İptali istenen senet ibraz edilirse, mahkeme, dilekçe sahibine senedin iadesi davası açması için bir süre belirler.

Dilekçe sahibi bu süre içinde dava açmazsa, mahkeme, senedi geri verir ve ödeme yasağını kaldırır.

İptali istenen hamiline yazılı senet ibraz edilmezse mahkeme, senedin iptaline karar verir veya gerekli görürse başka tedbirler de alabilir. Hamile yazılı bir senedin iptali hakkındaki karar derhal Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi ile ve gerekli görülürse başka araçlarla ilan edilir. İptal kararı üzerine dilekçe sahibi, masrafı kendisine ait olmak üzere yeni bir senet düzenlenmesini veya muaccel borcun ifasını isteme hakkına sahiptir.

MADDE 666–

Mahkeme, belirlenen süre içinde ibraz edilmeyen senedin iptaline karar verir veya gerekli görürse başka önlemler de alabilir.

Hamile yazılı bir senedin iptali hakkındaki karar, derhâl 35 inci maddede yazılı gazeteyle ve mahkeme gerek görürse başka araçlarla da ilan edilir.

İptal kararı üzerine dilekçe sahibi, gideri kendisine ait olmak üzere yeni bir senet düzenlenmesini veya muaccel borcun ifasını istemek hakkını haizdir.

Nama Yazılı Kıymetli Evrakta Nasıl Olur?

Nama yazılı kıymetli evrakın iptali için kural hamiline yazılı senetlerin iptali hakkındaki hükümler uygulanır. TTK m.657 gereğince, aksine özel hükümler olmadıkça nama yazılı senetler; hamile yazılı senetler hakkındaki hükümlere göre iptal olunur.

Borçlu, senette ilanların sayısını azaltmak veya süreleri kısaltmak suretiyle iptal için daha basit bir usul öngörebileceği gibi alacaklının kendisine senedin iptal ve borcun ödendiğini gösteren, resmen düzenlenmiş veya usulen onaylanmış bir belge verildiği takdirde, senet ibraz edilmeden ve iptaline karr verilmeden dahi geçerli olmak üzere ödemek hakkını da saklı tutabilir.

İptal Kararının Sonuçları(Genel) Nedir?

Kıymetli evrak için hangi sonuçların doğacağı TTK M.562′ de düzenlenmiştir. İptal kararı üzerine hak sahibi hakkını senetsiz olarak ileri sürebileceği gibi yeni bir senet düzenlenmesini de talep edebilir. Kıymetli evrakın iptali ile birlikte iptal edilen senedin hak sahibini teşhis işlevi sona erer. Başla bir deyişle, iptal kararı, senedin temlik işlevini ortadan kaldırmamasına rağmen, teşhis işlevini ortan kaldırır; iptal edilen senede dayanılarak hak talebinde bulunulamaz.

İptal kararını aldıran kişinin senette mündemiç olan ve iptal kararı ile ayrılan hakkın sahibi olduğuna dair bir karinenin ortaya çıkmasıdır.Karar sadece senedi kaybeden kişiye, kayıptan önceki durumu ve borçluya başvurma hakkını ve borçlunun da iyiniyetle ödeme yapması halinde borcundan kurtulması olanağı yaratır.

Av.Ahmet EKİN & Stj. Av. Mervenur ÖZKAN