Derneklerin Kuruluşu

Dernekler, kuruluş bildirimini, dernek tüzüğünü ve gerekli belgeleri yerleşim yerinin bulunduğu yerin en büyük mülkî amirine verdikleri anda tüzel kişilik kazanırlar.

Kuruluş bildiriminin içeriği ve gerekli belgelerin nelerden ibaret olduğu, yönetmelikte gösterilir.

Derneğin kişi unsuru ve amaç unsuru olmak üzere iki adet unsuru vardır.

Derneklerin Kişi Unsuru

Türk Medeni Kanunu’nun 56. maddesine göre dernek kurulabilmesi için en az 7 kişi olması gereklidir.

Türk Medeni Kanunu Madde 56- Dernekler, gerçek veya tüzel en az yedi kişinin kazanç paylaşma dışında belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları, tüzel kişiliğe sahip kişi topluluklarıdır.

Hukuka veya ahlâka aykırı amaçlarla dernek kurulamaz.

Derneklerin Amaç Unsuru

Bir dernekten bahsedilebilmesi için en az 7 kişinin belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirebilmek üzere sürekli olarak birleşmesi gerekir. Amaçlarının kazanç paylaşma olmaması gerekir. (TMK m. 56 )

743 sayılı Medeni Kanun’un 53. Maddesi asıl amacın iktisadi olmamasından söz ederek daha geniş bir ölçüden bahsediyordu. Fakat dernekler amaçlarına ulaşabilmek için sınırlı ölçüde bazı iktisadi faaliyetlerde bulunabilir. (Ör. Eğitim öğretim faaliyetleri için yurt, pansiyon; üyeleri için lokal açabilirler.)

Dernekler, amacına ulaşabilmek için birden fazla faaliyet alanı seçebilir. Fakat faaliyet alanlarında da dernekler için öngörülen yasaklar vardır. (DK m. 30)

Dernekler;

1. Tüzüklerinde gösterilen amaç ve bu amacı gerçekleştirmek üzere sürdürüleceği belirtilen çalışma konuları dışında faaliyette bulunamazlar.
2. Anayasa ve kanunlarla açıkça yasaklanan amaçları veya konusu suç teşkil eden fiilleri gerçekleştirmek amacıyla kurulamaz.
3. Askerliğe, millî savunma ve genel kolluk hizmetlerine hazırlayıcı öğretim ve eğitim faaliyetlerinde bulunamaz, bu amaçları gerçekleştirmek üzere kamp veya eğitim yerleri açamazlar. Üyeleri için özel kıyafet veya üniforma kullanamazlar.

Derneklerde İzne Bağlı Amaçlar

Medeni Kanun’un 91. maddesinin 2. Fıkrası, 02.01.2003 tarihli 4778 sayılı kanunla değiştirilmeden evvel, Türkiye’de kurulan derneklerin amaçları yönünde uluslararası alanda iş birliği yapılması fayda görülen hallerde Bakanlar Kurulunun müsaadesiyle yurt dışında kurulmuş dernek veya kuruluşlara üye olarak katılabilmelerini öngörmüştü. Daha sonrasında kanun koyucu 4778 sayılı kanun ile 91. Maddeyi değiştirip Bakanlar Kurulundan izin alma zorunluluğunu ortadan kaldırdı.

Yabancı derneklerin Türkiye’de faaliyet gösterebilmesi için izin alması gerekir.

Dernekler Hukukunda Yasaklanmış Amaçlar

Hukuka veya ahlâka aykırı amaçlarla dernek kurulamaz.

Dernekler;

1. Tüzüklerinde gösterilen amaç ve bu amacı gerçekleştirmek üzere sürdürüleceği belirtilen çalışma konuları dışında faaliyette bulunamazlar.
2. Anayasa ve kanunlarla açıkça yasaklanan amaçları veya konusu suç teşkil eden fiilleri gerçekleştirmek amacıyla kurulamaz.
3. Askerliğe, millî savunma ve genel kolluk hizmetlerine hazırlayıcı öğretim ve eğitim faaliyetlerinde bulunamaz, bu amaçları gerçekleştirmek üzere kamp veya eğitim yerleri açamazlar. Üyeleri için özel kıyafet veya üniforma kullanamazlar.

Amacı hukuka veya ahlâka aykırı olan kişi ve mal toplulukları tüzel kişilik kazanamaz.

Derneğin amacı, kanuna veya ahlâka aykırı hâle gelirse; Cumhuriyet savcısının veya bir ilgilinin istemi üzerine mahkeme, derneğin feshine karar verir. Mahkeme, dava sırasında faaliyetten alıkoyma dahil gerekli bütün önlemleri alır.

Derneklerin Amacının Değiştirilmesi

Derneğin amacını sonradan değiştirmek mümkündür. Eski medeni kanunun 67. maddesine göre “hiçbir aza cemiyetin gayesini tebdil eden kararı kabule icbar edilemez.” Bu maddeye göre toplantıya katılan kişilerin oy birliğiyle alınan karar yeterli olmuyordu, toplantıya katılmayan diğer üyelerin de izin vermesi gerekirdi. Yeni medeni kanun bu maddeye benzer bir hüküm getirmemiştir.

Yeni kanuna göre;

Türk Medeni Kanunu Madde 81- Genel kurul kararları, toplantıya katılan üyelerin salt çoğunluğuyla alınır. Şu kadar ki, tüzük değişikliği ve derneğin feshi kararları, ancak toplantıya katılan üyelerin üçte iki çoğunluğuyla alınabilir.

*Kararın iptali:

Türk Medeni Kanunu Madde 83- Toplantıda hazır bulunan ve kanuna veya tüzüğe aykırı olarak alınan genel kurul kararlarına katılmayan her üye, karar tarihinden başlayarak bir ay içinde; toplantıda hazır bulunmayan her üye kararı öğrenmesinden başlayarak bir ay içinde ve her hâlde karar tarihinden başlayarak üç ay içinde mahkemeye başvurmak suretiyle kararın iptalini isteyebilir.

Diğer organların kararlarına karşı, dernek içi denetim yolları tüketilmedikçe iptal davası açılamaz.

Genel kurul kararlarının yok veya mutlak butlanla hükümsüz sayıldığı durumlar saklıdır.

Derneklerin Kuruluşu

Türk Medeni Kanunu’nun 57. Maddesinde kimlerin dernek kurabileceği belirtilmiştir.

Bu maddeye göre dernek kurabilmek için fiil ehliyetine sahip olunmaktadır. Fiil ehliyetine sahip olmanın şartları aşağıdaki gibidir:

• Ayırt etme gücüne sahip olmak,
• Ergin olmak,
• Kısıtlı olmamak.

5253 sayılı Dernekler Kanunu’nda çocuk dernekleri açısından bir istisna düzenlenmiştir. Buna göre; 15 yaşını dolduran ayırt etme gücüne sahip çocuklar; spor, eğitim öğretim hakları, sosyokültürel varlıklarını, aile yapılarını ve özel hayatlarını korumak amacıyla yasal temsilcisinin yazılı izni ile çocuk derneklerini kurabilirler.

12 yaşını dolduran çocuklar ise yasal temsilcinin izni ile üye olur fakat denetim ve yönetim kuruluna katılamazlar. Ayrıca tüzel kişilikler de derneğin kurucu üyesi olabilirler.

Dernek Tüzüğünün Hazırlanması

Dernek tüzüğü, derneğin kurucuları tarafından hazırlanır ve yazılı olması gerekir.

Her derneğin bir tüzüğü bulunur. Dernek tüzüğünde derneğin adı, amacı, gelir kaynakları, üyelik koşulları, organları ve örgütü ile geçici yönetim kurulunun gösterilmesi zorunludur.

Dernek tüzüğü, kanunun emredici hükümlerine aykırı olamaz.

Dernek tüzüğünde düzenlenmemiş konularda kanun hükümleri uygulanır.

Dernekler Kanunu madde 4’e göre dernek tüzüğünde belirtilmesi gereken hususlar şunlardır:

1. Derneğin adı ve merkezi.
2. Derneğin amacı ve bu amacı gerçekleştirmek için dernekçe sürdürülecek çalışma konuları ve çalışma biçimleri ile faaliyet alanı.
3. Derneğe üye olma ve üyelikten çıkmanın şart ve şekilleri.
4. Genel kurulun toplanma şekli ve zamanı.
5. Genel kurulun görevleri, yetkileri, oy kullanma ve karar alma usul ve şekilleri.
6. Yönetim ve denetim kurullarının görev ve yetkileri, ne suretle seçileceği, asıl ve yedek üye sayısı.
7. Derneğin şubesinin bulunup bulunmayacağı, bulunacak ise şubelerin nasıl kurulacağı, görev ve yetkileri ile dernek genel kurulunda nasıl temsil edileceği.
8. Üyelerin ödeyecekleri giriş ve yıllık aidat miktarının belirlenme şekli.
9. ı) Derneğin borçlanma usulleri.
10. Derneğin iç denetim şekilleri.
11. Tüzüğün ne şekilde değiştirileceği.
12. Derneğin feshi halinde mal varlığının tasfiye şekli.

Dernek Tüzüğünün En Büyük Mülki Amirliğe Sunulması

Dernekler hazırladığı tüzüğü, kuruluş bildirimini bulunduğu yerin en büyük mülki amirine vermelidirler. Bu mülki amirlikler kaymakamlık ve valiliklerdir.

Kuruluş bildirimine eklenmesi gereken belgeler aşağıdaki gibidir:

• Kurucular tarafından tamamı imzalanmış 2 tane dernek tüzüğü
• Dernek kurucularının içinde tüzel kişi varsa bu kişinin unvanı, yerleşim yeri ve kuruluş belgesi ve tüzel kişilerin organları tarafından yetkilendirilen gerçek kişi de belirtmek koşuluyla bu konuda alınan kararın fotokopisi
• Kurucular arasında yabancı dernek veya vakıf dışında kar amacı gütmeyen kuruluşlar varsa bu tüzel kişilerin dernek kurucusu olabileceğini gösteren İçişleri Bakanlığı tarafından verilen izin belgesi
• Kurucular arasında yabancı uyruklu biri varsa bunların Türkiye’ de yerleşme hakkına sahip olduğunu gösteren belgelerin fotokopisi
• Yazışma tebligatı almaya yetkili kişi ya da kişilerin adı soyadı ikametgah yeri ve imzalarını belirten liste

Dernekler Yönetmeliği madde 5’e göre dernek kurucuları tarafından imzalanmış kuruluş bildirimi ve aşağıda belirtilen ekleri, derneğin kurulacağı yerin mülki idare amirliğine verilir:

1. Kurucular tarafından her sayfası imzalanmış bir adet dernek tüzüğü,
2. Dernek kurucuları arasında tüzel kişiliklerin bulunması halinde; bu tüzel kişilerin unvanı, yerleşim yeri ve kuruluş belgesi ile tüzel kişiliklerin organları tarafından yetkilendirilen gerçek kişi de belirtilmek kaydıyla bu konuda alınmış kararın örneği,
3. Kurucular arasında yabancı dernek veya dernek ve vakıf dışında kar amacı gütmeyen kuruluşlar bulunması halinde, bu tüzel kişilerin derneklere kurucu olabilmesine dair İçişleri Bakanlığınca izin verildiğini belirten dernek kurucuları tarafından imzalanmış yazılı beyan,
4. Kurucular arasında yabancı uyruklular varsa, bunların Türkiye’de yerleşme hakkına sahip olduklarını gösterir belgelerin örnekleri,
5. Dernekler, kuruluş bildirimi ve eklerini mülki idare amirliğine vermek suretiyle tüzel kişilik kazanırlar.
6. Çocuk derneklerine tüzel kişiler kurucu veya üye olamazlar, ayrıca çocuk derneklerinde kuruluş bildirimine, kurucu çocukların yasal temsilcilerinin izni eklenir.
7. Mülki idare amirliği tarafından dernek kuruluş bildirimi, gün ve saat belirtilmek suretiyle sivil toplumla ilişkiler birimine havale edilir ve başvuru sahibine kuruluş bildirimi ve eklerinin alındığına dair Alındı Belgesi verilir ve dernek, kütüğe kaydedilir.
8. İlçe sivil toplumla ilişkiler birimi, kuruluş bildirimi ve dernek tüzüğünü yedi gün içinde il müdürlüğüne gönderir.

Derneklerin Tüzel Kişilik Kazanması

Türk Medeni Kanun’un 59. maddesine göre dernekler, kuruluş bildirimini, tüzüğünü ve diğer gerekli belgelerini bulunduğu yerin en büyük mülki amirine verdikleri anda tüzel kişilik kazanmış olurlar.

Ekin Hukuk Bürosu olarak alanında uzman avukat kadromuzla dava ve işlemlerinizi takip edebilmemiz için bizimle iletişim kurabilirsiniz.

Duygu Maide KARATAŞ & Av. Ahmet EKİN