Akit Dışı Borç İlişkilerinde Yabancılık Unsuru

Akit dışı borç ilişkisi yabancılık unsuru taşıdığı takdirde, söz konusu borç ilişkisinin hangi ülkenin hukukuna tabi olacağını kanunlar ihtilafı kuralları düzenlemektedir.

Akit dışı borç ilişkileri; haksız fiiller, sebepsiz zenginleşme ve vekâletsiz iş görmeden ibarettir

Haksız Fiiller

Sözleşme dışı borç ilişkilerinin en önemlisi haksız fiildir. Yabancılık unsuru taşıyan haksız fiillerde uygulanacak hukukun tayinine ilişkin genel kural MÖHUK m.34’de düzenlenmiştir.

Taraflara haksız fiilden doğan borç ilişkisine uygulanacak hukuku seçme hakkı tanınmıştır. 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanunu m.34/5’e göre, “Taraflar, haksız fiilin meydana gelmesinden sonra uygulanacak hukuku açık olarak seçebilirler.”

Tarafların haksız fiilden borç ilişkisi bakımından hukuk seçimi yapabilmesi iki koşula bağlıdır:

• Hukuk seçiminin haksız fiilin meydana gelmesinden sonra yapılması.
• Hukuk seçiminin açıkça yapılmış olması.

Taraflar hukuk seçimi yapmadıkları takdirde haksız fiilden doğan borç ilişkisine haksız fiilin işlendiği ülke hukuku uygulanır. (MÖHUK m.34/1)

Genel olarak haksız fiilin işlendiği yer ile zararın meydana geldiği yer aynıdır. Ancak haksız fiilin işlendiği yer ile zararın meydana geldiği yer farklıysa zararın meydana geldiği ülke hukuku uygulanır. (MÖHUK m.34/2)

Haksız fiilden doğan borç ilişkisinin, haksız fiilin işlendiği veya zararın meydana geldiği ülkeye nazaran, bir başka ülke ile daha sıkı ilişkiye sahip olması halinde bu ülke hukukunun uygulanması gerekmektedir. (MÖHUK m.34/3)

Haksız fiile veya sigorta sözleşmesine uygulanan hukuk imkân veriyorsa, zarar gören, talebini doğrudan doğruya sorumlunun sigortacısına karşı ileri sürebilir. (MÖHUK m.34/4) Maddenin amacı; haksız fiil mağdurunun, ödeme gücü olan sigortacıya başvurabilmesini sağlamaktır.

Haksız fiilden doğan borç ilişkisine uygulanacak hukukun kapsamına giren hususlar aşağıda sayılmıştır:

• Haksız fiil sorumluluğun koşulları ve kapsamı,
• Kusurun derecesi,
• İlliyet bağı,
• Hukuka aykırılık unsuru,
• Haksız fiilin neticeleri,
• Tazminatın türü ve miktarı.

MÖHUK’ta haksız fiil türlerinden doğan uyuşmazlıklara uygulanmak üzere beş adet özel kanunlar ihtilafı kuraları yer almaktadır.

Bu özel kuralların kapsamına giren haksız fiillerde uygulanacak hukuk, ilgili özel kuralda yer verilen kanunlar ihtilafı kuralına göre tayin edilmek zorundadır.

Medya ve Kitle İletişim Araçları Yoluyla veya Kişisel Veriler Üzerinden Gerçekleşen Kişilik Haklarına Uygulanacak Hukuk (m.35)

Söz konusu madde sadece kişilik haklarının, basın, radyo, televizyon gibi medya yoluyla, internet veya diğer kitle iletişim araçları ile ihlal edilmesi haline uygulanır.

MÖHUK m.35 zarar görene seçim hakkı tanınmıştır. Zarar gören aşağıda sayılan hukuklardan birisini seçebilir:

• Zarar veren, zararın bu ülkede meydana geleceğini bilecek durumda ise zarar görenin mutad meskeni hukuku,
• Zarar verenin işyeri veya mutad meskeninin bulunduğu ülke hukuku,
• Zarar veren, zararın bu ülkede meydana geleceğini bilecek durumda ise zararın meydana geldiği ülke hukuku uygulanır.

İmalatçının Sorumluluğuna Uygulanacak Hukuk

MÖHUK’un 36. maddesinde imalatçının sözleşme dışı sorumluluğu düzenlenmiştir. Söz konusu maddeye göre, imalatçının sözleşme dışı sorumluluğuna zarar görenin tek taraflı seçimi göre:

• Zarar verenin mutad meskeni,
• Zarar verenin işyeri hukuku,
• İmal edilen şeyin iktisap edildiği ülke hukuku uygulanır.

Ancak İmalatçı, mamulün o ülkeye rızası dışında sokulduğunu ispat ederse iktisap yeri hukuku uygulanır.

Haksız Rekabete Uygulanacak Hukuk

MÖHUK’un 37. maddesine göre, “Haksız rekabetten doğan talepler, haksız rekabet sebebiyle piyasası doğrudan etkilenen ülke hukukuna tabidir. Haksız rekabet sonucunda zarar görenin münhasıran işletmesine ilişkin menfaatleri ihlal edilmişse, söz konusu işletmenin işyerinin bulunduğu ülke hukuku uygulanır.”

Rekabetin Korunmasına Uygulanacak Hukuk

Rekabetin engellenmesi nedeniyle doğan taleplere uygulanacak hukuk MÖHUK m.38’de düzenlenmiştir. Buna göre rekabetin engellenmesinden doğan talepler, bu engellemeden doğrudan etkilenen piyasanın bulunduğu ülkenin hukukuna tâbidir.

Aynı maddenin 2. fıkrasına göre ise, Türkiye’de rekabetin engellenmesine yabancı hukuk uygulanan hâllerde, Türk hukuku uygulansaydı verilecek tazminattan daha fazla tazminata hükmedilemez. Bu hükmün amacı bazı hukuklarda öngörülen aşırı tazminatların önüne geçmektir.

Sebepsiz Zenginleşme

Haklı bir neden olmaksızın bir kimsenin başkasının mal varlığından veya emeğinden ötürü zenginleşmesine sebepsiz zenginleşme denmektedir.

Sebepsiz zenginleşme MÖHUK’un 39. Maddesinde düzenlenmiştir. Söz konusu maddenin ikinci fıkrasında taraflara seçim hakkı tanınmıştır. Söz konusu düzenlemeye göre, “Taraflar, sebepsiz zenginleşmenin meydana gelmesinden sonra, uygulanacak hukuku açık olarak seçebilirler.”

Taraflar hukuk seçiminde bulunmazlarsa MÖHUK m.39/1 uygulanacaktır. Söz konusu maddede ikili ayrım yapılmıştır:

• Zenginleşmeye sebep olan mevcut veya mevcut olduğu iddia edilen hukuki bir ilişki varsa bu hukuki ilişkiye uygulanan hukuk sebepsiz zenginleşmeye de uygulanır.
• Zenginleşmeye sebep olan mevcut veya mevcut olduğu iddia edilen hukuki bir ilişki yoksa bu halde sebepsiz zenginleşmeye, zenginleşmenin gerçekleştiği ülke hukuku uygulanır.

Vekâletsiz İş Görme

Akıt dışı borç ilişkilerinin diğer bir türü olan vekâletsiz iş görme kaynaklı taleplere uygulanacak hukuk konusunu Türk kanunlar ihtilafı hukukunda yasal bir düzenleme bulunmadığı için, bu konuda bir kanun boşluğu bulunduğu kabul edilmektedir. Kanun boşlukları da kural olarak iç hukuktaki yöntemle doldurulmaktadır. Hâkim, kendisi kanun koyucu olsaydı nasıl bir kural koyacak idiyse ona göre karar vermelidir.

Milletlerarası Özel Hukuk, oldukça kapsamlı bir konu olup uzmanlık gerektirmektedir. Milletlerarası Özel Hukuka ilişkin olarak herhangi bir hukuki destek talebiniz bulunması halinde Ekin Hukuk Bürosu ile iletişime geçebilirsiniz.

Stj. Av. Mehmet Can CİVAN & Av. Ahmet EKİN