İsimsiz Sözleşmeler
İsimsiz sözleşmeler, kanunda belirlenen türlerden farklı olan ve tarafların özgür iradeleri ile ortaya koydukları, hukuken bağlayıcı sözleşmelerdir.
İsimsiz Sözleşmelerin Türleri
İsimsiz sözleşmeler, tarafların hukuki ihtiyaçlarına göre özel olarak oluşturulmuş sözleşmelerdir ve bu nedenle genellikle klasik sözleşme türlerine sığmazlar. Türk Borçlar Kanunu’nda (TBK) belirlenmiş belli başlı sözleşme türleri dışında kalan sözleşmeler isimsiz kabul edilir.
Bu tür sözleşmeler, esas itibarıyla tarafların serbest iradeleriyle oluşturulsa da, yine de genel hukuk kuralları çerçevesinde geçerlilik kazanır. Kanunda tanımlanmamış olmalarına rağmen, tarafların sözleşme yapma serbestisi çerçevesinde, karşılıklı rızaya dayalı olarak düzenlenir. Uygulamada genellikle, özellikle ticari hayatta, yeni iş modelleri veya teknolojik gelişmelerle birlikte isimsiz sözleşmelere daha sık rastlanır.
İsimsiz sözleşmeler, esneklikleri sayesinde tarafların ihtiyaçlarına göre özel olarak şekillendirilebilir. Bu durum, sözleşme yapma serbestisinin genişletilmesi anlamına gelir ve taraflar için daha pratik çözümler sunar.
Bileşik Sözleşmeler
Bileşik sözleşmeler, birden fazla hukuki ilişkinin bir araya getirildiği ve tek bir sözleşme içerisinde düzenlendiği sözleşme türleridir. Bu tür sözleşmelerde, birden fazla borç ve edim aynı anda yer alabilir.
Bileşik sözleşmelerde, her bir borç ve edim kendi bağımsızlığına sahiptir ve sözleşmenin tamamı bozulmadan her biri ayrı ayrı hüküm ifade edebilir. Ancak sözleşmenin bir bütün olarak ele alınması gerektiğinde, her bir unsurun birbirine bağımlı olduğu da göz önünde bulundurulmalıdır.
Örneğin, bir inşaat sözleşmesi kapsamında hem iş yapma borcu hem de malzeme sağlama borcu birleşebilir. Bu tür sözleşmelerde, her iki tarafın da birden fazla yükümlülüğü bulunur ve bu yükümlülükler tek bir sözleşme metninde toplanmıştır. Bileşik sözleşmeler, genellikle ticari hayatta ve karmaşık projelerde kullanılır.
Karma Sözleşmeler
Karma sözleşmeler ise, farklı sözleşme türlerinin unsurlarını içeren ve bu unsurların birleşimiyle ortaya çıkan sözleşmelerdir. Örneğin, hem kiralama hem de hizmet sunma unsurlarını içeren bir sözleşme karma sözleşme sayılabilir. Bu tür sözleşmelerde, birden fazla hukuki ilişki bir araya gelir ve taraflar arasında çeşitli edim ve borçlar doğar.
Sui Generis Sözleşmeler
Sui generis sözleşmeler, ise belirli bir türe sokulamayan, benzersiz yapıya sahip sözleşmelerdir. Bu tür sözleşmeler, tarafların iradelerine bağlı olarak tamamen özgün şekilde oluşturulabilir ve mevcut hukuki düzenlemelerde tam olarak karşılığı bulunmayan ilişkilere çözüm sunar.
Sui generis sözleşmeler, genellikle yeni iş modelleri veya özgün ekonomik yapılar için tercih edilen sözleşme türleridir. Bu sözleşmelerin hukuki niteliği her zaman tartışmalı olabilir ve genellikle doktrin ile içtihat yoluyla şekillenir. Ancak sui generis sözleşmelerde taraflar, sözleşmenin amacı doğrultusunda hareket etmek zorundadır.
İsimsiz Sözleşmelerin Tamamlanması ve Yorumlanması
İsimsiz sözleşmelerin hukuki bağlayıcılığı, tarafların iradelerinin açık bir şekilde anlaşılması ve bu iradelerin bir araya getirilmesi ile doğar. Bu bağlamda, isimsiz sözleşmelerin tamamlanması, tarafların ortaya koyduğu eksik beyanların, genel hukuk kuralları veya teamüller yoluyla doldurulması ile gerçekleşir. Türk Borçlar Kanunu’nun genel hükümleri ve dürüstlük kuralı, isimsiz sözleşmelerin tamamlanması için rehberlik eder.
Yorumlama sürecinde ise, hâkimin, sözleşmenin lafzına ve tarafların iradelerine öncelik vermesi gerekir. Ancak isimsiz sözleşmelerde, tanımlı kurallar bulunmadığı için hâkim, tarafların ortak amacını, sözleşmenin kuruluş amacını ve dürüstlük kuralını göz önünde bulundurarak yorum yapmalıdır. Yargıtay içtihatlarına göre, isimsiz sözleşmelerde her iki tarafın da menfaatleri dikkate alınarak adil bir denge sağlanmalıdır.
Sonuç
İsimsiz sözleşmeler, hukuk düzeninin taraflara sunduğu serbest irade çerçevesinde büyük esneklik sunar. Bileşik ve karma sözleşmeler ile sui generis sözleşmeler, tarafların farklı ihtiyaçlarını karşılamak için geliştirilmiş özgün modellerdir.
Bu tür sözleşmelerin tamamlanması ve yorumlanması, tarafların iradeleri ve genel hukuk ilkeleri doğrultusunda yapılmalıdır. Özgün yapıları nedeniyle, isimsiz sözleşmelerin uygulanması, hem taraflar hem de hukuk otoriteleri için dikkatli bir yaklaşım gerektirir.
Duygu Maide KARATAŞ & Av. Ahmet EKİN
