Taşıyıcının Sorumluluktan Kurtulması

Taşıyıcı eşyanın taşınmak üzere teslim alınmasından teslim edilmesine kadar geçecek süre içerisinde eşyanın uğrayacağı zıya, hasar veya teslimdeki gecikmeden sorumludur. Bu sorumluluktan kurtulmada genel ve özel sebepler bulunmaktadır.

Sorumluluktan Kurtulmada Genel Sebepler

Sorumluluktan kurtulmada genel sebepler aşağıda sayılmıştır:

• Taşıyıcının kaçınamayacağı sonuçlarını önleyemeyeceği sebepler,
• Gönderen veya gönderilenin bir davranışı,
• Eşyanın özel ayıbı.

Taşıyıcının Kaçınamayacağı Sonuçlarını Önleyemeyeceği Sebepler

Taşıyıcının sorumluluktan kurtulması Türk Ticaret Kanunu’nu 876. maddesinde düzenlenmiştir.

Taşıyıcı; hasar, zıya ve gecikmeden doğan sorumluluktan kurtulması için, ortaya çıkan zıya ve hasar ile gecikmenin, göstermesi gereken en yüksek özeni göstermesine rağmen kaçınamayacağı ve sonularını önleyemeyeceği sebeplerden ileri geldiğini ispatlaması gerekmektedir.

Taşıyıcı sorumluluktan kurtulabilmesi için, bundan önce veya beraber olarak zıya ve hasar ile gecikmeye yol açan kaçınamadığı ve sonuçlarını önleyemediği somut olayı da ispat etmesi gerekmektedir.

Taşıyıcıdan Beklenecek En Yüksek Özen Neye Göre Belirlenir?

Taşıyıcıdan beklenecek en yüksek özen, ideal bir taşıyıcının standartlarında taşıyıcıda aranan tecrübe çerçevesinde ortalama bir dikkat, beceri ve basiret göstererek hareket etmesidir.

Taşıyıcı eşya taşırken somut duruma göre eşyaların zarar görmemesi veya gecikmemesi için, gerektiğinde ikinci taşıma güzergahı belirlenmesi veya taşıma organizasyonuna ait gerekli güvenlik önlemlerini alması yükümlülüğü altındadır.

İdeal taşıyıcı, taşıma açısından uygun genel bir tecrübeye sahip, mümkün olan tehlikeli durumları ortadan kaldıran bir taşıyıcı olmasıdır.

Gönderen veya Gönderilenin Bir Davranışı

Taşıyıcı, taşıma sözleşmesinin tarafı olan göderen ve sözleşme ile ilgili olan gönderilenin bir davranışından zarar kaynaklandığı takdirde, sorumluluktan kurtulabilecek.

Gönderen veya gönderilenin bir davranışının zararın oluşmasına neden olması, taşıyıcının sorumluluktan kurtulmasına ya da ödenecek tazminatın inidirlmesine neden olacağı öngörülmüştür.

Gönderen veya gönderilenin davranışı bunların bir fiili ya da onlar tarafından verilen talimatın yerine getirilmesi durumlarında taşınan eşyada bir zıya veya hasar ouşması şeklinde ortaya çıkabilir. Taşıyıcının, sorumluluktan kurtulabilmesi için, gönderen veya gönderilenin fiilinin veya bunların talimatlarının zıya ve hasara yol açması yeterlidir. Onların kusurlu olup olmaması önemli değildir.

Türk Ticaret Kanunu m. 875/2’ye göre, “Zararın oluşmasına, gönderenin veya gönderilenin bir davranışı ya da eşyanın özel bir ayıbı sebep olmuşsa, tazminat borcunun doğmasında ve kapsamının belirlenmesinde, bu olguların ne ölçüde etkili olduğu dikkate alınır.”

Hangi Haller Gönderen ve Gönderenin Davranışı Arasında Sayılır?

TTK m. 875/2 ile CMR m. 17/2’deki gönderen veya gönderilenin davranışı içine giren durumlardan ilki, zıya, hasar ve gecikmenin gönderen veya gönderilenen hata ve ihmalinden kaynaklanmasıdır.

Bu konuda en çok rastlalanlar;

• Ambalajlama,
• Yükleme,
• İstifleme,
• Boşaltma sırasında yapılan hata ve ihmallerdir.

Eşyanın Özel Ayıbı

Taşınan her eşya, kendine özgü nitelikleri veya taşınmak üzere tesliminden önce var olan kedine has ayıptan dolayı, taşıma sırasında zıya ve hasara uğramış olabilir.

TTK m. 875/2 ve CMR m. 17/2 uyarınca eşyadaki özel ayıp, taşıyıcının sorumluluktan kurtulmasına neden olabilecektir.

Eşyadaki özel ayıp, eşyaların kendisindeki bazı kusurular veya uygunsuzluklar yüzünden taşınırken ortaya çıkan zıya ve hasar veya normal taşıma olayının içinde eşyaların doğasındaki uygunsuzluğu sonucu ortaya çıkan kötüleşme olarak tanımlanmaktadır.

Sorumluluktan Kurtulmada Özel Sebepler

Taşıyıcının sorumluluktan kurtulmasında özel sebepler ise, TTK m. 878 hükmünde düzenlenmektedir.

TTK m. 878/1 hükmüne göre ziya, hasar veya teslimdeki gecikme aşağıdaki hallerden birine bağlanabiliyorsa taşıyıcının bu zararlardan sorumluluğu ortadan kalkacaktır:

• Sözleşme veya teamüle göre üstü açık araçlar taşıma yapılması,
• Eşyaların gönderen tarafından yetersiz ambalajlanması,
• Eşyaların gönderen, gönderilen ve bunlar adına hareket edenler tarafından işleme tabi tutulması, yüklenmesi ve boşaltılması,
• Eşyaların doğal niteliği,
• Yetersiz ve hatalı etiketlenmiş eşyalar,
• Canlı havyan taşıması,
• Gümrük kanunu ve diğer düzenlemelerin etkisi.

Üstü Açık Araçlar Taşıma Yapılması

Bir taşıyıcının sorumluluğundan kurtulabileceği özel risklerden biri, eşyanın üstü açık bir araçla taşınmasıdır.

Sözleşme veya teamüle göre eşyanın üstü açık bir araçla taşınması durumunda zıya, hasar veya teslimde gecikme buna bağlanabiliyorsa taşıyıcı sorumluluktan kurtulacaktır.

Üstü açık araçla taşımanın taşıyıcı açısından sorumluluktan kurtulmada özel sebep olmasının nedeni, bu tür taşımanın beraberinde hırsızlık ya da hava koşullarından olumsuz etkilenme gibi bazı tipik riskleri getirmesidir.

Taşıyıcı üstü açık araçla taşıma yapılması halinde zararın bu şekilde taşıma nedeniyle meydana geldiğini ispatladığı takdirde sorumluluktan kurtulabilecektir.

Gönderen Tarafından Yetersiz Ambalajlanma

TTK m. 862 hükmüne göre; eşyanın niteliği, kararlaştırılan taşıma dikkate alındığında, ambalaj yapılmasını gerektiriyorsa, gönderen, eşyayı zıya ve hasardan koruyacak ve taşıyıcıya zarar vermeyecek şekilde ambalajlamak zorundadır.

Gönderenin taşıma konusu eşyayı ambalajlaması gerekiyorken bunu yapmaması veya yeterli şekilde ambalajlamaması nedeniyle eşyanın zarara uğraması halinde, taşıyıcı zararın ambalajlamamadan veya kötü ambalajlamadan meyadana geldiğini ortaya koyduğu takdirde sorumluluktan kurtulacaktır.

Bununla birlikte taşıma sözleşmesinde ambalajlamanın taşıyıcının üzerinde bir yükümlülük olduğu veya taşımanın ambalajsız gerçekleştirileceği kararlaştırılabilir. Böyle bir anlaşmanın varlığında taşıyıcı, söz konusu özel sebebe dayanarak sorumluluktan kurtulamaz.

Taşıyıcı yetersiz ambalajlamayı gönderene bildirmeli ya da taşıma senedine bu yönde çekince koymalıdır.

Eşyanın Gönderen Veya Gönderilen Tarafından İşleme Tabi Tutulması, Yüklenmesi Veya Boşaltılması

TTK m. 863 hükmüne göre; sözleşmeden, durumun gereğinden veya ticari teamülden aksi anlaşılmadıkça; gönderen, eşyayı, taşıma güvenliğine uygun biçimde araca koyarak, istifleyerek, bağlayarak, sabitleyerek yüklemek ve aynı şekilde boşaltmak zorundadır.

Eşya gönderen tarafından işleme tabi tutulur, yüklenir ya da boşaltılırsa, gerçekleşen zıya, hasar ya da teslimde gecikme buna bağlanabildiği sürece taşıyıcı sorumluluktan kurtulur.

Taşıyıcı, ayrıca yüklemenin işletme güvenliğine uygun olmasını sağlamakla yükümlüdür. Dolayısıyla, taşıyıcının bu özel sorumsuzluk sebebine dayanarak sorumluluktan kurtulması her zaman olanaklı olmayabilir. Taşıyıcı, nezaret etme yükümlülüğüne uygun davranmadığı takdirde, ortaya çıkan zarardan müterafik kusuru oranında sorumlu tutulmalıdır ve sorumluluktan kurtulmada özel sebebe istinaden sorumluluktan kurtulmasına izin verilmemelidir.

Eşyanın Doğal Niteliği

Eşyanın özellikle kırılma, paslanma, bozulma, kuruma, sızma, olağan fire yoluyla kolayca zarar görmesine yol açan doğal niteliği zarara sebep olmuşsa, taşyıcı buna dayanarak sorumluluktan kurtulabilir.

Eşya mutlaka doğal niteliğinden kaynaklanan bir zarar söz konusu olmalıdır; dış etkenler sonucu ortaya çıkan zararlar (hırsızlık gibi) bu kapsamda değildir. Sorumluluktan kurtulabilmek için gerekli olan şart, normal bir taşıma ya da ambalajlamada eşyanın ortalamanın üzerinde zarara maruz kalmasıdır.

TTK m. 878/4 hükmüne göre; taşıyıcı eşyayı özel olarak koruma borcu altında ise, eşyanın doğal niteliğinden doğan özel sebebe ancak gerekli donanımı seçmek için tüm önlemleri almış ve özel talimatlara uygun davranmışsa dayanabilir.

Yetersiz ve Hatalı Etiketlenmiş Eşyalar

Taşınacak paketlerin gönderen tarafından yetersiz etiketlenmesi durumunda taşıyıcı bu olgunun sebep olduğu zararlardan sorumlu değildir.

Gönderen, eşyanın sözleşme hükümlerine uygun şekilde işleme tabi tutulabilmesi için işaretlenmesi gerekiyorsa, bu işaretleri de koymakla yükümlüdür. Taşıyıcı, zıya hasar veya teslimde gecikmenin bu işaretlerin bulunmamasından ileri geldiğini ispatlarsa sorumluluktan kurtulur.

Gönderen tarafından yapılan yetersiz etiketleme kavramı içerisine, hatalı, yetersiz etiketleme yanında hiç etiketleme yapılmaması da girmektedir.

Canlı Hayvan Taşıması

Bu özel sebebe dayanılması sadece, zararın canlı hayvanların taşımanın gerçekleştirilmesine ilişkin şartlara olan özel hassasiyetlerine bağlanabildiği hallerde mümkündür.

Canlı hayvan taşınmasına ilişkin sorumluluktan kurtulmada özel sebebe taşıyıcı sadece, canlı hayvanın korunması ve salgın hastalık gibi tehlikelerden kurtulması için üzerine düşen bütün tedbirleri almış olması ve kendisine iletilen özel direktiflere uymuş olması koşuluyla dayanabilir.

Canlı hayvanın çalınması bu kapsamda değilken; hayvanın kaçması sorumluluktan kurtulmada özel sebep sayılır.

Gümrük Kanunu ve Diper Düzenlemelerin Etkisi

Gümrük kanunu ile diğer mevzuatta yer alan düzenlemeler, yolculuğun gecikmesine yol açabilir.

Doğrudan eşyaya bağlı olan ve taşıyıcının riziko alanı dışında bulunan sebepler için taşıyıcı sorumlu tutulamaz.

Stj. Av. Mehmet Can CİVAN & Av. Ahmet EKİN