Taşıma Senedi Nedir?

Taşıma senedi, taşımaya ait önemli hususları kayıt altına alan ve taşıma açısından ispat fonksiyonu öne çıkan bir belgedir.

Taşıma senedi, Türk Ticaret Kanunu’nun m. 856 – 858 arasında düzenlenmiştir.

Taşıma senedi kıymetli evrak niteliğinde sayılmadığı Türk Ticaret Kanunu’nun 856. maddesinde hüküm altına alınmıştır. Bununla beraber Türk Ticaret Kanunu’nun 831. maddesi gereğince taşıma senedinin taraflar arasındaki anlaşmayla kıymetli evrak niteliğinde düzenlenmesi mümkündür.

Taşıma Senedinin Türleri

TTK açısından taşıma senedi olarak adlandırılan senet;

• TSHK’da hava yük senedi (Airwaybill),
• RDİN’da hamule senedi,
• Deniz yoluyla taşımada konişmento,
• Uluslararası taşımada CMR-senedi ve CIM-senedi,
• VK ve MoK’da ise hava yük senedi olarak düzenlenmiştir.

Taşıma Senedinin Düzenlenmesi

Taşıma senedi taraflardan birinin talebi üzerine düzenlenmektedir. Kural olarak taşıma senedi üç nüsha olarak düzenlenir. Senedin bir nüshası gönderende kalırken, diğer nüshalarından biri taşıyıcıya kalacak, diğer nüsha ise eşyaya eşlik edecektir.

Türk Ticaret Kanunu’nun 856. maddesine göre, “Taşıma senedi taraflardan birinin istemi üzerine düzenlenir. Senet üç özgün nüsha olarak hazırlanır ve gönderen tarafından imzalanır. Gönderen, taşıyıcının da taşıma senedini imzalamasını isteyebilir. El yazısı ile imzalanmış taşıma senetlerinin suretlerindeki imza, damga veya mühür şeklinde ya da basılı olabilir. Bir nüsha gönderene aittir, diğeri eşyaya eşlik eder, üçüncüsü taşıyıcıda kalır.”

Söz konsu maddeden de anlaşılacağı üzere nüshaların özgün olarak düzenlenmesi gerekmektedir. Nüshaların özgün olması nedeniyle her üç nüshanın da gönderen tarafından imzalanması zorunluluğu olacaktır.

El yazısı ile imzalanmış taşıma senetlerinin suretlerindeli imza, damga veya mühür şeklinde ya da basılı olabilir.

Taşıma Senedinin İçeriği

Taşıma senedinin içeriği TTK m. 857’de ele alınmıştır.

Türk Ticaret Kanunu’nun 857. maddesine göre taşıma senedi şu kayıtları içermelidir:

• Düzenleme yeri ve tarihi,
• Gönderenin adı, soyadı veya ticaret unvanı ve adresi,
• Taşıyıcının adı, soyadı veya ticaret unvanı ve adresi,
• Eşyanın teslim alınacağı yer ve gün ile teslim edileceği yer,
• Gönderilenin adı, soyadı veya ticaret unvanı ile adresi,
• Bildirim adresi,
• Eşyanın işaretleri ile ambalajlama çeşidi,
• Taşınacak paketlerin sayısı, işaretleri ve numaraları,
• Eşyanın net olmayan ağırlığı veya başka şekilde beyan edilen miktarı,
• Taşımanın yapılacağı süre,
• Taşıma ücreti ve giderleri,
• Teslimde ödeme kaydı,
• Eşyanın gümrük ve resmi işlemlerine ilişkin talimatlar,
• Üstü açık araç veya güvertede taşımaya ilişkin kayıt.

Taşıma Senedinin İspat Güçü

Taşıma senedinin taşımaya ilişkin en önemli fonksiyonu, taşıma ile ilgili hususlarda bir ispat belgesi niteliği taşımasıdır. Bu niteliği TTK m. 858’de ele alınmıştır.

Türk Ticaret Kanunu’nun 858. maddesine göre, “ İki tarafça imzalanan taşıma senedi, taşıma sözleşmesinin yapıldığına, içeriğine ve eşyanın taşıyıcı tarafından teslim alındığına kanıt oluşturur.”

Taşıma senedi, eşyanın taşıyıcı tarafından teslim alındığına dair de aksi ispat edilebilen bir delil niteliğindedir. Nitekim taşıma senedinde yer alan eşyanın teslim alınacağı yer ve gün, taşıyıcının eşyanın teslim edildiği zaman da görülmektedir.

TTK m. 858/2 taşıyıcıya bir yükümlülük getirmektedir. Taşıyıcı, taşıma konusu eşyayı teslim alırken inceleyecek, taşıma senedindeki kayıtlarla teslim edilen eşyanın dıştan anlaşılan durumunun, içeriğinin ve varsa işaretlerinin uygun olup olmadığına bakacak. Bir uygunsuzluk görmesi halidne bu konuda bir çekince koyması gerekecektir.

Taşıma Senedine Çekince Koymak Ne Demek?

İhtirazı kayıt olarak da adlandırılan çekince, taşıyıcı için taşıma senedinin kendisine karşı ispat kuvvetini sınırlamaktadır. Taşıma senedinde taşınan eşyanın kötü durumu veya paketlemenin uygunsuzluğu yazılabileceği gibi, bilinmeyen bir sebep de senede not olarak düşülebilir.

Taşıyıcının koyacağı çekince mutlaka gerekçeli ve açık olmalıdır.

Herhangi bir kontrol yapılmaksızın taşınan eşyanın taşıyıcı tarafından teslim alınması ve incelenmesine rağmen, taşıma senedine incelenen konular hakkında bir şey yazılmaması halinde, bu durum taşıyıcı aleyhine karine oluşturmaktadır.

Taşıma senedine çekince koyulmaması ve sonrasında eşyanın zarar görmüş halde gönderilene kadar teslimi söz konusu olursa, taşıyıcının sorumluluğuna gidilir.

Taşıma Senedinin Karine Fonksiyonu

Taşıyıcının taşınan eşyaları denetleme ve denetleme sonucunu taşıma senedine yazılması halinde, taşıma senedinde yer alan kaydın bir karine oluşturucağı öngörülmüştür.

Taşıyıcı uygun bir şekilde denetleme ile taşıma senedine kayıt işlemi yerine getirilmediği takdirde, bundan dolayı ortaya çıkan zararlardan sorumlu olacaktır.

Taşıyıcının denetleme yükümlülüğünün bulunmasındaki amaç, taşınan eşyanın teslim öncesi durumunun tespitinin sağlanmasıdır.

Yük Senedi Nedir?

Taşıma senedi düzenlenmediği hallerde gönderenin talebi üzerine taşıyıcı, eşya ve taşıma hakkında yeterli bilgileri içeren bir yük senedi imzalayıp gönderenene vermek zorundadır.

Yük senedi gönderenin talebi ile taşıyıcı tarafından düzenlenmektedir. Taşıma senedinin düzenlenmediği hallerde gönderenin çıkarılarını korumak ve taşıyıcının imzasını içeren bir ispat aracı bulunmasını sağlamak amacıyla yük senedinin kabul edildiği anlaşılmaktadır.

Yük senedi de taşıma senedi gibi kıymetli evrak niteliğine sahip değildir; ancak tarafların iradeleri ile emre yazılı kiymetli evrak olarak da düzenlenebilir.

Yük senedi, eşyanın taşınmak üzere taşıyıcı tarafından teslim alındığını ispata yaran bir belgedir. Taşıma senedi için oluşan karineler yük senedi için söz konusu olmaz.

Refakat Belgeleri Nelerdir?

Refakat belgeleri, resmi nitelik taşıayan ve taşıma esnasında taşıyıcıda bulunması gereken belgelerdir.

Refakat belgeleri TTK m. 860’da hüküm altına alınmıştır. Bu hüküm bu belgelerden doğan gönderenin sorumluluğunu düzenlerken, gönderenin, eşyanın tesliminden önce, resmi nitelik taşıyan özellikle gümrük işlemleri için gerekli bulunan bilgileri içeren belgeleri taşıyıcının tasarrufuna bırakmak zorunda olduğunu söylemektedir.

TTK m. 860/2’de ise taşıyıcının bu belgelerin zıyaından, hasarından ve yanlış kullanılmasından doğan sorumluluğu ele almıştır. TTK m. 860/2’ye göre, “Taşıyıcı, kendisine verilen belgelerin zıyaından, hasarından veya yanlış kullanılmasından  doğan zararlardan  sorumludur; meğerki, zıya, hasar  veya  yanlış  kullanma taşıyıcının kaçınamayacağı ve sonuçlarını önleyemeyeceği durumlardan kaynaklanmış olsun. Ancak, taşıyıcının sorumluluğu, eşyanın zıyaı hâlinde ödenecek miktarla sınırlıdır.”

Taşıyıcı refakat belgelerin düzenlenmesinde sorumlu değildir. Taşıyıcı belgelerin kendisine teslim edilmesiden sonra belgeleri inceleyip, bilgilerde bir eksiklik bulunması halinde bunu gönderene bildirmekle yükümlüdür.

Stj. Av. Mehmet Can CİVAN & Av. Ahmet EKİN