Suçun Ortaya Çıkış Biçimleri

Toplum düzenini bozan ve hukuki yaptırımları beraberinde getiren suç olgusu, farklı şekillerde ortaya çıkabilir. Suçun işleniş şekli, faillerin niyeti, olayın gerçekleşme koşulları ve mağdurlar üzerindeki etkileri, suç tiplerinin anlaşılmasında önemli bir rol oynar. Ceza hukuku bağlamında, suçların nasıl ortaya çıktığını incelemek, suçla mücadelede etkili stratejiler geliştirmek açısından büyük önem taşır.

Suça Teşebbüs Ne Demek?

Ceza hukukunda suçun tamamlanmış olması kadar, teşebbüs aşamasında kalması da önemli bir değerlendirme konusudur. Suçun icrasına başlanmış ancak failin iradesi dışında tamamlanamamış eylemler, hukuki sonuçları bakımından farklı değerlendirilir. Teşebbüs kavramı, failin kastı, elverişlilik durumu ve icra hareketlerinin niteliği gibi unsurlar çerçevesinde ele alınır. Kişi, işlemeyi kastettiği bir suçu elverişli hareketlerle doğrudan doğruya icraya başlayıp da elinde olmayan nedenlerle tamamlayamaz ise teşebbüsten dolayı sorumlu tutulur.

Teşebbüsü düzenleyen hükümler failin cezai sorumluluğunu genişletir. Çünkü teşebbüste tamamlanmamış bir suça ceza verilmektedir.

Teşebbüsün varlığı halinde tamamlanmamış suçun cezası indirilerek verilir. 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’na göre teşebbüste ceza indirimi meydana gelen zarar ve tehlikenin ağırlığına göre belirlenir.

Teşebbüs kavramının oluşması için failin icra hareketlerine başlamış olması gerekir. Fail doğrudan doğruya icra hareketlerine başlamışsa icra hareketlerine başlanmıştır. Yani fail neticeye yaklaşmışsa icra hareketlerine başlanmıştır. Bu aşamadan önce yapılan hareketler ise hazırlık hareketi sayılır.

Suça hazırlık evresi kural olarak cezalandırılmaz. Örneğin failin ertesi gün yapacağı hırsızlık için merdiven satın alması hazırlık hareketi sayılır ve cezalandırılmaz lakin bunun bir istisnası vardır TCK’nin 227/1. Maddesine göre, “Çocuğu fuhşa teşvik eden, bunun yolunu kolaylaştıran, bu maksatla tedarik eden veya barındıran ya da çocuğun fuhşuna aracılık eden kişi, dört yıldan on yıla kadar hapis ve beşbin güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılır. Bu suçun işlenişine yönelik hazırlık hareketleri de tamamlanmış suç gibi cezalandırılır.” Bunun dışında hazırlık hareketlerinin kendisi bazen bağımsız suç olarak düzenlenebilir. Suç işlemek amacıyla örgüt kurma, suç işlemeye tahrik veya ruhsatsız silah bulundurma suçları böyledir.

(A) düşmanı (C)’yi öldürmek için silah satın alır ve pusuya yatar, (C)’nin uzaktan geldiğini görünce silahını ona doğrultur. Bu örnekte silah satın alma ve pusuya yatma hazırlık hareketi olarak değerlendirilir ve cezalandırılmaz. (Ancak silah ruhsatsız ise ruhsatsız silah bulundurmadan ceza verilir. (A), silahını (C)’ye doğrulttuğu anda icra hareketlerine başlamıştır. Bu aşamadan sonra (C)’yi öldürürse kasten öldürmeden, öldüremezse öldürmeye teşebbüsten sorumlu olur. Öldürmek için ateş eder, ancak yaralarsa kasten yaralamadan değil yine öldürmeye teşebbüsten sorumlu olur.

Suç işleme kararının icrasına başlamak teşebbüs için yeterli değildir çünkü hazırlık hareketleri cezalandırılmaz. Teşebbüste failin işlemeyi kast ettiği suçun icrasına başlamış olması gerekir.

İcra hareketleri tamamlanmamışsa teşebbüste söz edilebilir. Örneğin failin silahın tetiğini çekmek üzereyken engellenmesi böyledir. İcra hareketlerin tamamlanmışsa yine teşebbüsten söz edilebilir. Örneğin fail mağdura ateş eder ancak mermi boşa gider. Burada icra hareketleri tamamlanmış ancak fakat suç tamamlanmamıştır yani netice gerçekleşmemiştir. Lakin suç tamamlanmışsa teşebbüsten söz edilemez.

İşlenemez Suç (Elverişsiz Teşebbüs) Nedir?

Teşebbüste failin cezalandırılabilmesi için suçun icrasına elverişli hareketlerle başlamış olması gerekir. Eğer hareketler suçun işlenmesine elverişli değilse işlenemez suçtan söz edilir. İşlenemez suçlara teşebbüs cezalandırılmadığı gibi güvenlik tedbirleri de uygulanmaz.

Fail icra hareketlerine başlarken suçun maddi konusu yoksa ya da kullanılan araç kast edilen suçu işlemeye elverişli değilse işlenemez suç nedeniyle teşebbüsten ceza verilmez.

Aracın yetersiz olması nedeniyle elverişsiz olması farklı şeylerdir. Araç (vasıta) elverişli ancak yetersiz ise teşebbüsten ceza verilir. Örneğin bir kişiye öldürmek amacıyla zehir verilmesi lakin verilen zehrin az miktarda kullanılması elverişsizlik değil, yetersizliktir. Bu durumlarda teşebbüsten ceza verilir.

Yine olayda maddi konu var ancak fiili icrası sırasında failin bulunduğunu zannettiği yerde değilse işlenemez suç yoktur. Failin hırsızlık amacıyla girdiği odada çelik kasanın diğer odada olmasında teşebbüsten ceza verilir.

Boş bir silah insan öldürme suçu bakımından elverişsiz araçken tehdit suçu bakımından elverişli araçtır.

Teşebbüste elverişli hareketlerle suçun icrasına başlamak yeterlidir ancak icra hareketlerine başlandıktan sonra hareket elverişsiz hale gelmişse işlenemez suç yoktur. Örneğin fail mağdura zehir vermiş lakin mağdur zehir etkisini göstermeden mağdura otobüs çarpıp ölürse fail teşebbüsten cezalandırılır. Yine icra hareketlerine başladıktan sonra hareket elverişsiz hale gelmişse teşebbüsten ceza verilir.

Gönüllü Vazgeçme Nedir?

Fail, suçun icra hareketlerinden gönüllü vazgeçer veya kendi çabalarıyla suçun tamamlanmasını veya neticenin gerçekleşmesini önlerse, teşebbüsten dolayı cezalandırılmaz; fakat tamam olan kısım esasen bir suç oluşturduğu takdirde, sadece o suça ait ceza ile cezalandırılır.

Gönüllü vazgeçmede vazgeçme, dış etkenlerden meydana gelmemiş olmalıdır. Fail hiçbir baskı olmadan suçu tamamlamasına somut bir engel yokken suçu tamamlamasına somut bir engel yokken suçu işlemekten vazgeçmişse gönüllü vazgeçmeden yararlanır.

Gönüllü vazgeçmede teşebbüsten ceza verilmez ancak tamam olan kısım başlı başına bir suç teşkil ediyorsa bundan ceza verilir.

İcra hareketleri tamamlandıktan sonra da gönüllü vazgeçme mümkündür ancak suç tamamlandıktan sonra gönüllü vazgeçme mümkün değildir. Örnek olarak bir kişiyi öldürmek amacıyla ateş eden failin sonrasında mağduru hastaneye kaldırması durumunda fail kasten öldürmeye teşebbüsten değil kasten yaralamadan ceza alır.

Gönüllü vazgeçme etkin pişmanlık ile karıştırılmamalıdır. Etkin pişmanlık suç tamamlandıktan sonra failin pişmanlık göstererek suçtan doğan zararı tazmin etmeye, gidermeye çalışması halidir. Etkin pişmanlık kural olarak cezai sorumluluğu etkilemez. Ancak TCK’de etkin pişmanlık bazı suçlarda cezayı hafifleten veya ortadan kaldıran neden olarak görülmüştür. Örneğin; malvarlığına karşı suçlar, zimmet…

Çeşitli Suçlar Yönünden Teşebbüs

• Taksirli suçlara teşebbüs mümkün değildir.
• Olası kastla işlenen suçlara teşebbüs mümkün değildir.
• İhmal suretiyle işlenen teşebbüs mümkün değildir.
• Sırf ihmal suçlarına teşebbüs mümkün değildir.
• Kalkışma suçlarına teşebbüs mümkün değildir.

Suça Teşebbüsün Şartları

Suça Teşebbüsün şartları aşağıda açıklanmıştır;

• Kasıtlı bir suç olmalı.
• Fail doğrudan doğruya suçun icrasına başlamış olmalı.
• Suç hareketleri elverişli olmalı.
• Suç failin elinde olmayan nedenlerle tamamlanamamış olmalı.

Gönüllü Vazgeçme                                       Etkin Pişmanlık (Bazı Suçlarda)

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Tuğçe ŞEN