Kanun Yolu Sebebiyle İcranın Durdurulması (Tehir-i İcra)

Kanun yoluna başvurulması, bazı istisnalar dışında, hükmün icrasını engellemez. Yani, bir ilamın icra edilebilmesi için kesinleşmesi şart değildir. Borçlu, icranın durdurulmasını istiyorsa, takibin yapıldığı yer icra mahkemesinden bu yönde bir karar almalıdır (İİK m. 36; HMK m. 350/1, 367/1). İcranın geri bırakılması kararı icra mahkemesi tarafından verilir.

İcranın durdurulması için izlenmesi gereken süreç şu şekildedir:

• Borçlu, öncelikle ilgili kanun yoluna başvurmalı ve ardından takibin yapıldığı yer icra mahkemesinden icranın geri bırakılmasını talep etmelidir.
• Daha sonra borçlu, icra dairesine başvurarak, icra mahkemesi karar verene kadar süre istemelidir. İcra müdürü, uygun bir teminat karşılığında borçluya süre tanır (İİK m. 36/1).
• Eğer borçlunun gösterdiği teminat, ilamda belirtilen şeyden farklıysa, borçlu ayrıca icra mahkemesinden teminatın kabulüne ilişkin bir karar almalıdır. İlâm alacaklısının, sunulan teminat üzerinde öncelikli (rüçhan) hakkı bulunur (İİK m. 36/6).
• İcra müdürünün verdiği süre içinde icranın durdurulması talebi sonuçlanmazsa, borçluya tekrar uygun bir süre verilebilir.
• İcra mahkemesi, borçlunun talebini haksız bulursa reddeder, haklı bulursa kabul ederek ilamın icrasını kanun yolu incelemesi tamamlanana kadar erteler. Ücretin ödenmesi hâlinde, icranın geri bırakılması kararı, hükmü veren mahkemeye ve icra dairesine bildirilir (İİK m. 36/3).
• Bölge adliye mahkemesi, istinaf başvurusunu haklı bulursa, teminatın geri verilip verilmeyeceğine karar verir. Yargıtay, temyiz başvurusunu kabul ederek hükmü bozarsa, borçlunun başvurusu üzerine bozmanın niteliğine göre teminatın geri verilip verilmeyeceğine, bozma sonrası esası inceleyecek mahkeme kesin olarak karar verir (İİK m. 36/5).
• Bölge adliye mahkemesi, istinaf başvurusunu kesin olarak esastan reddederse veya Yargıtay, temyiz başvurusunu reddederek hükmü onarsa, alacaklının talebi üzerine ilamın icrasına devam edilir. Bu durumda, teminat konusu para alacaklıya ödenir, mal ve haklar ise icra dairesi tarafından paraya çevrilir (İİK m. 36/6).
• Bölge adliye mahkemesinin başvuruyu reddettiği karar, temyiz yoluna açık ise, temyiz süresi dolana kadar icranın geri bırakılması kararının etkisi devam eder (İİK m. 36/6).
• Nafakaya ilişkin ilamların icrası, teminat gösterilerek bile durdurulamaz (İİK m. 36/4).
• Devlet ve adli yardımdan yararlananlar, teminat gösterme zorunluluğundan muaf tutulmuştur (İİK m. 36/2).

Para Alacakları Hakkında İlamın İcrası

Borçlu, icra emrinin tebliğinden itibaren 7 gün içinde borcunu icra dairesine öderse, takip sona erer. Ancak, borçlu bu süre içinde borcu ödemez ve icranın geri bırakılması kararını da getirmezse, alacaklının talebi üzerine takibe devam edilir.

İlamlı icra takiplerinde, icra emrinin yerine getirilmemesi doğrudan iflas sebebi olarak kabul edilir (İİK m. 177/1). Bu nedenle, borçlu icra emrini süresi içinde yerine getirmez ve icranın geri bırakılması kararını sunmazsa, alacaklı iki seçenekten birini tercih edebilir:

• Haciz talep edebilir ve takibe devam edebilir.
• Borçlunun doğrudan iflasını talep edebilir.

Eğer alacaklı haciz talep ederse, takip haciz, satış ve paraların paylaştırılması aşamalarına geçerek ilamsız icradaki süreçle aynı şekilde ilerler.

Para Alacağı Dışındaki Şeyler Hakkında İlâmların İcrası

Borçlu, icra emrine rağmen süresi içinde borcunu yerine getirmezse ve icranın geri bırakılması kararı da almazsa, icra emri zorla yerine getirilir. Kanun, bazı durumlarda borçlunun cezalandırılmasını da öngörmektedir (İİK m. 30/3, 25a/1-2). Ayrıca, para alacağı dışında bir alacak söz konusuysa, kanun belirli hükümlerle ilamlı icranın yerine getirilmesini düzenlemiştir:

Taşınır Mallar (İİK m. 24)

Eğer borçlu taşınır bir mala ilişkin ilamı yerine getirmez veya eksik yerine getirirse, taşınır mal zorla alınır. Eğer taşınır mal borçlunun elinde değilse, malın karşılığı olan değer zorla alınır. Bu değeri belirlemek için, borsa ve ticaret odası olan yerlerde buralardan, olmayan yerlerde ise bilirkişiden görüş alınır.

Taşınmazlar (İİK m. 26-29)

Taşınmazlar ile ilgili ilamda, mahkeme hükmün özetini sicile bildirir. Borçlu, taşınmazdan zorla çıkarılır ve taşınmaz alacaklıya teslim edilir. Eğer borçlu, taşınmazı alacaklıya teslim ettikten sonra tekrar girerse, ek bir hükme gerek olmadan tekrar zorla çıkarılır. Taşınmazda bulunan eşyalar borçluya, vekiline veya ailesine teslim edilir. Eğer kimse yoksa, eşya muhafaza edilir ve muhafaza masrafları alacaklıdan tahsil edilmek üzere borçludan alınır.

İrtifak Hakları (İİK m. 31)

İrtifak haklarına ilişkin ilamlar yerine getirilmediğinde, bu da zorla icra edilir.

Bir Şeyin Yapılmasına İlişkin İlamlar: Eğer borçlu, belirtilen iş için gerekli süre içinde işe başlamaz veya işi bitirmezse;

• Eğer iş başkası tarafından yapılabilir ve alacaklı isterse, icra müdürü bu işin masrafını bilirkişiye takdir ettirir. Alacaklı masrafı öderse, borçludan tahsil edilmek üzere bu ödeme yapılır ve iş yaptırılır.
• Eğer borçlu tarafından yapılması gereken bir işse, alacaklı şikayet yoluyla borçlunun cezalandırılmasını talep edebilir veya zararlarının tazmini için dava açabilir (İİK m. 30/2).

Bir Şeyin Yapılmamasına İlişkin İlamlar: Eğer borçlu, bir işin yapılmamasına ilişkin ilama rağmen muhalefet ederse, cezalandırılmasını talep edebilir. Eğer iş yapılmaması ile ilgili ilam hükmü yerine getirilmişse ve borçlu yine aksiyon alırsa, ek bir hüküm almaya gerek olmaksızın önceki ilam hükmü zorla yerine getirilir (İİK m. 30/4).

Bu düzenlemelerle, borçlunun icra emrine uymaması durumunda uygulanacak işlemler belirlenmiştir.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Şevval Asude DOĞAN