Suçluların İadesi (Geri Verme) Şartları Nelerdir?

Suçluların iadesi (geri verme) yabancı ülkede suç işledikleri mahkeme kararıyla sabit olan kişilerin belirli koşullar altında istemde bulunan ülkeye iadesidir. Yani geri vermeyle ülke bünyesinde bulunan kişiyi yargılama veya infaz için diğer bir devlete teslim etmektedir.

2016 yılında yürürlüğe giren 6706 sayılı kanunla Türk Ceza Yasasının geri vermeyi düzenleyen maddesi kaldırılmıştır. 6706 sayılı kanunun 10. maddesine göre, “Yabancı ülkede işlenen bir suç nedeniyle hakkında adlî merciler tarafından ceza soruşturması veya kovuşturması başlatılan ya da mahkûmiyet kararı verilen bir yabancı, talep üzerine, soruşturma veya kovuşturmanın sonuçlandırılabilmesi ya da hükmedilen cezanın infazı amacıyla talep eden devlete iade edilebilir.”

Geri Vermede Kaynaklar Nelerdir?

Geri vermenin uluslararası kaynaklar ve iç kaynaklar olmak üzere iki tür kaynağı vardır. Uluslararası kaynaklar; ikili veya çok taraflı geri verme sözleşmeleridir.

Geri verme genel olarak uluslararası sözleşmelerle düzenlendiğinden Anayasanın 90. maddesi önem taşımaktadır. Anayasanın 90. maddesine göre, “Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası andlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz. Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası andlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda milletlerarası andlaşma hükümleri esas alınır.”

Geri Vermenin Şartları Nelerdir?

Geri vermenin olumlu ve olumsuz koşulları mevcuttur.

Olumlu Koşullar Nelerdir?

Olumlu koşullar kişinin iadesi için varlığı aranan koşullardır.

Suç Oluşturan Eylem Bulunması:

Geri vermeye konu olan eylemin her iki devlet yasalarına göre suç olması gerekmektedir. Örneğin zina Türk hukukunda suç olmadığından bu sebebe dayanılarak iade talep edilemez.

Eylemin Kovuşturulabilir Olması:

Bir eylemin suç olması tek başına geri vermeye yeterli olmayıp ayrıca kovuşturulabilir olması aranmaktadır. örneğin zamanaşımı veya af söz konusu olduğunda kovuşturma mümkün olmadığından geri verme isteminin kabulü mümkün değildir.

Eylemin Belirli Ağırlıkta Olması:

Talep eden devlet hukuku ile Türk hukukuna göre, soruşturma veya kovuşturma aşamasında üst sınırı bir yıl veya daha fazla hürriyeti bağlayıcı cezayı gerektiren suçlardan dolayı iade talebi kabul edilebilir. Kesinleşmiş mahkûmiyet kararları bakımından iade talebinin kabul edilebilmesi için hükmolunan cezanın en az dört ay hürriyeti bağlayıcı ceza olması gerekir. İadesi istenen kişinin birden fazla suçu bulunması hâlinde, bunlardan bazılarının cezası belirtilen sürelerin altında olsa dahi birlikte iadeye konu edilebilir.

Geri verilmesi talep edilen kişinin işlediği birden fazla suç olması halinde bunlardan bazılarının cezası belirtilen sürenin altında olsa da geri vermeye konu edilebilirler.

Failin Yabancı Olması:

Geri verme ancak yabancı ülke vatandaşları bakımından uygulanabilir. Geri verilmesi istenilen kişinin Türk vatandaşı olması halinde geri verme isteminin reddi gerekmektedir.

Yargısal ve Siyasal Karar Bulunması:

Türk hukukunda geri verme konusunda karma sistem söz konusudur. İade talebi hakkında karar vermeye, kişinin bulunduğu yer ağır ceza mahkemesi yetkilidir. Kişinin bulunduğu yer belli değilse, Ankara ağır ceza mahkemesi yetkilidir. Ağır ceza mahkemesince iade talebinin kabul edilebilir olduğuna karar verilmesi hâlinde, bu kararın yerine getirilmesi, Dışişleri ve İçişleri bakanlıklarının görüşü alınarak Adalet Bakanının teklifi ve Cumhurbaşkanının onayına bağlıdır.  Merkezî Makam iade talebinin kabul veya ret edildiğini, talep eden devlete ve iadesi talep edilen kişiye bildirir.

Olumsuz Koşullar Nelerdir?

Suçluların iadesinin kabul edilemeyeceği hâller şunlardır:

• İadesi talep edilen kişinin Türk vatandaşı olması (6706 S.K. m.11/1-a).
• İadesi talep edilen kişinin ırkı, etnik kökeni, dini, vatandaşlığı, belli bir sosyal gruba mensubiyeti veya siyasî görüşleri nedeniyle bir soruşturma veya kovuşturmaya maruz bırakılacağına veya cezalandırılacağına ya da işkence veya kötü muameleye maruz kalacağına dair kuvvetli şüphe sebeplerinin bulunması
• Düşünce suçu, siyasî suç veya siyasî suçla bağlantılı bir suç niteliğinde olması,
• Askeri suç niteliğinde olması,
• Türkiye’nin yargılama yetkisine giren bir suç olması,
• Zamanaşımı veya affa uğramış olması
• İadesi talep edilen kişi hakkında, talebe konu fiil nedeniyle daha önce Türkiye’de beraat veya mahkûmiyet kararı verilmiş olması
• İade talebinin, ölüm cezası veya insan onuru ile bağdaşmayan bir ceza gerektiren suçlara ilişkin olması.

Geri Vermede Usul Nedir?

İstem:

Geri verme istem üzerine olup re’sen yapılması mümkün değildir. Geri verme isteminde bulunacak devlet öncelikle talepname hazırlamalı ve talepname ve dayanaklarını diplomatik yolla Dışişleri Bakanlığına ulaştırmalıdır. Buradan dosya merkezi makama gönderilir. Merkezî Makam, iade taleplerini inceleyerek, lüzum görmesi hâlinde ek bilgi ve belge talebinde bulunabilir ve gerekli şartları taşımayan talepleri reddeder. Gerekli şartları taşıyan talepler, yetkili ağır ceza mahkemesi nezdindeki Cumhuriyet başsavcılığına gönderilir. İade talebi hakkında karar vermeye, kişinin bulunduğu yer ağır ceza mahkemesi yetkilidir. Kişinin bulunduğu yer belli değilse, Ankara ağır ceza mahkemesi yetkilidir. Cumhuriyet başsavcılığı, iade talebine ilişkin karar vermek üzere ağır ceza mahkemesinden talepte bulunur.

Koruma Tedbirleri:

Ağır ceza mahkemesi iade sürecinin her aşamasında iadesi talep edilen kişi hakkında Ceza Muhakemesi Kanunu hükümleri uyarınca koruma tedbirlerine karar verebilir. İade sürecinde kişinin tutuklanması durumunda teslime kadar geçen süre içindeki tutukluluk durumu, ağır ceza mahkemesince en geç otuzar günlük sürelerle incelenir.Ağır ceza mahkemesinin iade talebinin kabulüne ilişkin kararının kesinleşmesinden itibaren bir yıl içinde iade kararı verilmemesi hâlinde kişi hakkındaki koruma tedbirleri kaldırılır. Toplam tutukluluk süresi, kişinin iade talebine konu suçtan dolayı alabileceği veya mahkûm olduğu cezanın infaz süresini geçemez.

İade talebine konu olabilecek ve 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 12 nci maddesinin üçüncü fıkrasının (a) bendi kapsamına giren bir suç işlediği yönünde kuvvetli şüphe bulunan kişi, ilgili devletin talebi aranmaksızın geçici olarak tutuklanabilir. İlgili devletin geçici tutuklama talebi, Merkezî Makam tarafından iade amacıyla yakalanması ve Cumhuriyet başsavcılığına sevki için İçişleri Bakanlığına gönderilir. Yakalanan kişi, geçici tutuklama hususunda karar verilmek üzere en geç yirmi dört saat içinde sulh ceza hâkimi önüne çıkarılır. Sulh ceza hâkimi geçici tutuklanması talep edilen kişiye, rızaya dayalı iade imkânı ile bunun hukukî sonuçları hakkında bilgi verdikten sonra talep hakkında karar verir.Geçici tutuklama süresi ilgili milletlerarası andlaşma hükümlerine göre belirlenir. Mütekabiliyet ilkesi çerçevesinde kişi, en fazla kırk gün geçici tutuklu kalabilir. İlgili devlet tarafından dördüncü fıkrada belirtilen süre içinde iade evrakının gönderilmemesi hâlinde geçici tutuklama veya adlî kontrol kararı kaldırılır.

Yargılama:

Cumhuriyet başsavcılığı, iade talebine ilişkin karar vermek üzere ağır ceza mahkemesinden talepte bulunur. Ağır ceza mahkemesince kişiye, Ceza Muhakemesi Kanununda belirtilen haklarıyla birlikte rızaya dayalı iadenin mahiyeti ve hukukî sonuçları anlatılır. Kişiye rızaya dayalı iade usulünü kabul edip etmediği sorulur. Mahkeme, kişinin rızaya dayalı iade usulünü kabul etmesi üzerine bu Kanun ve Türkiye’nin taraf olduğu milletlerarası andlaşma hükümlerine göre iade talebinin kabul edilebilir olup olmadığına karar verir. Bu karara karşı itiraz yoluna başvurulabilir. Kararın kesinleşmesi hâlinde iade evrakı Merkezî Makama gönderilir. Rızaya dayalı iade usulü uygulanarak verilen iade kararının yerine getirilmesi, Merkezî Makamın onayına bağlıdır.

Kişinin rızaya dayalı iade usulünü kabul etmemesi hâlinde mahkeme, iade şartlarını bu Kanun ve Türkiye’nin taraf olduğu milletlerarası andlaşma hükümlerine göre inceleyerek iade talebinin kabul edilebilir olup olmadığına karar verir.Talep eden devlet tarafından gönderilen belgelerin yeterli görülmemesi hâlinde mahkeme, uygun bir süre içinde ek bilgi ve belgelerin gönderilmesini isteyebilir. İade yargılamasında katılma talebinde bulunulamaz. Mahkemenin kararına karşı temyiz yoluna başvurulabilir.

Teslim:

İadesine karar verilen kişinin teslim işlemleri, ilgili bakanlıklarla iş birliği hâlinde yürütülür. İadesine karar verilen kişinin, talep eden devlet makamları ile kararlaştırılan tarihte haklı bir neden olmaksızın teslim alınmaması hâlinde, bu tarihten itibaren otuz gün sonra mahkemece kişi hakkında verilen koruma tedbirleri kaldırılır.

İadesine karar verilen kişi hakkında, başka bir suç nedeniyle Türkiye’de ceza soruşturması veya kovuşturması ya da infazı gerekli bir hapis cezası bulunması veya kişinin seyahat edebilecek durumda olmaması hâlinde, Merkezî Makam tarafından teslimin ertelenmesine karar verilebilir. Bu karar, kişiye ve talep eden devlete bildirilir. İade talebine konu suç bakımından ispat aracı olarak yararlı görülen veya suçun işlenmesiyle elde edilen ve kişi yakalandığında üzerinde ele geçen ya da daha sonra ortaya çıkan eşya, talep eden devlete teslim edilebilir. İadesi talep edilen kişinin ölümü, kaçması veya benzer sebeplerle iade hakkında bir karar verilememesi hâlinde de eşyanın teslimi gerçekleştirilebilir. Türkiye’de yürütülmekte olan bir soruşturma veya kovuşturma bakımından zorunlu olduğu takdirde eşyanın teslimi ertelenebilir.

Rızaya Dayalı Geri Verme Nedir?

6706 sayılı kanunun 17. maddesine göre; Kişi, iadeye rıza göstermesi hâlinde normal iade usulü uygulanmadan talep eden devlete iade edilebilir. Ağır ceza mahkemesince kişiye, Ceza Muhakemesi Kanununda belirtilen haklarıyla birlikte rızaya dayalı iadenin mahiyeti ve hukukî sonuçları anlatılır. Kişiye rızaya dayalı iade usulünü kabul edip etmediği sorulur. Mahkeme, kişinin rızaya dayalı iade usulünü kabul etmesi üzerine bu Kanun ve Türkiye’nin taraf olduğu milletlerarası andlaşma hükümlerine göre iade talebinin kabul edilebilir olup olmadığına karar verir. Bu karara karşı itiraz yoluna başvurulabilir. Kararın kesinleşmesi hâlinde iade evrakı Merkezî Makama gönderilir. Rızaya dayalı iade usulü uygulanarak verilen iade kararının yerine getirilmesi, Merkezî Makamın onayına bağlıdır.

Kişinin geri verilmeyi kabul etmesi halinde mahkeme yabancı devletin istemini kabul etme zorunluluğu bulunmamaktadır.

Rızaya dayalı geri verilme usulü uygulanarak verilen geri verme kararının yerine getirilmesi için Adalet Bakanının onayı aranmaktadır.

Türkiye’nin Geri Verme İstemleri Nedir?

Türkiye’nin geri verme isteminde bulunabilmesi için gerekli koşullar şunlardır;

• Soruşturma veya kovuşturmanın sonuçlandırılabilmesi ya da verilen mahkûmiyet kararlarının infazı amacıyla yabancı bir ülkede bulunan ve hakkında yakalama emri veya tutuklama kararı verilen kişinin Türkiye’ye iadesi, adlî merciler tarafından istenebilir.
• Kişi yabancı bir ülkede bulunmalıdır.
• Kişi hakkında yakalama emri veya tutuklama kararı verilmiş olmalıdır.
• Üst sınırı bir yıl veya daha fazla hapis cezasını gerektiren bir suçtan dolayı kişinin iadesi talep edilebilir. Kesinleşmiş mahkûmiyet kararları bakımından iade talebinde bulunulabilmesi için hükmolunan hapis cezasının en az dört ay olması gerekir. İadesi istenen kişinin birden fazla suçu bulunması hâlinde, bunlardan bazılarının cezası belirtilen sürelerin altında olsa dahi birlikte iadeye konu edilebilir.

Merkezi Makam tarafından uygun görülmesi hâlinde talep, yabancı devlete gönderilir. Ancak, şu durumlarda iade talebi yabancı devlete gönderilmeden reddedilebilir: Talebin, iade için gerekli şartları taşımaması, Ceza infaz kurumlarında geçirilecek süre dikkate alındığında, iade yoluna başvurulmasının kişi yararı ve kamu yararı arasında açık bir orantısızlığa sebep olması,  Türkiye’nin millî güvenliğinin veya uluslararası ilişkilerinin zarar görme ihtimalinin bulunması.

Hususilik Kuralı Nedir?

Hususilik kuralı bir kimse hangi suçtan başka bir devlete verilmişse ancak o suçtan yargılanabileceğini gösteren kuraldır. İade hâlinde, kişi ancak iade kararına dayanak teşkil eden suçlardan dolayı yargılanabilir veya kişinin mahkûm olduğu ceza infaz edilebilir.

Bu kuralın sonuçları şunlardır:

• İade edilen şahıs iadeden evvel ika ettiği ve iadeye esas olandan başka bir fiilden dolayı takip veya muhakeme edilemeyeceği gibi bir ceza veya emniyet tedbirinin infazı için tevkif edilemez ve kezalik herhangi bir surette hürriyeti kısılamaz.
• Kişi beraat ettikten veya cezası infaz edildikten sonra geri veren devletin rızası olmadan başa devlete verilmesi mümkün değildir.
• Suçun niteliği yargılama esnasında değişmişse, iade edilen şahıs hakkında ancak yeniden nitelendirilen suçun unsurları iadeyi gerektiriyorsa, yargılama yapılabilir.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Ezgi YÜCEL